Nason Yunwa a Cikin Adabin Baka na Hausa

 Hausa language and most Hausa people are geographically found in the north western part of Nigeria and the southern part of Niger republic around MaraɗI, Ƙonni, Damagaran etc. This region falls within the Sudan savannah belt and the Sahel, a region that records low amount of rainfall which is below 100 cm annually. Coupled with the high poverty level in the region, there is the occurrence of famines from time to time. ‘Yar Gusau occurred in 1943, ‘Muɗa’ in 1953 and in the year 1973, the was region was afflicted with yet another famine called ‘Bankaura’. Another food shortage coined ‘Yar Buhari occurred in 1985. This plague continued to afflict the area once in almost every decade.

Nason Yunwa a Cikin Adabin Baka na Hausa

DR. MUSA FADAMA GUMMI
Email: gfmusa24@gmail.com
Phone No.: 07065635983

Tsakure

 Adabi madubi ne ko hoto na rayuwar al’umma. Abu ne da ya game dukkanin rayuwar al,umma musamman fasaharsu, da hikimominsu. Fasahohi da hikimomin al,umma kan haɗa da maganganun hikima kamar kirari, da take, da habaici, da gugar zana, da baƙar Magana, da Karin Magana, da tatsuniyoyi, da labarai, kai har da uwa uba, waƙa. Waɗannan wasu ne daga cikin rassa na adabin baka.Yunwa kuwa wani hali ne na rashin wadataccen abinci, mai gina jiki, ga yawancin jama’a na wata al’umma.Ƙasar Hausa ta sha fama da lamarin yunwa a lokuta daban-daban da suka gabata. Misali, ‘yar Gusau yunwa ce da ta addabi wani sashe na ƙasar Hausa a shekara ta 1943. An yi fama da yunwar Muɗa a shekara ta 1953. Yunwar Bankaura kuwa a shek arar 1973. ‘Yar Buhari, ta faɗawa ƙasar Hausa ne a shekara ta 1984. Nufin wannan muƙala ne ta yi tsokaci kan yadda lamarin yunwa ya yi naso a cikin adabin baka na Hausa, musamman yadda ya kutsa a cikin labarai, da tatsuniyoyi, da Karin Magana, da almara, da kirari, da kuma waƙa ta baka.

1.0 Gabatarwa

 Hausawa mutane ne da suke zaune a wani sashe na Nijeriya wato Arewa maso Yamma, da kuma wani sashe na Kudancin ƙasar Nijer. Wannan yanki da Hausawa suke zaune ya faɗo ne a Sahel, wuri mai fama da matsalar ƙamfar ruwan sama daga lokaci zuwa lokaci, da kuma yankin Sabana ta Sudan, wanda ke maƙwabtaka da yankin Sahel. Sakamakon ƙamfar ruwan sama da yankin kan samu, da kuma matsanancin talauci da ya yi wa yankin katutu, ya sanya wani lokaci yunwa kan addabi mutane daga lokaci zuwa lokaci. Ana iya hasashen cewa bayan kowace shekara goma sai an sami aukuwar yunwa ko ƙarancin abinci a wannan yanki. Yunwa da talauci ɗanjumma ne da ɗanjummai. Wanzuwarsu ko kasancewarsu a tattare da al’umma kan jefa ta cikin wani hali mawuyaci da mutane kan tagayyara a kuma galabaita. Idan lamarin ya ta’azzara, har ‘yan mace-mace akan samu a cikin al’umma musamman dangane da ƙananan yara da tsofaffi.

 Ganin cewa haƙiƙa wannan lamari kan auku a cikin wannan al’umma ta Hausawa wadda take al’umma ce mai hikima da basira tare da zalaƙa, ake ganin ya kyautu a yi waiwaye a cikin adabin baka na wannan al’umma domin a ƙyallaro yadda lamarin na yunwa ya yi tasiri ko yadda yunwa ta shiga, ta kuma bazu a cikin adabin na baka. Ƙudurin wannan muƙala ne ta kalli yadda yunwa ta kutsa a cikin adabin baka na Bahaushe musamman abin da ya shafi labarai da tatsuniya, da almara, da Karin Magana, da kirari, da kuma waƙar baka waɗanda suke rukunai ne ko sassa na adabin baka.

