Article Citation: Suleiman, M. (2025). Sauye-sauyen zamani a wasu sarautun sana’o’in gargajiya da ayyukansu a garin Kano [Master’s dissertation]. Department of Nigerian Languages, Usmanu Danfodiyo University, Sokoto.
SAUYE-SAUYEN
ZAMANI A WASU SARAUTUN SANA’O’IN GARGAJIYA DA AYYUKANSU A GARIN KANO
Na
SULEIMAN Musa
Email: musasuleiman424@gmail.com
Phone: 08061256096
GODIYA
Dukkan yabo da godiya su tabbata ga
Allah Maɗaukakin Sarki. Tsira da amincin Allah su ƙara tabbata ga Shugabanmu Annabi Muhammadu (S.A.W) da alayensa da
sahabbansa da mabiyansa har ya zuwa ranar tashin alƙiyama.
Godiya ta musamman ga Farfesa Yakubu
Aliyu Gobir, wanda ya ɗauki ɗawainiyar duba
wannan aiki, ba don shi ba da wannan binciken ba zai kammalu ba. Haƙiƙa Malam ya nuna juriya da haƙuri wajen ganin wannan binciken ya kammalu. Haka kuma,
Malam ya yi ƙoƙari wajen gyara da
ba da shawarwari da gudummawa domin kyautatuwar wannan bincike. Allah ya saka
masa da mafificin alherinSa ya kuma albarkaci zuri’arsa.
Haka kuma, ina miƙa godiya mai ɗumbin yawa ga mai dubawa na biyu Dakta Musa Fadama Gummi. Sai kuma mai dubawa
na uku Dakta Abubakar Musa Mijinyawa (wanda yake jagorancin Sashen Koyar da
Ayyukan Jarida, na Jami’ar Usmanu Ɗanfodiyo
Sakkwato). Waɗannan haziƙan malamai sun ƙara mini ƙwarin guiwa da ba ni shawarwari da suka
ƙara ƙawata wannan bincike. Allah ya saka musu da mafifinci alkhairinSa, amin
Sannan, ina miƙa godiya ta musamman ga sauran malamaina na Sashen Nazarin Harsunan
Nijeriya, Jami’ar Usmanu Ɗanfodiyo,
Sakkwato, waɗanda da bazarsu ce nake rawa a halin yanzu.
Ina godiya wadda ba ta da iyaka ga Kawu
na Dakta Sani Ahmad Sufi wanda shi ne yake ɗaukar ɗawainiyar karatuna,
tun daga farko har zuwa wannan mataki. Allah Ya saka masa da mafificin
alhreinSa, Ya ƙara masa lafiya da zama lafiya da nisan
kwana Ya shirya masa zuri’arsa Ya jikan magabatansa baki ɗaya.
Ina godiya da jinjina ga dukkan
dangina, musamman iyayena da suka tarbiyantar da ni a kan tafarkin ilimi, da
kuma addu’o’in da suke yi a gare ni kodayaushe, don ganin na samu nasara ga duk
abin da na sa gaba a rayuwa. Allah Ya saka musu da mafificin alkairisa, amin.
Ina miƙa godiya mara adadi ga masu riƙe da waɗannan sarautu na
sana’o’in gargajiya a garin Kano. Musamman Sarkin fawan Kano Alhaji Isyaku Alin
Muli, da Sarkin Ginin Kano Alhaji Abdulƙadir Muhammad, da
Sarkin ɗorin Kano Alhaji Uba Muhammad, da kuma Sarkin Ƙiran Kano Alhaji Usman Muhammad. Haƙiƙa waɗannan mutane sun ba ni gagarumar
gudummawa wajen samun wasu muhimman bayanai yayin gudanar da wannan bincike.
Allah ya saka musu da alkhairi.
Godiya mai tari yawa ga Shamakin Kano
ba Alhaji Wada Muhammad da Sallaman Kano Alhaji Dauda da Ɗanrimin Kano Alhaji Sarki Waziri. Haƙiƙa waɗannan bayin Allah sun taka muhimmiyar
rawar gani wajen ba ni wasu bayanai akan abin da ya shafi wannan bincike. Allah
ya ƙara musu lafiya da zaman lafiya ya ɗaukaka zuri’arsu.
Daga ƙarshe, ina ƙara miƙa godiya ta ga dukkan abokan karatuna waɗanda da su ne muka
yi ta faɗi-ta-shi don ganin mun kai ga gaci. Allah Ya saka wa kowa da alheri Ya ba
mu nasara a duk abin da muka sa gaba. Amin ya Allah.
