Ticker

6/recent/ticker-posts

Bambanci Da Kamanci Tsakanin Karin Harshen Sakkwatanci Da Katsinanci (5)

Kundin digiri na farko wanda aka gabatar a Sashen Harsunan Nijeriya, Jami'ar Usmanu Danfodiyo, Sakkwato, Nijeriyawww.amsoshi.com

NA

NAZIRU MUHAMMAD ALKALI

BABI NA HU’DU


KWATANCI DA BAMBANCI NA KARIN HARSHEN KATSINANCI DA SAKKWATANCI


4.1 Karin Harshen Katsinanci


Katsinanci kari guda ne daga cikin kare-karen hausar Nijeriya mutane fiye da miliyan hud’u da ke tsohon lardin katsina na jahar kaduna ke amfani da karin shi wannan lardi na katsina ya k’unshi yankuna ko kuma k’ananan hukumomi guda shida wad’anda su kuma suka k’unshi gudumomi ashirin da d’aya wad’anda suka had’a da:- Yankin Katsina da Yankin Kankiya da Yankin Dutsen-ma da Yankin Huntuwa da Yankin Malumfashi da Yankin Mani.  Kowane yanki yana da gundumomi a k’ark’ashinsa. Ga yadda kowane yanki yake d’auke da gundumomin:-

Yankin Katsina yana da gundumomi guda bakwai, wad’anda suka had’a da; Katsinar kanta da Jibiya da Tsagero da ‘Batagarawa da Rimaye da Kaita. Shi kuma yankin Kankiya yana da Gundumomi guda uku; wato Kankiya da Ingawa da Musawa. A yankin Dutsin-Ma shi ma akwai gundumomin guda uku; wato Dutsen-ma da Safana da Batsari. A Yankin Futuwa akwai gundumomi irin su; Funtuwa da Bakori  da Faskari. Yankin Manunfashi shi kuma yana da gudumomi biyu ne kawai; wato  Malumfashi da K’ank’ara. A Yankin Mani akwai gundumomi hud’u; Mani da Mashi da Bindawa da  Dutsi

Wad’annan su ne yankuna guda shida wad’anda suke amfani da karin harshen Katsinanci, wad’anda a cikin su aka samu k’ananan gundomomi  ashirin da d’aya .

Katsinanci                      Daidaitacciyar Hausa

Cibi                                Cokali

Kuyahwa                        K’oshiya

Ciibi                               Cibiya

Bedi                               darbejiya

Dandi                             gantali

Band’aki                        bayi

Kwad’d’o                       makulli

Katihwa                          katifa

Askunniya                      k’yaure

wundi                             keso

kalme                             fartanya

Adaka                            Akwati

Hwawa                           fawa

Idan aka lura da wad’annan misalai zamu ga cewa kamanci da ke tsakanin karin harshen Sakkwatanci yafi yawa fiye da bambancinsu, domin kowa sashen arewa na yankin Katsina shi ne yafi yawa kuma yake d’auke kashi hud’u bisa shidda na yankunan mulkin k’asar kuma shine karin harshen da ya yi dai dai da karin harshen Sakkwatanci a sanadiyar kasancewasu a gefen yamma na k’asar Hausa wannan ne yasa gefen na Katsina da yawaita kuma shine gefen da yafi yawa a k’asar Katsina shi kuma gefen kudu na lardin Katsina shi ne ya fi surki da wasu karuruwa da suka bambanta k’warai da Katsinanci wato Kananci da zazzaganci. Domin idan a lura Hausar harshen kudu ya fi kusa da daidai taciyar Hausa, wadda ita kuma tafi kusa da Kananci da kuma Zazzaganci a kan yadda daidaitaciyar hausa take da Katsinanc

4.2 KARIN HARSHEN  SAKKWATANCI


Idan ana maganar karin harshen Sakkwatanci za a ga cewa karin harshe ne mai babban kaso wanda ya k’unshi karuruwan harsunan yammacin k’asar Hausa. Idan aka yi la’akari da ra’ayoyin wasu daga cikin masana wad’anda ke ganin cewa, karin harshe ya kasu kashi biyu wato Karin harshen gabas wanda ya k’unshi Kananci, Zazzaganci, Katsinanci da makamantansu, sai kuma karin harshen yamma wanda ya k’unshi Sakkwatanci, Kabanci, Zamfaranci, Arewanci, da sauran kare-karen harshen yamma. Saboda kasancewar garin Sakkwato a matsayin babbar mahad’a ga sauran karuruwan harsunan yamma. Saboda haka sai masana ilimin kimiyyar nazarin harshe suka za’bi karin harshen Sakkwatanci ya zama jagora ga sauran karuruwan harshen Hausa da suke da alak’a da juna ta fuskar furuci da tsarin sauti da yanayin gini jumla da ma’ana. Akan samu dangantaka ta fagen karin harshe da al’adu da auratayya, addini da kuma kasuwanci. Wasu kad’an daga cikin masanan da suka tofa albarkacin bakinsu game da karin harshen Sakkwatanci su ne:

