Tasirin Magurzar Auduga A Garin Mayanci

Kundin bincike da aka gabatar a Sashen Koyar Da Harsuna Da Al’adu, Tsangayar Fasaha Da Al’adu, Jami’ar Tarayya Gusau, don samun shaidar kammala digiri na ɗaya (BA.HAUSA), 2021.

Tasirin Magurzar Auduga A Garin Mayanci

NA

MANNIR SANI

GODIYA

Dukkan yabo da godiya sun tabbata ga Allah maɗaukakin sarki wanda ya bani dama da kuma iko na gudanar da wannan bincike tare da yabo gun fiyayyen halitta Annabi Muhammad (SAW), ina godiya ga Allah bisa baiwa da iko da ya bani na kammala wannan karatu a matakin Digiri na farko, da fatan Allah ya sa karatun ya zama mai amfani a gare ni da  kuma al'umma baki ɗaya, amin.

  Godiya ta musamman ga Dr Musa Fadama Gummi  wanda ya ɗauki nauyin duba wannan aiki nawa. Domin ba zan manta da irin ɗawainiyar da wahalhalu da ya sha wajen yi min gyare-gyare tare da kuma shawarwari, da fatan Allah ya saka masa da alkhairi. Ba zan manta da ƙoƙarin da sauran malamai na suka yi a kaina ba kamar irinsu, Prof. Aliyu Muhammad Bunza, da Prof. Magaji Tsoho Yakawada, da Prof. Muhammad Lawal Amin, da Prof. Balarabe Abdullahi, da Prof. Aliyu Musa, da Dr. Adamu Rabi'u Bakura, da Dr. Nazir Abbas Ibrahim, da Dr. Rabi'u Muhammad Tahir, da malam Aliyu Rabi'u Ɗangulbi, da malam Isah Sarkin Fada, da malam Musa Abdullahi, da malam Bashir Abdullahi, da malam Abu-ubaida Sani, da malam Muhammad Umar Arabi, da malama Halima Mansur Kurawa da sauran malamaina waɗanda ban ambaci sunansu ba. Da fatan Allah ya saka masu da alkhairi bisa irin tarbiyar da  suka bamu, sun ɗauke mu tamkar 'ya'yan da suka haifa a cikinsu. Allah ya sanya albarka a cikin rayuwarsu.

 Godiya ta musamman ga mahaifina Alhaji Sani Alhassan mai fulla da mahaifiyata Hajiya Fatima Usman bisa irin ɗawainiyar da suka yi da ni tun daga yarinta ta har kawo yanzu, ina mai roƙon Allah ya sama rayuwar su albarka, amin! Ba zan taɓa mantawa da yaya na Abdullahi Sani da antina Zulaihat Sani ba saboda irin ƙoƙarin da suka yi da ni, tare da addu'o'in da suka yi ta min don samun nasara a rayuwata. Haka kuma ina ƙara godiya da abokina Usman Abubakar Ittaqillaha da sauran abokaina kuma aminaina bisa irin taimako da addu'o'i da suka yi min don ganin na samu nasarar kammala wannan karatu, da fatar Allah ya saka masu da mafificin lada ya kuma albarkaci rayuwarsu baki ɗaya.

 Daga ƙarshe ina miƙa godiyata ga sauran 'yan uwana ɗalibai da muka kammala karatu tare a wannan zango kamar irinsu Abdulrashid Isma'il, da Sadam Yusuf, da Mahadi Almustafa, da Abbas Muhammad Husain, da Aminu Muhammad, da Lawali Ya'u, Abdulrahaman Tukur da Bashir Lawali, Umar Muhammad, da Ridwan Mahmud, da Amir Tujjani Lawal da Jamilu Ibrahim da hajiya Rabi S/Zamfara da hajiya Saudatu Ɗalhatu, da hajiya Binta Gambo, da Asiya sulaiman da sauran dukkan ɗalibai na wannan sashe da fatar Allah yasa kowa ya kammala wannan makaranta lafiya, Ameen

 

SADAUKARWA

Na sadaukar da wannan bincike mai suna 'Tasirin magurzar auduga a garin Mayanci' ga mahaifina Alhaji Sani alhassan mai fulla da mahaifiyata Hajiya Fatima Usman da yaya na Abdullahi Sani da antina Zulaihat Sani. Tare da su kuma akwai sauran 'yan uwa da abokan arziki.

TSAKURE

Wannan kundi na bincike ya ƙunshi taƙaitaccen tarihin garin Mayanci, da kuma ma'anar auduga da ire-iren auduga da yadda ake noma auduga. Wannan bincike ya bayyana ma'anar tattalin arziki da hanyoyin tattalin arziki, haka kuma wannan bincike ya bayyana irin tasirin da magurzar audugar ta yi ga mutanen garin Mayanci da kuma baƙin da suka shigo garin sanadiyyar magurzar audugar. A ƙarƙashin wannan aiki an bayyana ma'anar Zamantakewa da kuma ire-iren Zamantakewa a garin Mayanci.

BABI NA ƊAYA

1.0 GABATARWA

    Dukkan yabo da godiya sun tabbata ga Allah maɗaukakin sarki, mahaliccin kowa da komai. Tsira da aminci Allah su tabbata ga shugaban halitta, Annabi Muhammad (S A w), da sahabbansa da alayensa da waɗanda suka bi shi da kyautatawa har zuwa ranar sakamako.

   Wannan aiki namu mai taken "Tasirin magurzar auduga a garin Mayanci", aiki ne da zai binciko ire-iren tasirin da aka samu a ɓangaren zamantakewa da kuma tattalin arziki a garin Mayanci.

   Garin Mayanci ya kafu a shekara ta (1825), ƙarƙashin jagoranci Na'ali Damamisau da jama'arsa, garin Mayanci yana cikin ƙasar Maru ta jahar Zamfara.

    Noman auduga sana'a ce mai matuƙar muhimmanci ga rayuwar 'yan Najeriya musamman manomin auduga ko mai sayar da irin auduga ko mai fataucin auduga da masu masaƙu da masana'antun yin sutura.

    Farfesa Umar, ya ce noman auduga abu ne da ke taimakawa wajen biyan buƙatun 'yan'adam saboda ɗan'adam yana buƙatar abinci da matsugunni da sutura, kuma auduga tana ɗaya daga cikin abin da ke biyan buƙatar ɗan'adam ta fannin sutura, kuma a gidaje ma auduga na biyan buƙata. Saboda mafi yawa daga cikin wuraren da ake tsugunar da 'yan gudun hijira kamar su tamfol- tamfol da auduga ake yin su.

 

1.1 MANUFAR BINCIKE

   Duk wani abin da ɗan'adam ya ƙuduri aiwatarwa a rayuwarsa, za a tarar cewa, lallai, akwai wata manufa da ta wajabta a aiwatar da wannan abin.

Masu iya magana kan ce 'kowane allazi da nasa amanu, idan muka lura da wannan zance za mu fahinci cewa babu wani bincike da za a aiwatar ba tare da manufar gudanar da shi ba. Don haka manufofin gudanar da wannan bincike su ne; domin samun takardar shaidar kammala karatun digirin farko, haka kuma fito da yadda yanayin tasirin yake, yana ɗaya daga cikin manufofin wannan bincike. Haka kuma manufar wannan bincike fitowa tare da nuna muhimmancin noma auduga a wajen al'umma da kuma tasirin ta.

 

1.2 HASASHEN BINCIKE

  Ƙamusun Hausa (2006:197) ya bayyana wannan kalma da cewa "Hasashe kalma ce da ta ke nufin kintace, ko kirdadon wani abu da zai auku".

     Da haka za a iya cewa hasashe na nufin kintace ko kuma tsammani.

Saboda haka kamar yadda taken wannan bincike ya nuna "Tasirin Magurzar Auduga A Garin Mayanci" Hasashen shi ne.

- Gabatar da wannan aiki zai wayar da kan al'umma, dalili shi ne, mutane da dama ba su da masaniyar cewa: wannan magurzar auduga ta garin Mayanci ta yi tasiri a fannoni da dama.

- kuma ana hasashen aikin ya zama wata manazarta ga masu bincike.

- Bugu da ƙari ana hasashen wannan aiki ya zama wani madubi na hangen abin da ya kamata ayi koyi da shi.

- Mai wannan bincike na hasashen cewa, wannan aiki zai samu karɓuwa a duniyar ilimi musamman ga manazartar sana'o'in Hausawa.

 

 

 

1.3 FARFAJIYAR BINCIKE

    Farfajiyar bincike na nufin muhallin bincike, shi kuwa muhalli a wani ƙamus na Newman (1997) an bayyana ma'anar muhalli da: "muhalli shi ne kewayen da kake zama".

    Shi kuwa Soba, (2015) a cikin littafinsa mai suna "Muhalli a idon Hausawa don makarantun gaba da Sakandare". Ya ba da ma'anar muhalli da harshen Larabci tana nufin "Bagire" ko "Wuri" kamar yadda suke amfani da ita a fagen ilimi".

    A fagen bincike kuwa, ana kallon farfajiya ko muhallin bincike da iya wurin da binciken da muke gudanarwa ya taƙaita, wato fannin da muke bincike a kai.

    Wannan aiki namu mun gudanar da shi ne a ɓangaren Al'adu. A cikin al'adun ma, mun gudanar da aikin ne a ɓangaren zamantakewa da tattalin arziki, mun mai da hankali ne ga sauye-sauyen da aka samu a ɓangaren zamantakewa da kuma tattalin arziki a garin mayanci kawai. Wannan shi ne ainihin farfajiyar bincikenmu.