ABUBUWAN DA KE CIKI
TAKEN KUNDIN BINCIKE
i
SADAUKARWA ii
CERTIFICATION iii
GODIYA iv
ABUBUWAN DA KE CIKI
vi
ABSTRACT xvi
TSAKURE xvii
BABI NA ƊAYA 1
GABATARWA 1
1.0 Shimfiɗa 1
1.1 Dalilan Bincike 2
1.2 Manufofin Bincike
3
1.3 Tambayoyin
Bincike 3
1.4 Farfajiyar
Bincike 4
1.5 Muhimmancin
Bincike 4
1.6 Waiwayen Tubalan
Kalmomin Matashiya 5
1.6.1 Sauyi 5
1.6.2 Sarauta 6
1.6.2.1 Sarauta A Ƙasar Hausa 7
1.6.3 Sana’a 9
1.6.3.1 Asalin
Sana’o’in Hausawa na Gargajiya 10
1.6.4 Gargajiya 11
1.6.5 Waiwayen
Tarihin Birnin Kano a Taƙaice 12
1.7 Naɗewa 15
BABI NA BIYU 17
BITAR AYYUKAN DA SUKA
GABATA 17
2. 0 Shimfiɗa 17
2.1 Rukunin Kundayen
Bincike 17
2.1.1 Kundayen Digiri
na Uku. 17
2.1.2 Kundayen Digiri
Na Biyu 19
2.1.3 Kundayen
Digirin Farko 24
2.2 Maƙalu a Cikin Mujallu
27
2.3 Maƙalu A Tarukan Ƙara wa Juna Ilimi 30
2.4 Bugaggun
Littattafai 31
2.5 Hujjar Cigaba da
Bincike 37
2.6 Naɗewa 38
BABI NA UKU 39
HANYOYIN GUDANAR DA
BINCIKE 39
3.0 Shimfiɗa 39
3.1 Ziyara 39
3.1.1 Tattaunawa da
Masana 40
3.1.2 Tuntuɓar Manazarta 41
3.2 Nazarin
Rubuce-Rubuce 41
3.3 Tuntuɓar Kafafen Yaɗa Labarai da Jaridu
41
3.4 Kafar Sadarwa ta
Intanet 42
3.5 Hanyoyin Tantance
Bayanan Bincike 43
3.6 Ra’in Bincike 43
3.7 Naɗewa 45
BABI NA HUƊU 46
SAUYE-SAUYE A WASU
SARAUTUN SANA’O’IN GARGAJIYA DA AYYUKANSU 46
4.0 Shimfiɗa 46
4.1 Sarautun Sana’o’i
46
4.2 Asalin Sarautun
Sana’o’in Gargajiya a Garin Kano 47
4.3 Sarautun
Sana’o’in Gargajiya a Jiya 49
4.3.1 Gado 50
4.3.2 SƘwarewa 51
4.3.3 Jaruntaka 52
4.3.4 Sanin Asirai 52
4.4 Sarautun
Sana’o’in Gargajiya a Yau 52
4.4.1 Gado 53
4.4.2 Siyasa 53
4.4.3 Abin Hannu (Kuɗi) 54
4.5 Sarautar Sarkin Ɗori 54
4.5.1 Asalin Sarautar
Sarkin Ɗori a Birnin Kano 55
4.5.2 Taƙaitaccen Tarihin
Sarkin Ɗorin Kano Alhaji Uba Muhammad 57
4.5.3 Ayyukan Sarkin Ɗori 58
4.5.3.1 Aikin Ɗori 59
4.5.3.2 Kula da
Gudanar da Aikin Ɗori 59
4.5.3.3 Sulhu da
Sasanci 59
4.5.3.4 Bayar da
Magunguna 59
4.5.3.5 Karɓar Haraji 60
4.5.4 Hakiman Sarkin Ɗori da Ayyukansu 60
4.5.4.1 Madakin Ɗori 61
4.5.4.3 Galadiman Ɗori 61
4.5.4.4 Garkuwan Ɗori 61
4.5.4.5 Ma’ajin Ɗori 62
4.5.5 Ƙananan Sarakunan Ɗori 62
4.5.6 Al’adan
Sarautar Ɗori a Jiya 63
4.5.6.1 Bikin Naɗin Sarkin Ɗori 63
4.5.6.2 Nuna Buwaya
63
4.5.6.3 Kai Gaisuwa
64
4.5.7 Sauye-Sauye a
Sarautar Ɗori da Al’adunta 64
4.5.7.1 Samuwar
Ofishin Sarkin Ɗori 65
4.5.7.2 Rijistar
Adana Bayanai 65
4.5.7.3 Naɗin Sarautun Mataimaka
Sarkin Ɗori 66
4.5.7.4 Saukar
Karatun Alƙur’ani 66
4.5.7.5 Ziyarar
Abokan Aiki 66
4.5.7.6 Yanayin Naɗin Sarautar Sarkin Ɗori 67
4.5.8 Sauye-Sauye A
Ayyukan Ɗori 68
4.5.8.1 Amfani da
Auduga da Bandeji 68
4.5.8.2 Amfani da
Magungunan Zamani 69
4.5.8.3 Hoton Ƙashi (X-Ray) 69