1.2 Ma’anar Adabi

Kalmar Adabi, kamar yadda masana irin su Dangambo (1984:1), da Umar (2003) suka bayyana, ta samo asali ne daga kalmar Larabci watau ‘Adab’. A lokacin jahiliyya kalmar tana nufin ‘walima’ ko ‘liyafa. Haka ma tana nufin halin ɗa’a, fasaha ko ƙwarewa.

Daga bisani kalmar ta ‘Adab’ ta ɗauki wata ma’ana ta dukkan abin da aka rubuta na waƙoƙi da labarai game da harshen Larabci. Ga dukkan alamu da wannan ma’anar ce kalmar ta shigo cikin Hausa. Kalmomin Hausa ba su faye ƙarewa da baƙi ba kamar yadda su ke ƙarewa da wasali. Domin wannan ararriyar kalma ta dace da kalmomin Hausa sai aka saƙala mata wasali a gaɓar ƙarshe, ta koma Adabi. A yanzu idan aka ce Adabi to ana nufin dukkan wani zance na hikima da aka yi da harshen Hausa, wato sarrafaffen harshe da ya ƙunshi wata hikima ta musamman mai bayyana rayuwar al’umma, (Umar, M.B. 2003). A taƙaice ke nan adabi shi ne madubi ko hoton rayuwa na al’umma. Idan aka dubi abin da masana suka faɗa dangane da ma’anar adabi, to kuwa ana iya bayyana cewa adabi abu ne da ya game dukkanin rayuwar Bahaushe musamman fasaharsa da hikimominsa na baka da na rubuce. Fasahohin nasa na baka ka iya haɗawa da maganganunsa na hikima kamar kirari da take da habaici da gugar zana da baƙar magana da karin magana da waƙa da dai abubuwa makamantansu. Haka kuma yana iya ƙunsar taɗoɗinsu da labarai da hikiya da almara da tatsuniyoyi da sauransu. Wannan wasu ne daga cikin misalai na abubuwan da adabin baka ya ƙunsa.

 

 

1.3 Ma’anar Yunwa

Masana daban-daban sun yi ƙoƙari a wurare daban-daban, su bayyana abin da ake kira yunwa. A ƙamus na Longman cewa aka yi yunwa ita ce tsananin rashin abinci ga jama’a masu yawa.

A cikin kundin Encylopidae Brittanica, cewa aka yi yunwa ita ce matsanancin ƙarancin abinci a wani yanki ko wata ƙasa baki ɗaya, wanda ke sa a tagayyara har ma da mace-mace.

 Watts, (1983:1) cewa ya yi yunwa tana nufin wani bala’i da kan shafi al’umma, wadda ke haddasa ƙarancin abinci ta yadda jama’a masu dama za su tagayyara.

 Umar, (1992:5) gani yake cewa yunwa ita ce matsanancin ƙarancin abinci. Watau mutane su rasa abincin da zai wadace su.

 Malumfashi, (2002), cewa ya yi wasu za su ce ai ba komi ba ne yunwa face zafin ciki da mutum kan ji idan bai ci abinci ba, ko rashin isasshen abinci mai sa ƙoshin lafiya. Haka ne amma yunwa ta wuce nan. Duk wanda ya ɗauki yunwa a matsayin rashin cin abinci ko ramewa saboda rashin ƙoshi to bai fahimci yunwa sosai ba. A ganinsa yunwa ta haɗa da talauci da fatara.

A tawa fahimtar, idan Bahaushe ya ce yunwa to tana iya ɗaukar ɗaya daga cikin ma’anoni biyu. Na farko dai tana nufin zafin cikin da mutum kan ji idan bai ci abinci ba na wani ɗan lokaci, ko da kuwa yana da abincin. Ma’ana da zarar mutum ya ji yana matuƙar buƙatar abinci to kuwa yana jin yunwa. Irin wannan yunwa ta yi daidai da abin da wani mawaƙin noma ya ce a wata waƙa tasa.

Jagora:            Hunger is very danger

            If you are feeling hunger

            It will make you anger.

Yara:   Wai yunwa bala’i ta

            In yazzan kana jin ta,

Zahin rai take sa wa.

            (Alh. Sani Da’aino Gyalange Waƙar Salihu Maibuhu).

Ɗaya ma’anar kuwa ita ce hali na matuƙar ƙarancin abinci ga mafi yawan jama’a na wata al’umma wanda ke sa a tagayyara, wani lokaci har da mace-mace. Irin wannan bala’i na yunwa ya yi daidai da abin da wani mawaƙi yake cewa:

Jagora:             “Rani wanga ya yi rani

Ya sa maza lage,

            Tafiya wagga ta yi nisa

                        Ta sa maza gaba

            Yunwa wagga ta yi yunwa

             Ta ba mu arkane

                         Ga mata da ‘yan ɗiya

             Ka ji ƙatonta ya yi lalata

             Ya ba ta wuri

Yara: Ya tcere yana ta kai nai”.