1.4 MATSALOLIN BINCIKE

    Aikin bincike kowane iri yana da matsalolin da mai gudanar da shi ke cin karo da su, wasu kafin ya fara gudanar da bincike, wasu kuma ana ciki ake karo da su. Kafin mu kawo matsalolin ya kamata mu bayar da ma'anar ita kanta matsalar.

    Soba, S.A (2016) ya bayyana ma'anar matsala da cewa "Matsala tana iya zama tawaya ga duk wani abu da mutum yake yi, ko zai yi".

    Ita kuma Sa'adatu Labaran da wata (2017) a cikin kundin bincikensu na digiri na farko mai taken "Gudunmuwar wayar salula wajen bunƙasa aikin gidajen Rediyo da Talabijin a jihar Zamfara" sun bayyana ma'anar matsala da cewa: "Matsala wani mawuyacin abu ne wanda ke da wahalar magancewa".   

Bisa la'akari da waɗannan ma'anoni da ke sama, za mu iya cewa matsala wata tarnaƙi ce wadda ke tasowa mai wahalar magancewa.

    Kamar yadda muka ga ma'anar matsaloli daban-daban a sama, to a aikin bincike, mai bincike na duban matsalolin bincikensa ta fuskoki biyu kamar haka:-

1. Matsalolin da suka taso.

2. Matsalolin da aka fuskanta.

    Matsalolin da suka taso su ne matsalolin da mai bincike kan ci karo da su kafin ya fara gudanar da binciken nasa. Matsalolin da suka taso a fagen wannan bincike su ne:-

a. Matsalolin samun batu, watau sanin abin da mutum zai yi bincike a kansa: - Wannan matsala ce babba, domin kuwa sai an yi bincike an yi nazari tare da tambayar masana kafin a samu takamaiman abin da mutum zai yi bincike kansa, wannan na ɗaukar dogon lokaci.

b. Wata matsalar ita ce, amincewa da batun da aka gabatar, shi ma wannan matsala ce babba, domin kuwa mutum zai shiga ruɗani da faɗuwar gaba tare da tunanin za a yarda da batun da ya kawo ko ba za a yarda da shi ba? Wani lokaci a kan bai wa mutum batun da ya gabatar, wani lokaci a kan canza ko a yi masa ragi ko ƙari.

c. Ƙarancin kayan bincike na aiki kamar litattafai, kundaye, mujallu, da sauransu. Wannan ma wata matsala ce domin akwai ƙarancin kayan bincike na aikin.

    Alhamdulillah, duk da waɗannan matsalolin da suka taso mana a wannan bincike, mun samu shawo kansu, ga shi har an bamu damar cigaba da bincike.

    Matsalolin da aka fuskanta kuwa matsaloli ne da masu bincike ke cin karo da su yayin da suke gudanar da aikin nasu na bincike. Matsalolin da muka fuskanta wajen gudanar da wannan aiki namu sun haɗa da: -

a. Matsalar ƙarancin littattafai a fannin da muke yin nazari a kansa:- Wannan matsala ce da muke fuskanta, domin kuwa mukan yi yawo sosai daga nan zuwa can domin neman wani aiki da ke da 'yar alaƙa da namu. Wani lokaci kuwa sai mun fassara wasu bayanai daga harshen Ingilishi zuwa harshen Hausa.

b. Matsalar rashin isasshen lokaci: - mun fuskanci matsalar rashin isasshen lokaci, don kuwa aikin bincike aiki ne mai buƙatar lokaci.

c. Matsalar samo bayanai: Ita ma wannan matsala ce da muka fuskanta, domin bincikenmu yana buƙatar ganawa da mutane daban-daban wajen samun bayani. Wani ba zai ba mu lokacinsa ba wani kuwa sai mun yi ta kaiwa da komowa kafin mu samu ganawa da shi. Wannan ma kan ɗauki dogon lokaci.

d. Matsalar kuɗi: kuɗi masu gida rana inji Bahaushe, wannan babbar matsala ce ga duk mai aikin bincike. Domin kuwa, bincike aiki ne da ke buƙatar zirga-zirga tun daga ganawa da masana, ziyarce-ziyarce, sayen litattafai da kuma buga shi kansa aikin ga kuma tsadar kayan masarufi a ƙasar tamu.

e. Matsalar wutar lantarki: Wannan ma matsala ce ga masu aikin bincike, kasancewar da rana ne mutum ke ƙoƙarin samo bayanai idan dare ya yi zai fi samun natsuwar da zai shirya bayanan da ya samu, sai kuma ka ga an ɗauke wutar lantarki, sai dai ka yi amfani da fitila ko kyandir, mutum bai samun ci gaba da aikin nasa cikin daɗi da walwala, domin haske rahama ne. Waɗannan sune kaɗan daga matsalolin da muka fuskanta a wannan bincike.

 

1.5 MUHIMMANCIN BINCIKE

   Muhimmancin yin bincike a kan wata matsala da ba a san ta ba, ko ƙari ga wani abu wanda aka sani domin bayar da gudummawa ko warware wata matsala da ta zama damuwa ga al'umma. Bunza A.M (2017).

   Don haka bincike yana da muhimmanci sosai ga al'umma don duk al'ummar da suka fiye gudanar da bincike to za a samu sun fi ci gaba ga al'amurransu na rayuwar yau da kullum.

Muhimmancin wannan bincike zai iya kasancewa kamar haka:

- Wannan bincike zai taimaka ga al'umma domin sanin yadda magurzar auduga tayi tasiri ga al'ummar garin Mayanci.

- Wannan bincike zai taimaka wurin sanin tattalin arzikin al'ummar garin Mayanci.

- Zai zama wani muhimmin kundi wanda zai taimaka ma Ɗaliban ilimi da masu bincike a kan harshen Hausa.

- Wannan bincike yana da matuƙar muhimmanci  sosai, saboda zai taimaka ƙwarai da gaske ga 'yan uwa ɗalibai da manazarta.

- Wannan bincike zai taskance tarihin garin Mayanci.

 

 

1.6 HANYOYIN GUDANAR DA BINCIKE

    Kamar yadda yake a al'adar kowane bincike, akwai hanyoyin da akan bi domin samun nasarar gudanar da shi. Haka shi ma wannan bincike yana da hanyoyi da aka yi amfani da su domin samun nasarar gudanar da shi.

    Tattaunawa tare da neman shawarar masana da manazarta falsafa kan wannan bincike da duba kundayen digiri na farko, da na biyu da na uku, da Wallafaffun littafai da kuma maƙalu waɗanda suke da alaƙa ta kusa da nesa da wannan bincike, a ɗakin karatu na sashe da kuma babban ɗakin karatu na jami'a, da ma sauran ɗakunan karatu da aikin ya samu kansa ciki.

    Daɗindaɗawa, an yi amfani da wasu hanyoyi domin gudanar da wannan bincike da aka nazarci waɗanda suke da alaƙa da wannan bincike kamar tattaunawa da masana a wannan fannin.

 

1.7 NAƊEWA

    Daga ƙarshe wannan babin gabatarwa ce game da wannan aikin bincike, domin haskakawa ga mai karatu, wanda yazo da gabatarwa, manufar bincike, hasashen bincike, farfajiyar bincike, matsalolin bincike, muhimmancin bincike, hanyoyin gudanar da bincike, daga ƙarshe babi ya zo da naɗewa.

 

BABI NA BIYU

BITAR AYYUKAN DA SUKA GABATA

2.0 GABATARWA

Masana da manazarta sun yi ayyuka masu ɗimbin yawa a lokutta daban-daban masu alaƙa da wannan aiki namu. Saboda haka a wannan babi zamu duba ayyuka da suka gabata masu alaƙa da wannan aiki namu. Zamu duba kundayen bincike, bugaggun littattafai da kuma mujallu da muƙalu.

 

2.1.1 KUNDAYEN BINCIKE

    Akwai kundayen bincike da dama masu alaƙa da wannan aiki namu. Akwai kundin bincike na:

    Bunguɗu, A.I.  da wasu (1999),[1] mai taken: "Bincike a kan Sana'o'in Kaɗi da Daddawa da Mazanƙwaila da Tukanen laka na Da da na Zamani a Ƙasar Hausa". Manazarta sun yi ƙoƙari ƙwarai da gaske wajen bayyana ma'anar kaɗi, kayan aikinta, yadda ake gudanar da ita. Ma'anar daddawa yadda ake yin daddawa, kayan aikinta, ma'anar mazanƙwaila, yadda ake yin mazanƙwaila, kayan aikinta, ma'anar tukanen laka na da da na zamani da kuma tasirin zamani akan dukkan Sana'o'in. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar tattalin arziki. Bambancin da ke tsakanin namu aiki da nasu shi ne, nasu aiki yana magana akan ƙasar Hausa baki ɗaya, yayin da wannan aiki ke magana akan "Tasirin magurzar auduga a garin Mayanci". Ya keɓanta ne a kan garin Mayanci ne. Haka kuma basu yi magana a kan zamantakewa ba.