4.5.8.4 Shugowar
Hukuma 70
4.5.8.5 Zuwa Koyon Ɗori a Makarantun Boko
70
4.6 Sarautar Sarkin
Fawa 71
4.6.1 Asalin Sarautar
Fawa a Birnin Kano 72
4.6.2 Taƙaitaccen Tarihin
Sarkin Fawan Kano Alhaji Isiyaku Alin Muli 72
4.6.3 Ayyukan Sarkin
Fawa 74
4.6.3.1 Aikin Sana’ar
Fawa 74
4.6.3.2 Samar da
Tsaro A Kwata da Kara 74
4.6.3.3 Sulhu da
Sasanci 75
4.6.4 Hakiman Sarkin
Fawa da Ayyukansu 75
4.6.4.1 Galadiman
Fawa 75
4.6.4.2 Ciroman Fawa
75
4.6.4.3 Majidaɗin Fawa 76
4.6.4.4 Turakin Fawa
76
4.6.4.5 Shamakin Fawa
76
4.6.4.6 Sarkin Fada
76
4.6.4.7 Babban Zagi
77
4.6.4.8 Mata a
Farfajiyar Fawa 77
4.6.5 Ƙananan Sarakunan Fawa
a Birnin Kano 77
4.6.5.1 Sarkin Fawan
Birget 78
4.6.5.2 Sarkin Fawan
Ungogo 78
4.6.5.3 Sarkin Fawan
Tudun Fulani 78
4.6.5.4 Sarkin Fawan
Unguwa Uku 79
4.6.6 Al’adun
Sarautar Fawa A Jiya 79
4.6.6.1 Bayar da
Magunguna 79
4.6.6.2 Hawan Ƙaho 80
4.6.6.3 Dambe 81
4.6.6.4
Tsatsube-Tsatsuben Fawa 82
4.6.6.4.1 Ba-duhu 82
4.6.6.4.2 Ɓata Kasuwa 84
4.6.7 Sauye-Sauye a
Sarautar Fawa da Al’adunta 84
4.6.7.1 Samar da
Ofishin Sarkin Fawa 85
4.6.7.2 Mataimaka na
Musamman 85
4.6.7.3 Samar da Masu
Raba Rasiɗi 85
4.6.7.4 Samar da
Ofishin Likitocin Dabbobi 85
4.6.7.5 Samar da
Gidan Sanyi Domin Ajiyar Nama 86
4.6.7.6 Hanyoyin
Samun Kuɗin Shiga 87
4.6.7.7 Ɗaukar Ma’aikata
87
4.6.7.8 Samar da
Makaranta 87
4.6.7.9 Kai Gaisuwar
Juma’a 88
4.6.7.10 Hawan Sallah
88
4.6.7.11 Shirya Gasa
89
4.6.7.11.1 Gasar
Kwallon Kafa 89
4.6.7.11.2 Gasar
Dambe 89
4.7 Sarautar Sarkin
Gini 90
4.7.1 Asalin Sarautar
Gini a Birnin Kano 90
4.7.2 Taƙaitaccen Tarihin
Sarkin Ginin Kano Abdulƙadir Muhammad 92
4.7.3 Ayyukan Sarkin
Gini 93
4.7.3.1 Aikin Gini 93
4.7.3.2 Gine-Ginen
Gidan Sarki 93
4.7.3.3 Kula da
Gine-Ginen Sarki 94
4.7.3.4 Sulhu da
Sasanci 94
4.7.3.5 Bayar da
Shawarwari a Lamuran Gine-Ginen Fada 94
4.7.4 Hakiman Sarkin
Gini da Ayyukansu 95
4.7.4.1 Galadiman
Gini 95
4.7.4.2 Madakin Gini
96
4.7.4.3 Turakin Gini
96
4.7.4.4 Shamakin Gini
96
4.7.5 Al’adun Magina
a Jiya 96
4.7.5.1 Kai Gaisuwa
97
4.7.5.2 Fasa Sabuwar Ƙofa 97
4.7.5.3 Tukuici 98
4.7.5.4
Tsatsube-Tsatsuben Magina 98
4.7.5.4.1 Jifa 98
4.7.5.4.2 Lalata Aiki
99
4.7.6 Sauye-Sauye A
Sarautar Gini da Al’adunta 99
4.7.6.1 Samuwar
Ofishin Sarkin Gini 99
4.7.6.2 Samuwar Ɗakin Ajiya 100
4.7.6.3 Rakiyar Sarki
Soron Shekara 100
4.7.6.4 Naɗin Hakiman Sarkin
Gini 100
4.7.6.5 Kai Gaisuwa
101
4.7.6.6 Fasa Ƙofa 101
4.7.7 Samuwar Kayan
Aikin Gini da Ado na Zamani 102
4.7.7.1 Shebur 102
4.7.7.2 Wuƙa 103
4.7.7.3 Katako 103
4.7.7.4 Siminti 104
4.7.7.5 Yashi 104
4.7.7.6 Duwatsu 105
4.7.7.7 Bulo 105
4.7.7.8 Samuwar Kayan
Rufin Gida 106
4.8 Sarautar Sarkin Ƙira 107
4.8.1 Asalin Sarautar
Ƙira