 

Watau ke nan yunwa iri biyu ce, akwai ta al’ada wadda aka saba da ita yau da kullum da kuma ta bala’i wadda kan sami al’umma lokaci-lokaci.

Yanzu ya kamata a kalli yadda lamarin yunwa ya kutsa cikin adabin baka na Hausa.

1.4 Labari

A tsawon lokaci, Hausawa suna da hanyoyi na gargajiya waɗanda suke bi domin samun nishaɗi. Ɗaya daga cikin hanyoyin samun nishaɗi a wurin manya shi ne ba juna labarai na ban dariya, ko ta’ajibi, ko tausayi, wani lokaci ma labarun masu ban haushi. Wani sa’ili akan ba da labarai ne na yaƙe-yaƙe, musamman na gwarzaye da suka rayu a wani shuɗaɗɗen lokaci. Daga cikin ire-iren labaran akwai wanda ke da tasirin yunwa a cikinsa.

Misali akwai wani labari da aka ce zamanin yunwa wani magidanci ya fita neman abinci tun da safe. Ya yi ta ƙoƙarin yawace-yawace a dawa ko zai sami ko ɗan ganyen da zai kawo wa iyalansa su dafa to amma har yamma bai sami komai ba sai ganyen tafasa ɗan kaɗan. Mutumin ya kawo ‘yar tafasar a gida domin a dafa a ci. Aka dafa tafasar, ‘ya’yansa suka ci tare da mahaifiyarsu amma maigida bai samu ba saboda ƙarancin ganyen. Da maigida ya dawo daga hira yana zaton zai sami tafasar ya ci, sai uwargida ta sheda masa cewa sun cinye sarai. Maigida sai ya haƙura ya kwanta a cikin halin jin yunwa. Da dare ya raba, uwargidan da yake tana da ɗan ƙoshi sai ta buƙaci maigida ya biya mata buƙata irin ta mata da miji. Da ta tashe shi, ta ɗauko hannunsa ta ɗora a kan al’aurarta, sai maigida ya tashi, ya zabura da azama ya ce “Eh! Tafasa ce?

1.5 Tatsuniya

 Tatuniya bisa ma’ana labarai ne da mutane ke ƙirƙirowa cikin azanci don su tarbiyantar da ‘ya’yansu da kuma cimma wasu buƙatoci dangane da al’umma ( Koko,2009:2). Galibi labaran na baka ne don haka a ka ake adana su amma duk da haka an rubuta wasu a litattafai.

 Akwai waɗansu tatsuniyoyi a cikin Littafi na Tatsuniyoyi na Hausa wanda Frank Edgar ya rubuta a shekara ta 1911. A cikin littafin akwai tatsuniyoyi har guda uku waɗanda aka gina su bisa tubalin yunwa. A labarin farko, wani malami ne da matansa biyu, da aka yi wata yunwa ba su samun abinci sai kaɗan kaɗan, malamin ya kira matarsa ɗaya wadda yake so ya ce da ita mu kama kishiyarki, mu ba ta wani ganye ta ci ta zama akuya mu sayar da ita mu sayi abinci, haka kuwa aka yi. Wannan tatsuniya tana nuni ne ga irin yadda ake kama bisashe ko dabbobi ana sayarwa domin a sami kuɗin sayen abinci. Sauran tatsuniyoyin guda biyu duk makamantan wannan da ta gabata ne.

1.6 Kirari

 Kirari a cewar Kafin Hausa, (1997:99) shi ne kalma ko kalmomi da akan faɗe su da wani salo na musamman don kambama ko zuga ko girmama mutum ko wani abu.

Yunwa aba ce da ta daɗe tana addabar mutane don haka tana da nata kirari da ake yi mata. Dubi wani kirari da ake yi wa yunwa.

 “Allah tsare mu da yunwa mu dinga nisa da ita.

 Ta bahuwa mai mahurin ƙarfe,

 Sa dogo rama, sa gajere faɗin kai

 Kisan ki ba jini sai hamma.

       (Umar, 2003:79).