    Maru, I.U. da wasu (2012),[2] a kundin bincikensu mai suna "Sana'o'in Daddawa a Jihar Zamfara" manazarta sun yi bayani a kan ma'anar sana'ar daddawa da yadda ake yinta, kayan aikinta tare da muhimmancinta. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar tattalin arziki. Bambancin da ke tsakanin aikinsu da namu aikin shi ne; Namu aiki yana Magana ne a kan sauyin zamantakewa da tattalin arziki a garin Mayanci. Yayin da nasu aiki ke magana ne a wani ɓangare daga cikin hanyoyin tattalin arziki wato sana'ar Daddawa a jihar Zamfara, sai dai basu taɓo ɓangaren zamantakewa ba.

    Ita ma Nafisa, U.D. (2016),[3] a kundin bincikenta mai taken: "Sana'o'in Ga-aiki na Matan Hausawa da Gudunmuwarsu Wajen Tattalin Arzikin Matan Hausawa" Manazarciyar ta yi ƙoƙari wajen bayyana wasu daga cikin sana'o'in mata kamar ƙuli-ƙuli da saƙa, da Ɓula da Talla da Daddawa da kitso da Adashe da kiwon kaji da awaki da sauransu. Tare da ma'anonin sana'o'in da kuma muhimmancinsu da yadda ake gudanar da su. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar tattalin arziki. Bambancin da ke tsakanin nata aikin da namu aikin shi ne: Nata aikin ya keɓanta ne a kan matan Hausawa, yayin da wannan aiki ke magana a kan garin Mayanci.

   Wani bambancin da ke tsakanin nata aikin da wannan aiki shi ne: Wannan aiki bai tsaya a kan tattalin arziki kaɗai ba, don kuwa ya taɓo har da tasiri da sauye-sauyen zamantakewa, yayin da nata aikin bai taɓa wannan ɓangaren ba.

 

2.1.2 BUGAGGUN LITTATTAFAI

    Akwai Wallafaffun littattafai da dama masu alaƙa da wannan aiki. Daga ciki akwai littafin:

    Alhassan H. Da wasu (1982),[4] a cikin littafinsa mai suna "Zaman Hausawa". Lagos. Islamic Publication Bureau. Marubutan sun yi ƙoƙarin kawo wasu sana'o'in Hausawa waɗanda suka haɗa da noma da ƙira da fawa da farauta da kiwo da saƙa da kaɗi da rini da fatauci da sarautu da muƙamai da sauransu.

    Aikin nasu yana da alaƙa da wannan aiki, ta fuskar tattalin arziki, bambancin da ke tsakanin nasu aiki da wannan aiki shi ne: Nasu aikin na magana ne a kan Hausawa baki ɗaya, yayin da wannan aiki na magana ne a kan tasirin magurzar auduga a garin Mayanci, wato ya keɓanta ne a kan wannan gari na Mayanci.

 

   B.U.K (1981),[5] a wannan littafi da ta rubuta mai suna: Rayuwar Hausawa. Acikin littafin an yi ƙoƙarin bayyana ma'anar Aure da muhimmancinsa da shugabancin a gida. Wannan aikin yana da alaƙa da wannan ta fuskar zamantakewa. Bambancin da ke tsakaninsa da wannan aiki shi ne: Wannan aiki bai tsaya a kan zamantakewa kaɗai ba ya taɓo har da ɓangaren tattalin arziki, yayin da nata aiki ya tsaya ne a kan rayuwar Hausa ne kawai ta fuskar zamantakewa. Wannan zai taimaka wajen gudanar da wannan aikin.

 

    Garba, U.G. (2012),[6]a littafinsa mai suna: Bukukuwan Hausawa. Marubucin ya yi ƙoƙari ƙwarai da gaske don kuwa ya yi magana a kan sana'o'i daban-daban kama daga fatauci da noma da farauta da gini da wanzanci, da sauransu. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar tattalin arziki. Bambancin da ke tsakanin namu aiki da nasa aiki shi ne: nasa aiki na magana ne a kan Hausawa baki ɗaya, yayin da wannan aiki kuwa ya keɓanta ne a kan wasu Hausawa, wato tasirin magurzar auduga a garin Mayanci. Wani bambanci da ke a tsakaninsu shi ne wannan aiki bai tsaya a kan tattalin arziki kaɗai ba, ya taɓo harda zamantakewa, yayin da nasa aiki kuwa ya tsaya ne a kan tattalin arziki kaɗai.

2.1.3 MUJALLU DA MAƘALU

    Akwai mujallu da maƙalu da dama masu alaƙa da wannan bincike kamar haka:

    Farfesa Dadari (2018) a maƙalarsa mai taken: "Auduga ta fi kowane Amfanin Gona Samar da Aikin Yi A Duniya" wadda ya gabatar a wajen wani taron duniya, kan bunƙasa noman auduga da ƙungiyar ƙasashen musulmai ta duniya OIC, ta shirya a ƙasar Turkiya. Farfesa ya yi ƙoƙari ƙwarai da gaske Wajen bayani a kan bunƙasa noman auduga musamman a ƙasashen da musulmai suka fi yawa. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar bunƙasa noman auduga. Bambancin da ke tsakanin nasa aiki da namu aiki shi ne: namu aiki yana magana ne a kan tasirin magurzar auduga a garin Mayanci, shi kuma nasa aiki ya tsaya ne a kan bunƙasa noman auduga a ƙasashen musulmai.

    Maryam, M.Y. (2015),[7] a maƙalarta mai taken: "Sana'o'in Hausawa na gargajiya da tasirinsu a zamananci" wadda ta gabatar a cikin mujallar garkuwan Adabin Hausa. Marubuciyar ta yi ƙoƙari ƙwarai da gaske Wajen fito da sana'o'in Hausawa na gargajiya kamar noma da kiwo da fatauci da saƙa da ƙura da jima da sauransu. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar tattalin arziki. Bambancin da ke tsakanin namu aiki da nata aiki shi ne: Nata aiki na magana ne a kan sana'o'in Hausawa na gargajiyar Bahaushe baki ɗaya, yayin da namu aiki yake magana a kan tasirin magurzar auduga a garin Mayanci.

    Shi kuwa Dalijan, B.M. (2016),[8] a maƙalarsa mai taken. "Zamantakewar Hausawa a jiya", wadda ya gabatar a cikin mujallar Argungu Journal of Language Studies, marubucin ya yi ƙoƙari ƙwarai da gaske Wajen bayani a kan zamantakewar Hausawa ta fuskar iyali da tasirin iyali ga Hausawa da zamantakewar iyali a aikin gona, da zamantakewar Hausawa a zaman gandu, da zamantakewa ta fuskar zumunta, da zamantakewa ta fuskar maƙwabtaka, da sauransu. Wannan aiki yana da alaƙa da namu aiki ta fuskar zamantakewa. Bambancin da ke tsakaninsu shi ne: wannan aikin yana magana ne a kan zamantakewar Hausawa gaba ɗaya. Yayin da namu aiki ke magana a kan tasirin magurzar auduga a garin Mayanci.

 

2.2.1 HUJJAR CIGABA DA BINCIKE

    Bincike a kan "Tasirin Magurzar Auduga A Garin Mayanci" Yana da hujjar da za a cigaba da shi. Hakan ya tabbata ne bayan aiwatar da bitar ayyukan magabata da aka yi, da sauran ayyukan da suka gabaci wannan bincik. Ba shakka masana da dama sun yi rubuce-rubuce a kan magurzar auduga da sauran abubuwan da suka danganta da ita. Ɗalibai ma sun rubuta kundaye daban-daban. Amma duk da haka wannan bincike yana da mashiga da hujjar da za a cigaba da shi domin ba a  ba shi muhimmanci ba a baya sosai.

NAƊEWA

    Wannan babin ya fara ne da gabatarwa tare da bayyana irin ayyukan da aka yi bita a binciken da ya gabata, domin waiwaye kan ayyuka masu alaƙa da wannan aiki da suka haɗa da, kundayen bincike, bugaggun littattafai, mujallu da maƙalu, sai kuma hujjar cigaba da bincike, daga ƙarshe babi yazo da naɗewa.

 

 

BABI NA UKU

3.0 SHIMFIƊA

   A wannan babi za a yi ƙoƙarin nazartar tarihin magurzar auduga a garin Mayanci da ma'anar auduga da ire-iren auduga da wuraren da magurzar auduga ta yi tasiri da ma'anar tattalin arziki da hanyoyin tattalin arziki da noma da kiwo da kasuwanci.