A Birnin Kano 108
4.8.2 Taƙaitaccen Tarihin
Sarkin Maƙeran Kano Alhaji Usman Muhammad 109
4.8.3 Ayyukan Sarkin
Maƙera
110
4.8.3.1 Aikin ƙira 110
4.8.3.2 Bayar da
Magani 110
4.8.3.3 Samar da
Makaman Yaƙi 111
4.8.4 4 Ƙera Ƙofofin Shiga Garin
Kano 111
4.8.3.5 Kula da
Tsaron Maƙera da Lafiyar Maƙera 112
4.8.3.6 Sulhu da
Sasanci 113
4.8.3.7 Karɓar Haraji 113
4.8.4 Hakiman Sarkin Ƙira da Ayyukansu 113
4.8.4.1 Ciroman Ƙira 113
4.8.4 2 Galadiman Ƙira 114
4.8.4.3 Ɗanmasanin Ƙira 114
4.8.4.4 Wamban Ƙira 114
4.8.5 Al’adun Maƙera A Jiya 115
4.8.5.1 Wasan Wuta
115
4.8.5.2 Bikin Cin
Tama 116
4.8.5.3 Nuna Buwaya
116
4.8.6 Sauye-Sauye a
Sarautar Ƙira da Al’adunsu 117
4.8.6.1 Samar da
Ofishin Sarkin Maƙera 117
4.8.6.2 Kai Gaisuwa
117
4.8.6.3 Tukuicin
Sallah 117
4.8.6.4 Bikin Naɗin Sarauta 118
4.8.7 Samuwar Kayan
Aikin Ƙira Na Zamani 118
4.8.7.1 Injin Hura
Wuta 118
4.8.7.2 Wadatattun Ƙarafa 119
4.8.7.3 Injinan
Zamani 119
4.8.7.4 Samuwar
Ma’aunai 120
4.8.7.5 Nau’ikan Ƙarafa 121
4.8.7.6 Injin Walda
121
4.9 Matsayin Sarautun
Sana’o’in Gargajiya a Masarautar Kano 122
4.9.1 Matsayin
Sarautar Sarkin Ɗori 123
4.9.2 Matsayin
Sarautar Sarkin Gini 124
4.9.3 Matsayin
Sarautar Sarkin Fawa 125
4.9.4 Matsayin
Sarautar Sarkin Ƙira 126
4.10 Dangantakar
Sana’o’in Gargjiya da Junansu 129
4.11 Dangantakar
Sarautun Sana’o’in Gargajiya da Junansu 130
4.11.1 Haɗin Guiwar Sarakuna a
Harkokin Sana’o’i 130
4.11.2 Cuɗe-ni-in-cuɗe-ka 130
4.11.3 Asali 131
4.11.4 Bunƙasa Tattalin Arziƙi 131
4.11.5 Tsarin
Shugabanci 132
4.12 Dangantakar
Sana’o’in Gargajiya da Cigaban Al’umma 132
4.12.1 Samar da Kayan
Aiki 132
4.12.2 Magani 133
4.12.3 Hanyar Samar
da Abinci 133
4.12.4 Hanyar Samun
Kuɗi 134
4.12.5 Adana Al’adu
da Tarihi 134
4.13 Dangantakar
Sarautun Sana’o’in Gargajiya da Cigaban Al’umma 134
4.13.1 Shugabanci Da
Tsari A Fannin Sana’a 135
4.13.2`Ƙarfafa Tattalin Arziƙi 135
4.13.3 Horar Da
Matasa Da Samar Da Ayyukan Yi 135
4.13.4 Haɗin Guiwa Da Gwamnati
Da Cibiyoyi 135
4.14 Dangantakar
Sana’o’in Gargajiya da Cigaban Zamani 136
4.14.1 Sabunta Fasaha
Da Tsarin Aiki 136
4.14.2
Tallace-Tallace Ta Hanyar Intanet 136
4.14.3 Ƙirƙirar Sabbin Kayayyaki
Cikin Tsarin Gargajiya 136
4.14.4 Koyarwa da ba
da Horo A Zamanance 137
4.14.5 Shiga
Kasuwannin Duniya 137
4.15 Dangantakar
Sarautun Sana’o’in Gargajiya da Cigaban Zamani 137
4.15.1 Rikiɗewar Sarautun
Sana’o’in Gargajiya Zuwa Shugabancin Zamani 137
4.15.2 Haɗin Guiwa da Cibiyoyi
Na Fasaha Da Horo 138
4.15.3 Tallafawa Masu
Sana’o’in Gargajiya da Bayar da Shawarwari 138
4.15.4 Zama Jakadu A
Kasuwannin Zamani 138
4.16 Naɗewa 139
BABI NA BIYAR 140
KAMMALAWA 140
5.0 Shimfiɗa 140
5.1 Taƙaitawa 140
5.2 Shawarwari 142