Hamma'ali, (1985), ya nuna cewa "Sakkwatanci Karin harshe ne na Sakkwato. An samo kalmar Sakkwatanci ne daga sunan garin Sakkwato. Sakkwatanci karin harshe ne na mutanen Sakkwato. Sai dai kuma ba ana nufin Jihar Sakkwato gaba d’aya ba. Wasu na ganin tsagwaron Sakkwatawa su ne, wad’anda ke garuruwan da ke kusa da Sakkwato, wato Zamfarawa, Kabawa da Arawa, musamman wad’anda aka kafa ko ciyar da su gaba, bayan jihadi.

Wasu masana na ganin cewa, Sakkwatanci karin harshe ne na mulki. Dalilin da ya sa suke ganin Sakkwatanci a matsayin karin harshe na mulki shi ne, saboda kasancewar Sakkwato cibiyar daular Usmaniyya. Wadda bayan k’are jihadi ita ce ke fad’a a ji a k’asar Hausa, har zuwan Turawan mulkin mallaka. Bisa la’akari da ra’ayin wannan manazarci ana iya cewa karin harshen Sakkwatanci ya samo asali ne daga ginuwar garin Sakkwato a zamanin jihadin Shehu ‘Danfodiyo, inda aka za’bi garin Sakkwato don ya zama babbar fadar mulki ta masu jihadi. Wannan za’ben da aka yi wa Sakkwato sai ya samar da dama ga mutanen garin Sakkwato na mallakar kalmomi da k’wayoyin sautukan sauran kare-karen harshen da suke mak’wabtaka da garin Sakkwaton wajen ginin kalma da samar da jumla zuwa fahimtar ma’ana da take k’unshe cikin zantukan yau da kullum.

 

4.3 KWATANTA SAKKWATANCI DA KATSINANCI A MAGANGANUN AZANCI


Magana tana d’aya daga cikin muhimman abubuwan dake bambanta mutane daban daban ko da suna da harshe iri d’aya na magana musamman idan sunkasance ba tare suke zaune ba wato suna da harshe ire d’aya amma zaman nesa ya bam-banta su kamar yadda za muga kamanci da bambanci da ke tsakanin mutane Sakkwato wato Sakkwatawa, da mutane Katsina wato Katsinawa duk da cewar sun kasance a gefen yamma.

4.4 Jerin Jimlolin Da Suka Bambanta Karin Harshen Sakkwatanci Da Katsinanci


Ga Misalai wad’anda zasu k’ara nuna wannan bambanci da Katsinanci ta fuskar magana.

 

 

SAKKWATANCI                                KATSINANCI

Ba Zai je ba                                                 An yi mamu fura

Ba Musa na ya sayee shiba                           An kama wani ya yi sata

Yaushe Ladi za ta tahi                                  Uwaggida ta mari Amarya

Yaushe Zaka taho                                        Ana kid’a

Tashi shai ka da gudu                                  k’ofar gida

Rubuta wanga                                             Malam ya zo makaranta

Tahi makaranta                                            Ana yima yara ta tsuniya

Kurum ka tahi                                              Wannan wafe na na

Wanga Yamareta                                         Wad’annan suke makara

A cikin wad’annnan misali, da muka gani munga cewar akwai bam-banci da ake samu tsakanin Katsinawa da Sakkwatawa ta fuskar magana ta wajen ru’banya bak’ek’e a Sakkwatanci

Ga Misali:

Hulla                                        Hulluna

Kud’d’I                                    Kud’ad’e

Kassuwa                                  Kassuwanni

Mallam                                    Mallamai

Haka kuma akwai inda Sakkwatanci yake le’bantar da maganganunsa.

Misali

 

SAKKWATANCI                                KATSINANCI

Dawaaci                                                      Daaci

Swa’bi                                                                  Sa’bi

Swaataa                                                       Sata

Rwaahi                                                        Raahi

Twaari                                                         Taari

Twaanka                                                     Tanka

Zwaari                                                         Zaari

Zwaahi                                                        Zaahi

Wad’annan misalai su suka nuna cewa akwai bambanci dangane da ru’banya bak’ak’e da le’bantar da wasu a sakkwatanci wanda hakan ba shi a katsinanci.