 

3.1 TAƘAITACCEN TARIHIN GARIN MAYANCI

   Garin Mayanci ya kafu a shekara ta 1825, ƙarƙashin jagorancin Na'ali Damamisau da jama'arsa, waɗanda suka fito daga wani ƙauye da ake kira Birnin Fulani da ke Maru. Sun ya da zango a wani wuri da ake kira Garagin Yahaya da ke yankin ƙaramar hukumar Talatar Mafara ta yanzu tare da dabbobinsu, daga baya suka koma Mayanci a shekarar 1825[9]

   Kafin kafuwar Mayanci ana kiranta da suna "Mayauta" wato wurin yini, ita wannan Mayautar wuri ne da ake kiwon dabbobi, kuma akwai namun daji a wannan wurin da sauransu. Bayan Na'ali Damamisau da jama'arsa sun dawo garin Mayauta (Mayanci), da yake lokacin yaƙe-yaƙe ne na kare kai da iyali, Na'ali ya yi nasarar kashe zakin da ya addabe su wanda an ce da zakin ya yi wata ƙara lokacin mutuwarsa har mutanen Murai sai da suka ji ƙararsa. Bayan sun sami kwanciyar hankali ne suka canza wa wannan gari suna daga Mayauta zuwa mayanci.[10]

   Kafuwar garin Mayanci daga 1825 zuwa yanzu an yi sarakuna goma sha bakwai, ga su kamar haka tare da shekarun da suka yi mulki:

 

 

 

 

1. Na'ali Damamisau                           1825-1847

2. Ba'atsoro Buba Ɗan Na'ali                        1847-1866

3. S/Kanoma Zaki                               1866-1882

4. Rafi Bawa                                       1882-1890

5. Doshiro Gajere mai dubara                                 1890-1904

6. Muhammad Bube                            1904-1916

7. Ɓaidu kutsa Gatan Mani                           1916-1924

8. Ɓawo zarumi                                   1924-1936

9. Dodo El-Umar                                 1936-1939

10. Tsoro Mai Taƙama                                  1939-1941

11. Mai Yaƙi Muhammad                    1941-1951  

12. Ibrahim Maru                                1951-1959 

13. Baƙo Tsoho                                   1959-1963

14. Bube Abubakar Maru                    1963-1967

15. Abdullahi Ibrahim Maru                          1967-1971

16. Alh. Muhammad Mai Nasara                  1971-1980

17. Alh. Ƙasimu Atiku Liman.[11]                    4/6/1980-                

 

3.2 TAƘAITACCEN TARIHIN MAGURZAR AUDUGA TA GARIN MAYANCI

    Farkon magurzar auduga ba Mayanci aka kafa ta ba an kafa ta ne a Moriki ta jihar Zamfara; A Moriki ba a noman sasai don haka, wurin bai dace ba, sai Turawa suka sake dubawa inda ƙasa mai kyau data dace da noman auduga, sai suka ga Mayanci ya kamata sai suka ɗauko ta daga Moriki suka kawo ta garin Mayanci.

[12]

3.3 MA'ANAR AUDUGA

    Auduga wata tsiro ce da ake nomawa a gona wadda tana da matuƙar amfani sosai domin kuwa yawancin sutura (tufafi) daga auduga ake yin ta.

 

3.4 IRE-IREN AUDUGA

1. Audugar pima: Ita ce auduga mafi kyau a duniya, tana da zare mai tsawo da kuma taushi da ƙarfi.[13]

2. Audugar upland: Ita wata auduga ce mai ƙaramin zare, ana kuma amfani da ita wajen samar da kaya masu inganci.

3. Audugar Misira (Egypt): Ita auduga ce kamar ta pima, tana da zare mai tsawo sai dai ba ta da laushi ƙwarai.

3.5 YADDA AKE NOMA AUDUGA

   Da farko idan za ka noma auduga za ka fara yin kaibe ga gonar, idan an yi kaibe sai a zo ayi huɗa bayan an gama huɗa sai ayi shuka irin da ake yin shukar da shi ne (Gurya), bayan ɗan lokaci sai aje a nome hakin da ya fito bayan an nome sai a yi feshin magani kuma a watsa taki, ana iya yi mata noma biyu zuwa uku. Idan ta girma tana yin tsawo duk ice guda kana iya samun ɗiya fiye da hamsin, idan ta ƙosa sai ƙululun ya buɗe sai a sa hannu ana cire kaɗar ana sa wa cikin buhu saboda ba a so ta yi dauɗa, cirewar da ake yi da hannu shi ne ake kira taɓi. Ana fara noman auduga daga watan Mayu, ana ibar ta har a yi taɓin ta watan Oktoba. [14]

 

3.6 WURAREN DA TURAWA SUKA KAWO INJININ GURZAR AUDUGA A NAJERIYA

1. Mayanci

2. Gusau

3. Funtua

4. Kwanta gora

5. Zaria

6. Malumfashi

7. Gombe

8. Jos

3.7 MA'ANAR TATTALIN ARZIKI

   Masana da dama sun tofa albarkacin bakinsu dangane da ma'anar tattalin arziki, daga ciki akwai:-

   CNHN (2006:432 da 19) ya bayyana waɗannan kalmomi (tattali da arziki) da cewa: "Tattali" na nufin tanadi ko kula ko adana wani abu ko ajiye wani abu don yin amfani da shi nan gaba. A hannu ɗaya kalmar "arziki" na nufin tajirci ko dukiya ko samu ko hali ko kuɗi ko wadata ko sukuni ko daula ko abin hannu ko hannu-da-shuni. Duba daga waɗannan ma'anonin kalmomi guda biyu, idan aka gwama su wuri ɗaya watau "tattalin arziki", waɗannan kalmomin na iya ɗaukar ma'anar abin da mutum ya mallaka tare da ririta shi da kuma amfani da shi ta hanyar da ta dace a cikin basira.

    Ibrahim, M.S. (1982:7),[15] ya bayyana cewa: "Tattalin arziki tsari ne na sarrafa albarkatun ƙasa da sauran ni'imomin da Allah ya yi wa ɗan Adam domin samar da muhimman abubuwan buƙata da rarraba su ga jama'a masu buƙata".

    A ra'ayin Umar, M.B. (1983:5),[16]cewa ya yi: "Tattalin arziki tsari ne na inganta da bunƙasa hanyoyin shigar da kuɗi da sauran abubuwan buƙatun ɗan Adam musamman abinci da sutura da muhalli". Wannan ma'anar nuni take da cewa, duk wata hanya ta samun kuɗin shiga da samar da abubuwan more rayuwa ita ce hanyar tattalin arziki".

    Dalijan ya ruwaito Auta na cewa: "Tattalin arziki tsari ne na sarrafa wasu abubuwa domin samun abubuwan buƙatan rayuwa". (Dalijan, B.M.2012:39).[17]

    Shi kuwa Rambo, (2017) a wata maƙala da ya gabatar mai taken: "Gudunmuwar Sassaƙa ga bunƙasa tattalin arzikin ƙasar Kabi" da kuma  "Gudunmuwar Sana'ar noma wajen haɓaka tattalin arzikin Hausawa" a Jami'ar Usman Ɗan Fodiyo, Sakkwato ya ruwaito Shinkafi, (2016:6) da Smith (1976), da mill (1844), da Marshall (1890) da J.B. (1802) da Robbins (1932) da kuma Umar (1983) duk sun aminta da cewa: "Tattalin arziki gaba ɗayansa abu ne da ya tattaru ga ƙoƙarin kula da albarkatun ƙasa da sauran ni'imomin da Allah ya yi wa mutum ta yadda za su bunƙasa su sarrafa su, da samar da abubuwan da mutum ke bukata domin rayuwar jama'a ta gudana cikin sauƙi".

    Kabakawa U.B. (2012:37),[18]cewa ya yi: "Tattalin arziki ya ƙunshi tsarin samar da abubuwan buƙata da yadda ake rarraba su tsakanin jama'a da kuma sigar yadda ake amfani da su".

    A ra'ayin Auta A.L.(2006:196),[19] ya bayyana kalmar tattalin arziki da cewa: "Abubuwa guda uku ne suka zama shika-shikan ginuwar tattalin arzikin Bahaushe da suka haɗa da sana'o'i da kasuwanci da ƙwadago, ga sarakuna kuma a dauri ga haraji da jangali da sauransu".

    Bisa ga waɗannan ma'anoni da ke sama, ana iya cewa, sha'anin tattalin arziki lamari ne da ya jiɓinci duk wata hanya ta cigaban rayuwar al'umma baki ɗaya. Wannan kuwa ya shafi yanayin walwalarsu ta fuskar iliminsu da siyasarsu da kasuwancinsu da dai sauransu.

 

3.8 HANYOYIN TATTALIN ARZIKI

    Akwai hanyoyin tattalin arziki da dama , sai dai a wannan aikin namu mun kasa hanyoyin tattalin arziki zuwa gida biyar, wato noma, kiwo, kasuwanci, Sana'o'i, kamar sana'ar Jima, Sana'ar farauta, sana'ar Tuwo, sana'ar katifa da filo da kuma aikin gwamnati a matsayin hanyoyin tattalin arziki.

 

3.9 SANA'A

   Sana’a kalma ce da aka aro ta daga Larabci wadda a larabcin ta ke nufin aiki, a Hausa kuma take daukar ma’ana ta samar da wani abin amfani ta hanyar hikima a Hausance. Misali, sana’ar Ƙira, Jima, Noma, Wanzanci, Fawa, da sauransu.

  Masana da dama sun bayyana ra'ayoyinsu akan abin da ake nufi da sana'a. Daga cikin masana akwai Galadanci M.K.M da wasu (1992) sun bayyana ma'anar sana'a da cewa "Sana'a ita ce abin da mutum yake yi don samun biyan buƙatun rayuwarsa ta yau da kullum.

  Ɗan hassan Sanyinna da wasu (2017) suna ganin cewa" sana'a hanya ce ta ba ni gishiri in ba ka manda da kuma hanyar mai da taro sisi cikin hikimar, azanci da basirar da Allah ya albarkaci bil'adam da ita, wadda ake gudanarwa tsakanin jinsin bil'adama da ke raye a doron ƙasa.

 Shi kuma Sharifai (1990) yana ganin cewa sana'a ita ce "duk wata hanya da mutun yake bi don nema ko samun abinci, abinci yana zuwa ta hanyar kuɗi ko wani abin da rayuwa za ta dogaro da kai. Kuma wannan hanya, ta zama wadda aka gada ce tun iyaye da kakanni, ba wata baƙuwar al'umma ce ta kawo ta ba".