Kusan duk yunwar da aka yi a lokuta daban-daban da suka gabata gwargwado kowace tana da kirarin da ake yi mata. Yunwar Hamada da aka yi a wajajen shekara ta 1927 ana yi mata kirari kamar haka:

 Ta malam ba ki da daɗi,

 Sa maza barin gari ba su shirya ba

 Mata ‘yan gata! Yau ga mata shiga dawa ba su shirya ba

 Sa ɗan’uwa rufe ɗaki saboda ɗauraye

 Ta malam sa ginar gidan tururuwa.

Wani misali na kirari da ake yi wa wata yunwa da ta gabata shi ne wanda ake yi wa yunwar Banka4ura wadda aka yi a shekara ta 1973.

 Bankaura mai bankar ƙatti

 Ta banki Bala da Bawa kai har ma Balki

 Ta banke su Tanko mai kayan ƙore.

Baya ga kirarin da ake yi wa yunwa, ana samun wasu mutane masu yi wa kansu kirari su saka turken yunwa a ciki misali:

 Sai ni ɗan gidanmu ƙanen wana,

 Na Shehu wanda ba ya wasa da ciki

 Allah tsare mu da yunwa mu dinga nisa da ita.

 

Wasu misalai na kirarin da ake yi wa yunwa su ne:

i)                    Yunwa mai mai da yaro tsoho.

ii)                  Yunwa a ba ki a huta.

iii)               Yunwa maganin mugunyar dafuwa.

iv)                Ƙishirwa ba ruwanta da wargi, karɓar rangwama sai yunwa.

v)                  Gani ba ci ba ne; da gani ci ne da Karen gidanmu ba shi kwana da yunwa.

vi)                Baƙin dare a kwana da yunwa, baƙar safiya a tashi da yaƙi.

vii)             Gwazama ciyawar doki in yaƙi-ci ya kwana da yunwa.

viii)           Itatuwa abincin giwa in ta ƙi ci ta kwana da yunwa.

 

 

1.7 Almara

Almara musamman irin ta kacici-kacici ta ƙunshi faɗin wani zance a cikin hikima inda za a buƙaci mai sauraro ya gano abin da ake nufi da zancen, ya kuma faɗa. Misali:

 Almara: Ƙulunƙulufita? Amsa: Gauta.

Akwai almara irin wannan inda yunwa ita ce ginshiƙi. Misalansu ya haɗa da:

i)                    Tsumangiyar kan hanya fyaɗe yaro fyaɗe babba.

Amsa: Yunwa

ii)                  Gari ɗaka yara kwana da yunwa

Amsa: Hauɗi

1.8 Karin Magana

 A cewar Umar (1987) Karin Magana wata dunƙulalliyar jimla ce mai sassa biyu da ta ƙunshi zunzurutun ma’ana idan aka yi bayani. Karin Magana wani muhimmin rukuni na adabin baka da yunwa ta yi naso a cikinsa ta kuma taimaka wajen ginuwarsa da bunƙasarsa. Dalilin wannan zance shi ne cewa ana samun karin magana masu ɗan dama waɗanda aka gina su bisa tafarkin yunwa. Misalin waɗannan karin magana sun haɗa da:

i)                    Barin kashi a ciki ba ya maganin yunwa

ii)                  Ba a bar wa mayunwaci tsaron tuwo

iii)                Sa zuciya ga ci shi ke kawo yunwa

iv)                Komi tsananin yunwa ba a miya da anza

v)                  Da wasa da yaro gara kwana da yunwa

vi)                Wanka da gari ba ya maganin yunwa sai an sha

vii)              Daren tuwo ba kwana da yunwa ba ne

 

1.9 Waƙar Baka.

Waƙar baka bisa ma’ana wani zance ne na hikima ko Magana wadda ake shiryawa ta hanyar tsara kalmomi zaɓaɓɓu kuma zaunannu, a rera su gutsure-gutsure cikin azanci da salon armashi, tare da yin kiɗa da amshi don a isar da saƙo. Waƙoƙin baka na Hausa suna da yawa da kuma ire-ire ko nau’o’i. Akwai waƙoƙin sarauta da na jama’a da na maza ga kuma waƙoƙin sana’a. A cikin ire-iren waɗannan waƙoƙi ana samun ɓirɓishin yunwa. Akasari an fi samun yunwa ta yi tasiri sosai a cikin waƙoƙin noma. A cikin waƙoƙin na noma ana samun turke na yunwa. Irin waɗannan turke na yunwa da ake samu a cikin waƙoƙin na noma ne za a duba.