Wad’anan misalai sune zamu ga akwai bambanci dangae da ru’banya wasulla da bak’ak’e da Hausawan Sakkwato ke yi katsinawa ba su yi sannan da la’bentar da kalmomin da sakkwatawa ke yi katsinawa ba suyi kamar yadda muka gani.

4.5 Kamanci Ta Fuskar Kalmomi Mabanbanta Amma Kuma Masu Ma’ana ‘Daya


Ga Misalai na kalmomi mabambanta amma kuma masu ma’ana d’aya.

SAKKWATANCI                        KATSINANCI

Tussuwa                                            Zuddwa

Ceniya                                               Can wuri

Toka (sabulu)                                     Sabili

Awo                                                  E

Datti                                                  Daud’a

Shiyya                                               Unguwa

Ayimuna                                           Ayi Mamu

Wanga                                               Wannan

Kudaku                                             Dankali

Boli                                                   Juji

‘Datu                                                 Kwad’o

Bakuru                                              k’uli-k’uli

Taggo                                                Riga

4.6 Manunin Shud’ad’d’en Ambato A Katsinanci


Previous Refernce mak’era Katsinanci A daidaitaciyar Hausa ana amfani da-n ko-r don nuna PRM Alai Misali riga-r gida-n. Yin amfani da-r ko-n ya dangane, irin kalmar suna da ke d’aukar PRM d’in. Idan kalmar yana da jinsin namiji kamar kalmar gida to kalmar nata d’auki n-wato gidan. Idan kuma kalmar suna tana da jinsi tamatsari na daidaitaciyar Hausa na yin amfani da r-ko-n haka nan yake a Sakkwatanci amma ba haka  yake a Katsinanci ba.  Katsinanci yana amfani ne da-I kawai a matsayin PRM Don haka ba bambanci a suftar PRM wadda bambancin jinsin kalmar sune ke haifarwa.

Ga misalai  daga Katsinanci kamar yadda aka Kwatanta ta da

        SAKKWATANCI                                        KATSINANCI

Bolar                                                                    Bolal

Butar                                                                    Butai

Ciyawa                                                                 Ciyawai

Fartanyar                                                              Fartanyai

Fitila                                                                     Futilai

Gwazar                                                                 Gwazai

Hwatar                                                                  Hwaitai

Hwanteka                                                             Hwantekai

Kamar yadda muka gani wannan hanya ta amfani da-I a matsayin PRM Katsinawa ne kawai ke aiwatar da shi wajen ma’anarsu ta ya yau da kullum yin magana da wad’annan kalmomi a bisa yadda suke k’ara nuna cewa lalle mutum bakatsine na asali domin sune kawai ke amfani da wad’annan kalmomi a cikin maganarsu.

4.7 Sunayen Mata


SAKKWATANCI                                KATSINANCI

Hassatu/Hassi                                              Hassatu

Farida                                                          Farida

Safiya                                                          Safiya

A’I                                                              A’I

Nafisa                                                          Nafisa

Atika                                                           Atika

Maryam                                                      Maryam

Zainab                                                         Zainab

Ummu Salma                                              Ummu Salma

Nazbatu                                                       Nazbatu

Hadiza                                                         Hadiza

Habiba                                                        Habiba

Ruk’ayya                                                    Ruk’ayya

Murja                                                          Murja

Ruhwa’atu                                                   Rufa’atu

Balkisu                                                        Balkisu

Nabila                                                         Nabila

Halima                                                        Halima

Suwaiba                                                      Suwaiba

Hamida                                                       Hindatu

Sa’ida                                                          Sa’ida

Raliya                                                         Raliya

Amina                                                         Amina

Salma                                                          Salamatu

Mariya                                                        Mariya

Zuwaira                                                       Zuwaira

Maimuna                                                     Maimuna

Aliya                                                          Aliya

Haulatu                                                       Haulatu

Huwaila                                                      Huwaila

4.8 Lak’abin Sunayen Mata


SAKKWATANCI                                KATSINANCI

Ige                                                              Kande

Inno                                                            Binta

Maijidda                                                      Maijidda

Kubura                                                        Kubura

Amira                                                          Amira

Ummi                                                          Ummi

‘Yarmantu                                                   ‘Yarmantu

Barmini                                                       Barmini

4.9 Sunayen Ranakku


Jimmai (Jummai:- Ranar Jumu’a)