 A ra’ayin Yahaya, I.Y, da Gusau, S.M. da Yar aduwa, T.M (2001:48) sun bayyana cewa: "Sana’a wata aba ce wadda mutum ya kan yi da nufin samun abin masarufi don gudanar da harkokin rayuwa. Aba ce wadda ta danganci tono albarkatun ƙasa da sarrafa hanyoyin kimiya da fasaha da  sayarwa da ciniki da sauransu".

SANA'AR JIMA

   Dangane da wannan ma'ana ta jima an samu masana da suka yi ƙoƙarin bayyana ma'anar jima daga ciki akwai:

   Yahaya I.Y (1987) ya bayyana ma'anar jima da cewa jima na nufin sarrafa fatun kowaɗenne irin dabbobi dangane da tsaftace su, tsarkake su, don karkatar da su ta hanyoyi daban-daban na moriyar al'umma da buƙatu na yau da kullum na ɗan'adam

SANA'AR FARAUTA

   Habib Alhassan da wasu (1982) sun bada ma'anar farauta da cewa: "Itace sana'ar kama naman daji don ƙarin abinci da kariya.

   Farauta ita ce sana'ar kama naman daji don ƙarin abinci da kariya. (Zurmi, 2010) inda ya cigaba da bayyana cewa farauta kusan itace sana'a ta farko da ɗan'adam ya fara da tunanin neman abinci da kare kai.

ƘANA NAN SANA'O'I

   Ƙana nan sana'o'i masu sai da dawo-dawo masu sai da gala masu sai da tuwo masu sai da ruwa a lokacin da ana aikin gurzar auduga zaka cimma bakin ma'aikatar kowane irin abinci zaka samu, wasu masu abincin daga wasu garuruwa suke zuwa su kafa runfunansu na sana'a, mafiya yawan wa'inda zaka gani sabon garin Mayanci dalilin zuwan su wannan wurin shi ne kafuwar magurzar audugar ta garin Mayanci.

SANA'AR KATIFA

   Sana'ar katifa, ana samun damejin auduga wadda ke fita cikin injin, kuma ana samun ta a masaƙa wato idan aka cire auduga wadda ke yin zare sai a fitar da wadda ba ta da kyau wato wadda ba ta aiki wurin saƙa ita ce ake sana'ar filo da katifa da ita.

 

3.10 NOMA  

    Noma na duƙe tsohon ciniki, kowa ya zo duniya kai ya tarar. Wannan shi ne kirarin sana'ar noma. Sana'ar noma ta bambanta da sauran sana'o'in Hausawa. Ba kamar sauran sana'o'i ba da kusan kowace sana'a akwai mutane da aka sani da ita, noma sana'ar kowane mahaluki ce. Duk wanda aka ga yana sana'ar fawa ko sana'ar ƙira to lalle ya gada ne daga gidansu. Amma noma sana'ar kowa da kowa ce a al'ummar Hausawa. Da sarakai da malamai da attajiri da talakawa kowa ya gaji sana'ar noma. (R.M Zarruk da wasu, 1987).

    Shi kuwa Gwanki (2016), ya bayyana ma'anar noma da cewa: "Noma wata hanyar sana'a ce domin samun abinci da kuɗin shiga". Ya ci gaba da cewa : " Noma wata babbar hanya ce ta samun ƙaruwar tattalin arziki da al'umma suka raja'a a kanta". A tamu fahimta kuwa, Noma wata hanya ce ta samun abinci da kuɗin shiga domin dogaro da kai, da kariyar wulaƙanci.

 

NOMAN AUDUGA

    Noman auduga sana'a ce mai matuƙar muhimmanci ga rayuwar 'yan Najeriya musamman manomin auduga ko mai sayar da irin auduga ko mai fataucin auduga da masu masaƙu da masana'antun yin sutura.

    Farfesa Umar, ya ce noman auduga abu ne da ke taimakawa wajen biyan buƙatun 'yan'adam saboda ɗan'adam yana buƙatar abinci da matsugunni da sutura, kuma auduga tana ɗaya daga cikin abin da ke biyan buƙatar ɗan'adam ta fannin sutura, kuma a gidaje ma auduga na biyan buƙata. Saboda mafi yawa daga cikin wuraren da ake tsugunar da 'yan gudun hijira kamar su tamfol- tamfol da auduga ake yin su.

    Noman auduga ya zama wajibi a duniya domin shi ne yake bayar da kaya mafi daraja a duniya. Auduga tana bayar da ayukkan yi fiye da kowanne kayayyakin amfanin gona, a duniya. Domin manyan masuƙu sun dogara ne da auduga a duniya. Domin masaƙa ɗaya za ta iya ɗaukar mutum dubu hamsin aiki. Bayan ga masu sayar da kayayyakin da masaƙun suke sakawa da dillalai da masu dako da teloli duk waɗannan guraben ayyuka suna tasowa ne daga noman auduga.

    Noman auduga tsohon lamari ne ana yin sa, tun lokacin da ba a iya gurzar da inji. Mahaifanmu shekara hamsin da suka wuce, sukan gurza auduga, su fitar da irinta daban, ita daban su markaɗe ta, a yi ta hanyar gargajiya daga baya aka samu na'urar zamani. A baya-bayan nan ne aka samu taɓarɓarewar noman, inda ya yi ƙasa, saboda matsalolin rashin samun iri ingantacce. Bayan farashin ta ya yi ƙasa uwa uba ga rashin tallafi daga gwamnati.

 

3.11 KIWO

    R.M. Zarruk da wasu (1987),[20] sun bayyana Ma'anar kiwo da cewa: "Kiwo na kowa da kowa ne, wato ba a gadonsa. Kuma shi kiwo ba manya manyan maza kaɗai aka san su da shi ba, har ma mata da yara suna sana'ar kiwo. Akwai kiwon dabbobi kamar su akuya da tunkiya da raƙumi ko shanu da doki da sauransu. Wasu sukan tara garke na dabbobi kamar awaki, ko tumaki, ko shanu ko raƙumma da dai sauransu. Wasu kuma kan tanadi kiwon kaji ko agwagi ko kuma zabi. Idan suka yi yawa akan tanadi mai aikin kiwo musamman lokacin da damina ta faɗi aka yi shuka. Amma idan rani ya yi kowa kan saki dabbobinsa domin babu tsoron za su shiga gonakin mutane su yi ɓarna. Su kuma kaji da agwagi babu wani abin damuwa wajen kiwonsu, domin a nan gida ko kuwa sauran gidaje na unguwar suke kiwonsu ko ma a kwararo.

    Alhassan da wasu (1982),[21] cewa suka yi: "Kiwo shi ne tsare dabba, ko tsuntsu da tattalinsu don a mallake su, saboda wani amfani ga mutum". Ya ci gaba da cewa: "Kusan kowane gida ana yin kiwo, don da wuya a sami gidan da ba a kiwon dabbobi ko tsuntsaye a ƙasar Hausa".

    A tawa fahimta kuwa, kiwo na nufin tsare wata dabba kamar akuya, shanu, kare, jaki, doki da sauransu tare da kula da su domin wata buƙata.

    Dangane da ire-iren kiwo da yadda ake yinsa kuwa, Alhassan ya kawo ire-iren kiwo zuwa gida uku kamar haka:

1. Kiwon isa: shi ne kiwon dokin hawa, da alfadari, waɗanda masu gari da wasu attajiran gari suka fi yi.

2. Kiwon fatauci: shi ne kiwon da ake yi na shanu, da tumaki da awaki, da tsuntsaye, watau kiwon da ake yi ana ware wasu ana sayarwa don biyan buƙata.

3. Kiwon raha: shi ne kamar kiwon kare, da kyanwa, ko zomayen gida, ko tsuntsaye, masu ban sha'awa, kamar ɗawisu, da aku da kanari da sauransu.

    Ya ci gaba da cewa: "Kowa shi ke kiwonsa da kansa, ko kuma ya sa yaransa, sai dai a wasu wurare, idan awaki da tumaki suka yawaita, a kan yi yarjejeniya da asako (mai kiwo), watau wanda kowa da kowa zai sako masa awakinsa ko tumakinsa, don ya kiwata masa su. Aikin asako (ga kiwo) aiki ne jawur, domin idan an fito tun daga fitowar rana har faɗuwarta yana ta fama da shawo kan dabbobi, ka da su shiga gonakin mutane. Sa'annan ga zafin rana da ƙaya.

    Ana ba shi ladan aikinsa, a cikin wani ƙayyadadden lokaci ne, da kuɗi ko da abinci, ko ma da 'ya'yan dabbobin da yake kiwata wa jama'a.

 

3.12 KASUWANCI

    Masana da dama sun bayyana fahimtarsu dangane da abin da ake kira kasuwanci, daga ciki akwai:-

    R.M. Zarruk da wasu (1987),[22] sun bayyana ma'anar kasuwanci da cewa: "A saya a sayar shi ne kasuwanci". Wato a nan mutum ya fitar da kuɗinsa ya sayi ƙadara sannan wani lokaci ya fitar da wannan ƙadarar ya sayar, shi ne kasuwanci. Mai irin wannan harkar shi ake kira ɗan kasuwa, idan mace ce kuwa akan kira ta 'yar kasuwa'.