Daga cikin muhimmancin waƙoƙin noma akwai zaburar da manoma don su duƙufa ku su himmatu ga aiwatar da sana’arsu ta noma. A cikinsu akan nuna cewa wanda duk ya zama rago to kuwa zai fuskanci matsalar yunwa. Wannan ya ƙara sa ake samun turken yunwa a cikin waƙoƙin baka na noma.

A cikin wata waƙa ta Amali Sububu yana cewa:

Jagora:            Sarki ya yi doka a bar waƙar manoma,

                        In ba mu garza su

 Ba aiki sukai ba.

‘Yan amshi:     Dan nan am mafarin hatsi su katse ma gwarza.

                         . (Makaɗa Amali: Sububu: “Mai batun yaƙi da sabra”).

Da zarar kuwa hatsi suka ƙare wa gwarzayen noma to yunwa ta yi sallama ke nan. Da haka ne ake samun mawaƙan ko makaɗan noma suna saka turken yunwa a cikin waƙoƙin nasu. Misali, a cikin wata waƙarsa, Makaɗa Sani Ɗan’aino Gyalange yana cewa:

“Rannan da yunwa tah hita

Rannan da yunwa tah hito

Sai nig ga ta tare godabe

Kuma ga mutane nan tahe,

Kuma ga mutane nan tahe

Da masu gero sunka zo,

Tac ce ma mai gero wuce

Da masu maiwa sunka zo,

Tac ce ma mai maiwa wuce

Da masu dawa sunka zo,

Tac ce ma mai dawa wuce

Da masu wake sunka zo

Tac ce ma mai wake wuce.

Da masu rogo sunka zo

Tac ce ma mai rogo wuce

Dukkan manoma sun wuce,

Saura masu tallaz zamani

Da ɗan akwaku nai riƙe,

Daga rosuman sai mai zobe,

Sai godilib, sai rosuman

Ran da ta tcinkai tahe

Sai taɗ ɗauki sanda tat tarai

Wada yag gani yab bakace

Yad ɗauki sayyun kudaku

Sai nij ji yunwa tay ƙyaci,

Wallahi yaro ka kuru,

Inda da taba kat taran

In na yi ma mugun bugu,

Kowa bai hana ma faɗuwa

 (Makaɗa Sani Dan’aino Gyalange: Waƙar Shehu Mai Sunar Hatsi).

A cikin ‘Waƙar Shehu mai sunar hatsi’ ta Makaɗa Sani Ɗan’aino wani ɗan waƙa yana cewa:

 Ga yunwa tai ma raggo baki ɗaya

 Yunwa tai ma raggo baki ɗaya

 Taz zaka tai yi ma ɗaurin kurkutu,

 Kowag ga shi sai ya ce kamun doguwa,

 Kai ni ca nikai ciwo na yakai,

 Ba ciwo ba ne yunwa ah haka,

 Dut ta bi shi ta tsotce yai tsawo

 Yara na yi mai waƙa ya hito,

 Ga dogo kashin yunwa ya hito

 Mai cin gujjiyar naira ya hito

 Ko wata mai dawo ko mai gujjiya

 Ko mai kudaku komai gwantale,

 Kat ta bari ya sa hannunai ciki,

 Don in tab bari kwashewa yakai,

 Ko jiya na hwaɗi dug gun ‘yan uwa

 Kor rage ɗan tuwon dawa ko hura,

 Don Allah ya hirkai bakin gida

 Dogo mai cikin ɗauka ya hito

 Baki ca kakai ramin kwakware.

 (Makaɗa Sani Dan’aino: Waƙar Shehu Mai Sunar Hatsi).

Waɗannan ɗiyan waƙa suna nuni ga yunwa irin ta yau da kullum wadda ke sa mutum ya ji cikinsa na zafi, ga kuma matuƙar buƙatar ya ci abinci.

Yunwa irin ta gama-gari wadda ke aukuwa sakamakon rashin wadatacce ruwan sama a lokacin damina ko sakamakon fara ko wani mawuyacin hali na talauci, kan samu ambato a cikin waƙoƙin na noma. Akwai misalai a cikin waƙoƙin Makaɗa Amali Sububu, kamar haka:

Jagora:             “Rani wanga ya yi rani

                         Ya maza lage,

                        Tafiya wagga ta yi nissa,

                        Ta sa maza gaba,

                        Yunwa wagga ta yi nisa,

                        Ta ba da arune

                        Ga mata da ‘yan ɗiya,

                        Ka ji ƙatunta ya yi lalata,

                        Ya ba ta wuri.