5.3 Sakamakon Bincike
143
MANAZARTA 144
ABSTRACT
This
research explores
the contemporary transformations among traditional occupational title holders and their
duties in Kano
metropolis. The study aims to examine the chieftaincy, hegemonic position,
norms, customs, and practices associated with these title. The research is
guided by theories of Social Change, Cultural Evolution, and Human
Development. To achieve
its objectives, the study consulted various libraries, reviewed relevant books,
journals, projects, dissertations and theses. Additionally, the research sought
insight from renowned experts with in-depth knowledge of the professions. The
study is anchored on the following research questions: What is the contemporary
status of traditional occupational titles? What are the obligations and duties
of traditional occupational title holders in modern times? What transformations
have the occupational title brought to the environment? What positions and
traditions are attached to the occupational title? The research findings reveal
the current state and conditions of traditional occupational titles in the 21st
century, including their duties, roles, and transformations. The study also
identifies the traditional position and customs associated with these titles.
Furthermore, the research explores the status and dynamics of traditional
occupational title holders.
Wannan
bincike mai taken “Sauye-Sauyen Zamani a Wasu Sarautun Sana’o’in Gargajiya da
Ayyukansu a Garin Kano”. An gudanar da shi ne da manufar duba wasu sarautun
sana’o’in gargajiya da tsarin bayar da su, da al’adun da suke tattare da su. An
ɗora wannan
bincike a kan ra’in “Sauyin Al’adu da Cigaban Al’uumma” (Theory of Social Change, Cultural Evolution, And Human Development). An bibiyi
ɗakunan adana
bayanan ilimi domin bitar littattafai da kundaye da maƙalu, musamman
masu alaƙa da wannan
bincike. An tattauna da mutane da suke da masaniya a kan sarautun. An shimfiɗa tambayoyin bincike da suka
haɗa da: Wane
yanayi sarautun sana’o’in gargajiya suke ciki a yanzu? Waɗanne ayyuka sarautu sana’o’i
suke yi? kuma waɗanne
sauye-sauye aka samu a yanzu? Waɗanne muƙamai ne da
al’adu suke tattare da sarautun sana’o’in
gargajiya? A ƙarshe
bincike ya samu damar fito da sakamako guda huɗu (4) kamar haka: Fito da
yanayin da sarautun sana’o’in gargajiya suke ciki a yanzu. Kundin ya zaƙulo ayyuka
da sauye-sauyen da aka samu a waɗannan sarautu. Binciken ya gano muƙamai da al’adun da suke
tattare da waɗannan
sarautu. A ƙarshe aikin
ya fito da matsayi da dangantakar wasu sarautun sana’o’in gargajiya.

0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.