    Kasuwanci a cewar su, ba ya yiyuwa sai da jari. Jari shi ne ake amfani da shi don sayen ƙaddarar da za a sayar. Ɗan kasuwa dole ya riƙe jari domin ya riƙa jujjuya shi. Wato ya kan yi amfani da jarin domin sarin kayan sayarwa. Sannan idan ya sayar da su, sai ya ƙidaya ya ga irin ribar da ya samu. Amma idan ɗankasuwa ya dinga faɗuwa a harkar saye da sayarwarsa jarinsa kullum raguwa yake har ma ya kai ga halin jarin ya ɓata, irin wannan hali akan ce mutum ya kare. Wato ba shi da sauran jari a hannunsa.

    A tawa fahimta kuwa, kasuwanci na nufin saye da sayarwa ko dai ta hanyar amfani da kuɗi ko kuma sarrafa wani abu a sayar domin samun kuɗin shiga da biyan buƙatun yau da kullum. Abin nufi a nan shi ne kasuwanci na yiyuwa ne ta hanyar amfani da kuɗi ko ƙirƙiro da wata hanya wadda ka ke samun kuɗin shiga ta hanyar bani gishiri in baka manda.

    Dangane da yadda ake kasuwanci kuwa, shi ne kasuwanci ba ya yiyuwa sai da jari, domin idan baka da jari to kasuwanci baya yiyuwa. Kasuwanci kan faru ne ta hanyar ciniki da sallama, tsakanin mai saye da mai sayay. Haka kuma ana kasuwanci ta hanyar karɓar kaya daga babban dila idan mutum ya sayar sai ya cire kuɗin dila ya kai masa sauran ribar kuwa nasa ne.

    Akwai ire-iren kasuwanci da dama kamar haka:-

1. Kasuwancin sakai:- Shi ne kasuwancin da ya shafi sayar da abinci kamar gero, dawa, masara, shinkafa, dankali da sauransu.

2. Kasuwancin Tireda:- Shi ne kasuwancin da ake yi ta hanyar sayar da abubuwa kamar haka: Gishiri, magi, sabulun wanka da na  wanki da dai sauran makamantansu.

3. Kasuwanci Tugu:- Kasuwanci ne na sayen dabbobi, sannan a sayar. Ana kiran mai wannan kasuwanci da suna ɗan tugu ko mai tugu.

 

 3.13 NAƊEWA

    Wannan babin ya fara ne da gabatarwa tare da bayyana taƙaitaccen tarihin garin mayanci da kuma tarihin kafuwar magurzar auduga a garin Mayanci, ma'anar auduga, ire-iren auduga, ma'anar tattalin arziki, hanyoyin tattalin arziki, noma, kiwo, kasuwanci daga ƙarshe babi yazo da naɗewa.

BABI NA HUDU

4.0 SHIMFIƊA

   Tasiri wata alama ce ko yanayin wani abu a kan wani abu, ta hanyar fitowa fili yadda za a iya ganinsa ko a taɓa shi ko a ji shi a jiki a sanadiyyar mu'amala ko zamantakewar abu a tare da wani.

MAGURZAR AUDUGA TA MAYANCI DA TASIRINTA

4.1 MA'ANAR TASIRI

   Masana da dama sun tofa albarkacin bakinsu dangane da ma'anar tasiri.

   Maryam, M.Y. (2015):[23] Ta ce tasiri na nufin al'ada da wani yakan yi da can ba a san shi da ita ba. A taƙaice tasiri na nufin shaƙuwa da kan faru a sakamakon hulɗa, ko zamantakewa ko wata mu'amala ta yau da kullum wadda sakamakon hakan sai ta haifar da wata baƙuwar al'ada.

   Uwaisu (2009): Ya bayyana kalmar tasiri da cewa asalinta daga harshen Larabci aka arota wadda ke nufin mamaye wani abu ko wata al'ada.  A Hausa kalmar tasiri tana nufin yadda wani abu ya mamaye ko ya canza wani abu ko kuma al'adar da wani yake yi da da can ba a san shi da ita ba.

4.2 MAGURZAR AUDUGA TA MAYANCI DA TASIRINTA

   Magurzar auduga ta garin Mayanci ta yi tasiri a fannin wurare da dama amma ga wasu daga cikin su kamar haka:

1. Tasiri a fannin yanayin al'adu.

2. Tasiri a fannin Kiwo.

3. Tasiri a fannin Ɗauka ka darajar garin.

4. Tasiri a fannin Rage zaman banza.

5. Tasiri a fannin ƙarfafama manoma su noma auduga.

6. Tasiri a fannin hana zaman banza.

7. Tasiri a fannin Bunƙasa tattalin arzikin.

8. Tasiri a fannin Zamantakewa. da sauransu.

9. Tasiri a fannin kasuwanci.

10. Tasiri a fannin kyautatawa al'umma.

4.2.1 Tasiri a fannin yanayin al'adu. Kamin bayyanar kamfanin na auduga yanayin rayuwar su ta auratayya, noma, kiwo, da sauransu. Hatta da nau'i na sunaye da yanayin rayuwa na gaba ɗaya irin canje-canjen da aka samu sabbi sanadiyyar zuwan baƙi, wannan babban tasiri ne ga mutanen garin Mayanci.

4.2.2. Tasiri a fannin Kiwo. A wancen lokacin Fulani da Hausawa abin da kawai suka dogara da shi kamin zuwan magurzar auduga a garin Mayanci shi ne ciyawa, Dussa, da sauransu, amma lokacin da aka samu magurzar auduga sai kiwo ya ƙara bunƙasa saboda amfani da ake yi da an gurya  ana ciyar da dabbobi da shi, sabo da haka idan ka kiwata "sa" da an guryan nan ya zama bijimi in ka kai shi kasuwa maimakon in ya shekare  ƙila a saye shi fam guda a wancan lokacin kana iya sayar da shi fam uku ta sanadiyyar kiwata shi da 'yan guryannan da aka yi. Kenan an sami tasiri na amfani da wannan sinadari na wannan 'ya'yan gurya ga dabbobi.

4.2.3 Tasiri a fannin Rage zaman banza. Idan muka yi la'akari kafin a yi wannan kamfanin na magurzar auduga na garin Mayanci mutanen garin daga noma sai kiwo sai tafiya wurin ci rani suke yi, amma lokacin da wannan magurzar ta zo garin Mayanci sai ta samar masu da aikin yi, suka daina zuwa ci rani ta sanadiyyar aikin yi ya samu a garinsu.

4.2.4. Tasiri a fannin ɗaukaka darajar garin Mayanci. Magurzar auduga ta yi tasiri wurin ɗaukaka darajar garin Mayanci, a lokacin nan arewa maso yamma babu wani gari da ake gurzar auduga in ba Mayanci ba, saboda haka a wancen lokacin garin Mayanci ya bunƙasa ƙwarai da gaske domin wasu ma mazauna garin Mayanci dalilin gurzar auduga ya kawo su har suka gidandance a garin.

4.2.5. Tasiri a fannin ƙarfafama manowa su noma auduga. Zuwan wannan magurzar auduga a garin Mayanci, ta yi tasiri ga manoman auduga domin a wancan lokacin kyauta ake bada irin auduga na shuka. Wani ɗaki ne ake buɗewa da ake ajiyar irin auduga da lokacin noma ya yi sai a buɗe wannan ɗaki da ka zo ka shiga ka ɗebo wanda zai isheka shukawa, kyauta ba tare da ka bada ko sisi ba. Kenan zuwan wannan magurzar auduga ta yi tasiri ƙwarai da gaske wurin ƙarfafama manoma su noma auduga, wannan ya faɗa bunƙasa noman na auduga.[24]

4.3. MA'ANAR ZAMANTAKEWA

   Masana da dama sun bayyana ra'ayinsu dangane da ma'anar zamantakewa kamar haka:

   Dalijan B.M. (2016),[25] a wata maƙala da ya gabatar mai taken "Zamantakewar Hausa a jiya" ya bayyana ma'anar zamantakewa da "Asalin kalmar zamantakewa daga zama ne. wato abin da ake nufi anan shi ne zama tare ko dai ta fuskar zumunta ko maƙwabta ko sana'a ko wurin aiki ko kuma ta sauran hidimomin duniya da sauransu". Ya ci gaba da cewa: "Zamantakewa kuma na iya nufin halin zaman tare na al'ummar Hausawa".

   Zamantakewa na nufin kamar yadda sunan ya nuna daga kalmar zama wato abin nufi a nan shi ne zaman tare, ya Allah ko dai ta fuskar zumunta ko maƙwabtaka, ko kuma ta fuskar yanayin sana'a, ko da yake ma'anar takan iya wuce wannan idan aka yi la'akari da ire-iren dangantakar da ake samu tsakanin al'umma, misali Zamantakewa tsakanin shugabanni da mabiyansu, malamai da almajiransu, mata da mazajensu, iyaye da yaransu.

4.3.1 IRE-IREN ZAMANTAKEWA

   Akwai ire-iren Zamantakewa da dama a garin Mayanci, za mu yi bayani a kan wasu daga ciki.

1- Zamantakewar Aure

2- Zamantakewa Tsakanin Malami Da Ɗalibai

3- Zamantakewar Zumunta

4- Zamantakewar Maƙabta

5- Zamantakewa Tsakanin Shugabanni Da Talakawa.

4.3.1.1 ZAMANTAKEWAR AURE

   Aure dai wata alaƙa ce halattacciya, wadda ta halatta zaman tare tsakanin ma'aurata guda biyu, wato miji da mata. Ana yinsa ne saboda abin da aka haifa ya sami asali, da mutunci da kiyayewar uwaye. (Gusau,2012).