Lami (Laminde:- Ranar Alhamis)

Talatu (Ranar Talar)

Ladi (Ranar Lahadi)

Asabe (Ranar Assabar)

Larai (Laraba/Tabawa/Balaraba:- Ranar Larba)

4.10 Sunayen Maza


SAKKWATANCI                                         KATSINANCI

Lawal                                                          Lawali

Bashar                                                         Bishir

Ibro                                                                Iro            Hali                                                             Haliru

Muhammad                                       Muhammad

Musa                                                           Kalla

Isa                                                               Isa

Usman/Shehu                                    Usman/Shehu

Rabi’u                                                         Rabe

Mu’azu                                                       Mu’azu

Rayyanu                                                     Rayya

Abbas                                                          Abashe

Abdulrazak                                                 Razak’u

Abdulrrahman                                   Abdulrrahman      Abdul-k’adir                                               Abdul-k’adir

Salihu/Sale                                        Salele

Dauda                                                         Dauda

Ayuba                                                         Ayuba

Yakubu                                                       Yakubu

Haruna                                                        Haro

Shamsu                                                       Shamsu

Mika’ilu                                                      Miko

4.11 Sunayen Maza Wad’an Da Da Ake Samu Dangane Da Ranakku


SAKKWATANCI                        KATSINANCI

‘Dan jumma                                       ‘Dan jumma

‘Dan lami                                           ‘Dan lami

Balarabe                                            Balarabe

‘Dan tala                                            ‘Dan tala

‘Dan tani                                            ‘Dan tani

‘Dan ladi                                            ‘Dan ladi

‘Dan Asabe                                        ‘Dan Asabe

4.12 Lak’abin Sunayen Maza


SAKKWATANCI                        KATSINANCI

Saddi                                                 Sadik’

Na Allah                                            Na Allah

Gadanga                                            Gadanga

Sodangi                                             Sodangi

Shekarau                                           Shekarau

Dangana                                            Dangana

4.13 Lak’abin Sunayen Sarautu


SAKKWATANCI                        KATSINANCI

Sarki                                                  Sarki

Waziri                                                Waziri

Galadima                                           Galadima

Wambai                                             Wanbai

Katuka                                               Katuka

Jarma                                                 Jarma

Yarima                                              Yarima

‘Dan Jika                                           ‘Dan Jika

‘Dan Maliki                                       ‘Dan Maliki

Turaki                                               Turaki

Garkuwa                                            Garkuwa

Maina                                                Maina

Mayana                                             Mayana

Hakimi                                              Hakimi

‘Dan Madami                                     ‘Dan Madami

Sarkin Shanu                                     Sarkin Shanu

Sarkin Gabas                                      Sarkin Gabas

Sarkin Noma                                      Sarkin Noma

Sarkin Kudu                                      Sarkin Kudu

Matawalle                                          Matawalle

Tafida                                                Tafida

 

4.14 Sunayen Sana’o’i


SAKKWATANCI                        KATSINANCI

Noma                                                          Noma

Kira                                                             Kira

Gina                                                            Gina

Sak’a                                                           Sak’a

Hwarauta                                                  Hwarauta

Dukanci                                                      Dukanci

Wazanci                                                      Wazanci

Tauri                                                           Tauri

Kokuwa                                                      Kokowa

Koli                                                            Koli

Jima                                                            Jima

Rini                                                             Rini

Kiyo                                                           Kiyo

Kitso                                                           Kitso

Tuwo-Tuwo                                      Tuwo-Tuwo

Su                                                               Su

Nad’ewa


A wannan babi anyi tsokaci akan bambanci tsakanin Sakkwatanci da Katsinanci A tak’aice  anga manyan bambance bambance da ke tsakanin Sakkwatnci da Katsinanci wad’anda suka had’a. Ru’banya bak’ak’e a wasu jimlolin na Sakkwatanci, Katsinanci baya ru’be wad’annan bak’ak’en.     Sakkwatanci ya kan le’banta wasu bak’ak’e musamman a ga’bar farko ta wasu jimloli, Katsinanci bashi le’bantar da bak’ak’en a irin wad’annan kalmomi.  Amfani da-1 akwai a matsayin PRM a Katsinanci, Sakkwatanci yana amfani ne da-r ko-n kamar yadda abin yake a daidaitaciyar Hausa.

 

 

https://www.amsoshi.com/tuntubi-masu-gudanarwa/

 

Post a Comment

1 Comments

ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.

HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.