Ya tcere yana ta kainai”.

Baya ga salon mutuntarwa da ke cikin wannan ɗan waƙa ta Amali, ana kuma nuna turken ƙaura a lokacin yunwa. A cikin wata waƙar, Amali yana cewa:

Jagora:             Kun gani yunwag ga na sa,

                        Mutum ya yi zamne jangwam,

                        Yana magana cikin zuciyatai ba a sani ba,

                        Sai ka ji zuciya tai,

                        Tana mai ebe-ebe

                        “Ashe yunwag ga na sa,

                        mutum ya gaza da mata,

                        Ya sa a yi mai jiƙo,

Yara:                Ba ya ce mata tashi ga shi

            (Amali Sububu: Mai shirin yaƙi da sabra).

Waɗannan ɗiyan waƙa guda biyu suna nuna irin yadda a lokacin yunwa mutum kan lalace, ya yi jangwam, ya shiga cikin kogin tunani mai zurfi ta yadda zuciyarsa za ta riƙa yi masa saƙe-saƙe. Ɗaya ɗan waƙar kuwa yana ɗauke ne da turken rowa a zamanin yunwa. Irin wannan hali na yunwa kan sa mutum ya kasa ɗaukar wani nauyi nasa na ba iyali abinci, yadda har zai ci Garin kwaki ba tare da ya ba iyalinsa ba.

A cikin wata waƙar, Amali yana cewa:

Jagora: Ku yi noma da gaskiya,

Yara: Don Allah ku hwanshi kanku

Jagora: Inda dai Yab Buhari ta,

Yara: Kowa ba bari takai ba,

Jagora: Yunwa ta taho da gorori,

 Ta iske maza

 Duk ƙaton da taƙ ƙumai ga wuya,

 Sai a shantala,

Yara: Sai ya hurce kwantagora,

 Jagora: Dan nan ta waiwayo,

 Yara: Ta ga ƙaton da bai ɗaga ba,

 Jagora: In tak ƙumai bugu

 Yara: Wajjen yamma za ya sauka

Jagora: Ga hwa kudun muna ta yi

 Yara: Amma ba a yi arewa

 Jagora: Har na arewa sun biyo hanya,

 Sun ɓata ƙasa,

 Yara: Sai shayi sukai na gaske

Jagora: Ni dai ban san na gaske ba,

Yara: Sai na sa dawo ga baki,

Jagora: Kowac ce na gaske ne,

Yara: In dai ba dawo ba ƙyale”.

 (Amali Sububu: Noma baya saka rama).

A waɗannan ɗiyan waƙa, baya ga yadda mawaƙin ya yi amfani da salon mutuntarwa, ya bayyana turken ƙaura wadda jama’a kan yi a lokacin da yunwa ta addabe su. A ci gaba da nuna irin wannan turke na ƙaura ne Amali Sububu yake cewa:

 Jagora: Yunwa ta ci Adarawa,

 Sun yo ga Gobirawa,

 An iske Zamfarawa,

 An zan mutum guda,

Yara: Kowa ba ka jin ba’a tai.

 Jagora: Sada ina ba’a take

 Yara: Ƙato bai ci yar raga ba,

 Jagora Garba ina batun raha,

 Yara: Ƙato bai ci yar raga ba.

 (Amali Sububu: Noma baya saka rama).

Akwai tarin waƙoƙi baka da dama waɗanda yunwa da lamarinta ya yi tasiri ko naso sosai a cikinsu Waƙoƙin sun haɗa da na sarauta, da na jama’a, da waƙoƙin maza,da na sana’o’in gargajiya na Hausawa.

1.10 Kammalawa.

 Wannan muƙala kamar yadda aka gani ta yi tsokaci dangane da yadda yunwa, wadda kan addabi mutane, ta yi naso ko jirwaye a cikin adabin baka na Hausa. Adabi kamar yadda masana suka faɗa madubi ne na rayuwar al’umma to kuma da yake yunwa wani al’amari ne da jama’a kan fuskanta lokaci-lokaci. Ashe ba abin mamaki ba ne don lamarin yunwa ya fito ɓaro-ɓaro a cikin adabin baka na al’ummar Hausawa kamar yadda wannan muƙala ta nuna.

 

 MANAZARTA

Tuntuɓi mai takarda.