   A Zamantakewar aure, zama ne na taimakekeniya tsakanin mata da miji, ta hanyar da mata ke yi wa mijinta biyayya tare da tattala duk wani abu da ya kawo gida, haka ma takan kyautatawa iyayen mijinta da dukkan 'yan'uwansa, shi kuma mijin zai kiyaye dukkan haƙƙoƙin matarsa tare da kyautata mata da iyayenta da kuma sauran danganta.

   Wannan magurza ta yi tasiri ƙwarai da gaske dangane da Zamantakewa aure, domin kuwa baƙin da suka shigo garin Mayanci ta sanadiyyar zuwan magurzar auduga sun yi ta yin auratayya tsakaninsu wanda sakamakon auratayyar nan ya zama dalilin yaɗuwar iyali tsakanin su har suka zama abu ɗaya.

4.3.1.2 ZAMANTAKEWAR ZUMUNTA

   Zumunta ita ce a sami wata alaƙa ta jini a tsakanin 'yan'uwa. Waɗannan 'yan'uwa su ne ake kira dangi a Bahaushiyar al'ada. Dangi kuwa su ne 'yan'uwa na kusa da na nesa. Bahaushe mutum ne mai son Zumunci, har ma a cikin karin magana yana cewa: "Zumunta a ƙafa take" wani lokaci kuma: "Ɗan'uwa rabin jiki".

    Magurzar auduga ta garin Mayanci ta yi tasiri ƙwarai da gaske ɓangaren Zumunci, domin kuwa baƙin da suka shigo ci rani saboda zuwan wannan magurzar har suka gidandance a garin, mazauna garin na asali sun ɗauke su 'yan'uwan juna. Kenan wannan magurza ta yi tasiri ƙwarai da gaske ɓangaren Zumunci.

4.3.1.3 ZAMANTAKEWAR MAƘWABTA

   Maƙwabtaka na nufin zama kusa a wajen muhalli na gida ko wajen sana'a ko kuma ta hanyar ma'aikata (Daliban, 2016).

   Ya ci gaba da cewa: " Idan akwai zama mai kyau na maƙwabtaka, lalurar da ta shafi maƙwabcinka tamkar kai ta shafa. Hasali ma akwai karin maganar da ta ce: "Abin da ya taɓa hanci idanu ruwa suke yi". Sa'annan kuma an ce maƙwabcinka a lahira shi ke ba da shedu ga maƙwabcinsa.

   Idan muka yi la'akari da irin wannan rayuwa ta maƙwabtaka, wannan magurza ta yi tasiri ƙwarai da gaske dan gane da maƙwabtaka, domin ta haifar da abubuwa masu kyau, kuma na alheri da ƙulla kyakkyawar dangantaka, kenan wannan magurza ta taka muhimmiyar rawa wajen Zamantakewar maƙwabtaka. Idan akwai zaman lafiya da kwanciyar hankali da aminci tsakanin maƙwabta, kowane irin alheri yana samuwa ba a kan aikin gona kaɗai ba, har ma da dukkan sauran al'amurran rayuwar duniya.

4.4 NAƊEWA

   Wannan babi ya fara ne da gabatarwa tare da bayyana ma'anar tasiri da kuma irin tasirin da magurzar tayi ga mutanen garin Mayanci, ma'anar Zamantakewa, ire-iren Zamantakewa, sauye-sauyen Zamantakewa, dalilan da suke haifar da sauye-sauye, amfanin sauye-sauye, yadda za a magance matsalolin, daga ƙarshe babi yazo da naɗewa.

 

 

                      BABI NA BIYAR

5.0 SHIMFIƊA

   Hausawa na cewa "komi nisan jifa ƙasa zata faɗi", suka ƙara da cewa "komi ya yi farko zai yi ƙarshe". Da wannan zantukan hikima nake cewa, a wannan babi ne wannan bincike da aka gudanar a kan "Tasirin magurzar auduga a garin Mayanci" ya zo ƙarshe. Wato a nan ne za a yi taƙaitaccen bayanin yadda wannan bincike ya gudana. Da kuma irin abubuwan da wannan bincike ya gano ko kuma ya cimmawa na sakamako

5.1 SAKAMAKON BINCIKE

   A wannan bincike da aka gudanar an fito da muhimman abubuwa a matsayin sakamakon wannan bincike kamar haka:

1- Bincike ya gano muna cewa a lokacin da aka kafa magurzar auduga a garin Mayanci kowa ya dogara da kansa ne, saboda haka bincike ya gano muna cewa rushewar wannan magurza ya kawo taɓarɓarewar tattalin arziki na rashin aikin yi ga mutanen garin.

2- Bincike ya gano muna irin yadda Zamantakewa take a garin Mayanci jiya da kuma yadda take a yau, haka ma bincike ya gano muna sauye-sauyen da aka samu na Zamantakewa a garin Mayanci da kuma amfanin sauye-sauyen da kuma yadda za a magance matsalolin.

3- Bincike ya gano muna irin tasirin da magurzar auduga tayi ga mutanen garin Mayanci har ma da baƙin da suka shigo ci rani saboda zuwan magurzar auduga a garin Mayanci.

4- Wannan bincike ya gano muna cewa garin Mayanci ya bunƙasa ne sanadiyyar zuwan magurzar auduga ta garin Mayanci.

5.2 SHAWARWARI

   Shawara muhimmiyar aba ce, Hausawa na cewa: "Mai shawara aikinsa ba ya ɓaci" tabbas wannan karin magana haka take. Duk da kasancewar mu ɗalibai masu nazarin harshen Hausa ba za mu rasa shawarwarin da za mu bai wa malamai da 'yan'uwanmu ɗalibai ba.

   Shawara ta farko ita ce ina ba hukuma da duk wasu masu ruwa da tsaki shawara a kan ya kamata a farfaɗo da magurzar auduga ta garin Mayanci, saboda tana samarda aikin yi tana samar da rage zaman banza ga ɗin bin matasa.

   Shawara ta biyu ita ce ina ba hukuma shawara da ta ƙara farfaɗo da noman auduga, domin ko an farfaɗo da magurzar audugar ta garin Mayanci idan babu audugar da zasu sarrafa abun ba zai yiyu ba.

   Shawara ta uku ita ce ina ba da shawara ya kamata a farfaɗo da masaƙu irin na garin Gusau domin duk audugar da ake gurzawa a garin Mayanci ita ce ake sarrafawa a masaƙa ta garin Gusau.

   Shawara ta huɗu ita ce ina ba hukuma shawara da 'yan kasuwa da masu ruwa da tsaki a kan yanzu zaman banza ya yi yawa tsakanin matasa, dan Allah su farfaɗo da magurzar auduga ta garin Mayanci, saboda in aka farfaɗo da ita zata samar da aikin yi ga ɗimbin matasa na garin Mayanci.

   Shawara ta ƙarshe ita ce zuwa ga gwamnati da tayi ƙoƙarin farfaɗo da wa'inna masana'antu domin ƙara bunƙasa tattalin arziki na garin Mayanci dama ƙasa baki ɗaya. Haka kuma ya kamata gwamnati ta daure ta riƙa ɗaukar nauyin wasu ɗalibai tana tura su jami'o'i daban-daban domin yin nazarin harshen Hausa. Wannan zai ba wa mutane sha'awar yin nazari a kan wannan fanni.

 

5.3 NAƊEWA

    Dukkan yabo da godiya sun tabbata ga Ubangiji Buwayayye, gagara misali, mamallakin kowa da komai, wanda cikin ikonsa da yardarsa ya ƙaddaremu da kammala wannan bincike. Haƙiƙa Bahaushe yana cewa: "Komai nisan dare gari zai waye", haka "komai ya yi farko to tabbas zai yi ƙarshe".

    A nan ne Allah ya kawomu ƙarshen wannan bincike wanda muka gudanar domin cika wani sharaɗi daga cikin sharuɗɗan wannan karatu namu na neman takardar shaidar digiri na farko mai taken: "Tasirin magurzar auduga a garin Mayanci".

MANAZARTA

Alhassan, H. Da wasu (1982) "Zaman Hausawa". Lagos. Islamic  

Aliyu, (2010): "Zumunci a Jiya da Yau". Kundin Digiri na Farko,

      Sashen Harsunan Najeriya da Afrika. Zariya: Jami'ar

      Ahmadu Bello. Argungu Journal of Language Studies

      (2016).

Auta, A.L. (2006): "Tattalin Arzikin Al'umma da Nazarin Sana'o'i

      da Kasuwancin Hausawa" a cikin Algaita Journal of

      Current Research in Hausa Studies. M.A.Z. Sani da Aliyu

      Mu'azu da Ahmadu Shehu, (Editoci). Zaria: Ahmadu Bello

      University Press Limited.

B.U.K. (1981): "Rayuwar Hausawa" Morinson and Gibb Ltd,

      London and Edinburgh.

Bunguɗu, A.I. da Wasu (1999): "Sana'o'in Kaɗi, Mazanƙwaila,

      Tukanen Laka na da da na Zamani". Kundin Bincike na

      N.C.E. Sashen Hausa. Sokoto, Shehu Shagari College of

      Education.

Bunza, A.M. (2016): "Gadon Feɗe Al'ada." Lagos, Tiwal Nigeria

      Ltd.

C.N.H.N. Kano, (2006) "Ƙamusun Hausa" Zariya. Ahmadu Bello Dalijan, B.M. (2012) "Noma da Ginuwar Tattalin Arzikin Hausawa

      na Gargajiya". Kundin neman digiri na biyu. Sashen

      Harsunan Najeriya. Sakkwato: Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo.

Dalijan, B.M. (2016): "Zamantakewar Hausawa a Jiya" A K.M. da

Sarki, A.U. da wasu (Editoci) School of Language. Argungu,        Adamu Augie College of Education.

Garba, U.G. (2012): "Bukukuwan Hausawa". Olfaith Prints Gusau.

      Harsunan Najeriya, Kano, Jami'ar Bayaro.

Ibrahim, M.S. (1982): "Tattalin Arzikin Hausawa". Cibiyar Nazarin

      Harsunan Najeriya, Kano, Jami’ar Bayaro. 

Ibrahim, Y.Y. da wasu (1992): "Darussan Hausa Don Manyan

      Makarantun Sakandare na 2". Ibadan; University Press Plc.

Ibrahim, Y.Y. da wasu (1992): "Darussan Hausa Don Manyan

     Makarantun Sakandare na 3”. Ibadan; University press Plc.

Kabakawa, U.B. (2012) "Mahangar Makaɗan Baka Dangane da

     Tattalin Arzikin Hausawa. Kundin Digiri na Biyu, Sashen

     koyar da Harsunan Najeriya. Sakkwato: Jami'ar Usmanu

     Ɗanfodiyo.

Ka'oje, B.A. da Argungu A.I. (2016): "Sarauta a ƙasar Hausa jiya

     da Yau". A cikin Argungu Journal of Language Studies, Utono, K.M. da Sarki, A.U. da wasu (Editoci) School of Language.

     Argungu, Adamu Augie College of Education.

Maru, I.U. da wasu (2012): "Sana'ar Daddawa a Jahar Zamfara".

     Kundin Bincike na NCE, Sashen Hausa. Maru, Kwalejin

     Ilimi.

Maryam, M.Y. (2015): "Sana'o'in Hausawa na gargajiya da

      Tasirinsu a Zamananci". A cikin Mujallar Garkuwan Adabin

      Hausa. Gusau, S.M. da M.A.Z. Sani da wasu (Editoci).

      Ahmadu Bello University Press Limited, Zariya.

Mayanci, Y.A. (2010): "Sunayen Sarakunan Mayanci". Gusau,

      ADCAP Press. Muhammad (2016): "Gudunmuwar Sana'ar

      Ƙira Wajen Samar da Kayayyakin Hausawa na Gargajiya",

      A cikin Argungu Journal of Language Studies Utono, K.M.

      da Wasu (Editoci) School of Language. Argungu, Adamu

      Augie College of Education.

N.T.I. (2013): "Pivotal Teacher Training Program" Course Book on

      Hausa Language. Kaduna, National Teachers Institute.

Nafisa, U.D. (2016): "Sana'o'in Ga-aiki na Matan Hausawa".

      Kundin Digiri na Farko, Sashen Harsunan Najeriya.

      Sakkwato: Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo.

Nuhu, (2012): Jima a Jiya da Yau; Yanayinta da Sauye-sauyenta a

      Ƙasar Hausa". Kundin Digiri na Farko, Sashen Harsunan

      Najeriya da na Afirka. Zariya: Jami'ar Ahmadu Bello.

      Publication Bureau.

R.M. Zarruk da wasu (1987): "Sabuwar Hanyar Nazarin Hausa

      Don Ƙananan Makarantun Sakandare na 2". Ibadan.

      University Press Plc.

Rambo, R.A. (2017): "Gudunmuwar Sassaƙa ga Bunƙasa Tattalin

      Arzikin Hausawa da Gudunmuwar Sana'ar Noma Wajen Ha

      ɓaka Tattalin Arzikin Hausawa". Sashen Harsunan Najeriya.

      Sakkwato: Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo.

Sulaiman da wasu (2010): "Zamantakewar a Ƙasar Hausa; Jiya da

      Yau". Kundin Bincike na farko, Sashen koyar da Harsunan

      Najeriya. Sakkwato: Jami'ar Usman Ɗanfofiyo.

 

Umar, M.B. (1983): "Tasirin Tattalin Arzikin Hausawa na

     Gargajiya, Cibiyar Nazarin Harsunan Najeriya. Kano.

     Jami'ar Bayero University Press

Yakasai, S.B. (2002): "Modern Comprehensive Hausa Language"

     For Senior Secondary Schools.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SUNAYEN WAƊANDA AKA YI FIRA DA SU

Barau Morai Mayanci, (Hira ranar 5/05/2020).

Bashiru Sani, (Hira ranar 5/05/2020).

Garba, H. Da Wasu, (Hira ranar 5/6/2020).

Halilu liman da wasu, (Hira ranar 04/05/2020).

Haruna S.N. Mayanci, (Hira ranar 28/08/2020).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] Bunguɗu, A.I. da wasu (1999): "Sana'o'in kaɗi, Mazanƙwaila, Tukanen Laka na da da na Zamani". Kundin Bincike na N.C.E. Sashen Hausa. Sokoto, Shehu Shagari College of Education.

[2] Maru, I.U. da wasu (2012): Sana'ar Daddawa a Jihar Zamfara". Kundin Bincike na NCE, Sashen Hausa. Maru, Kwalejin Ilimi.

[3] Nafisa, U.D. (2016): "Sana'o'in Ga-aiki na Matan Hausawa". Kundin Digiri na Farko, Sashen Harsunan Najeriya. Sakkwato, Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo.

[4] Alhassan, H. Da Wasu (1982) "Zaman Hausawa". Lagos. Islamic Publication Bureau.

 

[5] B.U.K. (1981): "Rayuwar Hausawa" Morinson and Gibb Ltd, London and Edinburgh.

[6] Garba, U.G. (2012): "Bukukuwan Hausawa". Olfaith Prints Gusau.

[7] Maryam, M.Y. (2015): "Sana'o'in Hausawa na Gargajiya da Tasirinsu a Zamananci". A cikin Mujallar Garkuwan Adabin Hausa. Gusau, S.M. da M.A.Z. Sani da Wasu (Editoci). Ahmadu Bello University Press Limited, Zariya.

 

[8]  Dalijan, B.M. (2016): "Zamantakewar Hausawa a jiya" A cikin Argungu Journal of Language Studies, Utono K.M. da Sarki, A.U. da wasu (Editoci) School of Language. Argungu, Adamu Augie College of Education.

[9] Alhaji, Ƙ.A.L.M. Tarihin Garin Mayanci; Zamantakewa da Tattalin Arziki. (Hira ranar Laraba 03/05/2020).

[10] Barau Morai Mayanci, (Hira Ranar 05/05/2020).

[11] Mayanci, Y.A.(2010): " Sunayen Sarakunan Mayanci". Gusau, ADCAP Press.

[12] Barau Morai Mayanci, (Hira Ranar 05/05/2020).

[13] Bashir Sani, (Hira Ranar 05/05/2020).

[14] Haruna S.N. Mayanci (Hira ranar 28/08/2020).

[15] Ibrahim, M.S. (1982:7): "Tattalin Arzikin Hausawa". Cibiyar Nazarin Harsunan Najeriya, Kano, Jami'ar Bayero.

[16] Umar, M.B. (1983:5): "Tasirin Tattalin Arzikin Hausawa na Gargajiya, Cibiyar Nazarin Harsunan Najeriya. Kano. Jami'ar Bayero.

 

[17] Daliban, B.M. (2012:39): "Zamantakewar Hausawa a Jiya" A cikin Argungu Journal of Language Studies, Utono K.M. da Sarki, A.U. da Wasu (Editoci) School of Language. Argungu, Adamu Augie College of Education.

[18] Kabakawa, U.B.(2012:37): "Mahangar Makaɗan Baka Dangane da Tattalin Arzikin Hausawa. Kundin Digiri na Biyu, Sashen koyar da Harsunan Najeriya. Sakkwato, Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo.

[19]  Auta, A.L.(2006:196), "Tattalin Arzikin Al'umma da Nazarin Sana'o'i da Kasuwancin Hausawa" a cikin Algaita Journal of Current Research in Hausa Studies. M.A.Z. Sani da Aliyu Mu'azu da Ahmadu Shehu, (Editoci). Zariya: Ahmadu Bello University Press Limited.

 

[20] R.M. Zarruk da wasu (1987): Sabuwar Hanyar Nazarin Hausa Don Ƙananan Makarantun Sakandare na 2. Ibadan. University Press Plc.

[21] Alhassan, H. Da Wasu (1982) "Zamantakewar Hausawa". Lagos. Islamic Publication Bureau.

[22] R.M. Zarruk da Wasu (1987): Sabuwar Hanyar Nazarin Hausa Don Ƙananan Makarantun Sakandare na 2. Ibadan. University Press Plc.

[23]  Maryam, M.Y. (2015): "Sana'o'in Hausawa na Gargajiya da Tasirinsu a Zamananci". A cikin Mujallar Garkuwan Adabin Hausa. Gusau, S.M. da M.A.Z. Sani da Wasu (Editoci). Ahmadu Bello University Press Limited, Zariya.

[24] Garba, L. Mayanci, (Hira ranar 05/06/2020).

 Halilu Liman da Wasu (Hira ranar 28/08/2020).

[25] Dalijan, B.M. (2016): "Zamantakewar Hausawa a Jiya" A cikin Argungu Journal of Language Studies, Utono K.M. da Sarki, A.U. da Wasu (Editoci) School of Language. Argungu, Adamu Augie College of Education.