Wannan takarda mai taken “Karim Magana a cikin Rubutattun waƙoƙin siyasar Zamani, Makamin cin Nasarar kafa shugabancin Adalci da tsaro a Nijeriya”, bayani ne na harshe da adabi a kan yadda ake amfani da karin magana a cikin rubutattun waƙoƙin siyasa, domin faɗakarwa da wayar da kan al’umma da jawo hankalinsu, musamman masu jefa ƙuri’a da su kula da irin mutanen da suka dace su zaɓa. Karin magana na ɗaya daga cikin hanyoyin adabin Hausa da al’umma ke amfani da ita wajen sanar da al’umma abubuwan so ko ƙi, da kuma abin da zai kawo wa jama’a zaman lafiya. Dalilin haka ne ya sa marubuta waƙoƙin siyasa suke amfani da karin magana a cikin waƙoƙinsu, domin su faɗakar da al’umma su zaɓi jam’iyyu da shugabanni masu manufar tabbatar da adalci da zaman lafiya a ƙasa. Wannan takarda za ta yi tsokaci a kan gudummawar da karin magana ke bayarwa cikin rubutattun waƙoƙin siyasa wajen samar da shugabanci na adalci da tabbatar da tsaro a Nijeriya.
Karin Magana A Cikin
Rubutattun Waƙoƙin Siyasar Zamani,
Makamin Cin Nasarar Kafa Shugabancin Adalci Da Tsaro A Nijeriya
Aliyu Rabi’u Ɗangulbi
DA
MUSA ABDULLAHI
GSM NO. 07032567689,
08037765415
Email: aliyurabiu83@yahoo.com
Email: abdullahialhaji707@gmail.com
1.0
GABATARWA
Kyakkyawar faɗakarwa da wayar da kai ga kowace irin
al’umma ta duniya shi ne ginshiƙin samar da nasarar rayuwa da kafa
shugabanci nagari a lokacin mulkin dimokuraɗiyya. Siyasa tana daga cikin al’amurran
rayuwar ɗan adam da ke buƙatar samun kyakkyawar
faɗakarwa musamman domin
a wayar da kai da kuma jawo hankalin jama’a da su yarda da manufofin jam’iyyun
siyasa daban daban, don cimma nasarar kafa mulkin adalci da zai zama makamin
samar da zaman lafiya da tsaro a cikin ƙasa.
Da yake muna magana ne a kan gudummawar da karin
magana a cikin rubutattun waƙoƙin siyasa ke bayarwa.
Ya dace mu yi tsokaci a kan ma’anar ita kanta karin magana da yadda take da
mahimmancin gaske wajen umurni da hani da horo a cikin al’umma da ke da aƙidar samar da
kyawawan halaye da ɗabi’u na gari. Ba wai
ga ƙananan
yara ba, har ma da manya baki ɗaya.
Saboda haka a siyasance, akwai buƙatar zaɓen mutane masu halaye
da ɗabi’u na gari domin
su ne za su iya riƙa amanar talakawa da tsare rayukkansu da dukiyoyinsu a
duk lokacin da aka ba su jan ragamar mulkin al’umma. Bisa ga wannan dalilin ne
marubuta waƙoƙin siyasa ke amfani da hikimominsu ta hanyar jefa karin
maganganu cikin waƙoƙinsu don faɗakar da jama’a da ‘yan siyasa game da zaɓen shugabanni na gari.
Yin haka zai sa a sami nasarar kafa mulkin adalci da samar da cikakken tsaro a
cikin ƙasa.
1.1 MA’ANAR
KARIN MAGANA
Karin magana wani gajeran zance ne mai
bayyana gaskiya ko koyar da darasi na ɗa’a a cikin kalmomi ‘yan kaɗan, wanda ke buƙatar dogon bayani
(Chambers 1998: 1,324). Wato zance ne ɗan gajere amma mai ƙunshe da dogon bayani
idan aka warware shi. Wannan ya yi kama da abin da ya bayyana a cikin Webster’s
(1987) da yake cewa, karin magana taƙaitaccen sababben
zancen hikima ne da akasari ke zuwa a dunƙule da ya ƙunshi hoton abu a
zahiri mai ɗauke da saƙon da ke zuwa kai
tsaye daga ƙwaƙwalwa.
Shi ma Yunusa (1977:3) cewa ya yi, ‘karin magana
Hausa ce a dunƙule”. Dunƙule a nan yana nufin abin da aka cure
a wuri ɗaya ne. A nan za mu
iya cewa maganar harshe ta fito wanda ke nuna haɗiyewar zance a wuri ɗaya. Amma akwai
bayani mai tsawo, idan aka walware shi. Yin haka ba ƙaramar hikima ba ce
kamar yadda Hadiza S. Koko (2011) ta gani, ko baya ga maganganun masana daban –
daban game da ma’anar karin magana ana iya kiran karin magana da wani saƙo na baje kolin
tunani da bahaushe kan yi ta hanyar hikima cikin yan kalmomi kaɗan. Ta kawo kalmar
baje koli a nan domin idan aka faɗe ta za ta iya ba da ma’ana mai yawa kuma
kala-kala har dai idan aka yi sharhinta.
A taƙaice dai, kamar yadda
muka fahimta, kamar yadda ɗan Adam ya bambanta a siyasa da hali, to ko a tunani ya
bambanta. Lokacin da wani ya fahimci abu cikin lokaci ƙanƙane, wani sai ya ɗauki dogon lokaci
kafin ya fahimce shi. Tunaninsa da bayaninsa zai so ya zazzage shi duk da dagon
lokaci da zai ɗauke shi. Saboda haka
a tunaninmu, karin magana wata gajeruwar kalma ce ko dunƙulalliya mai ɗauke da hoton abu na
zahiri mai isar da saƙon gaskiyar abin da ake son a isar ga al’umma cikin
hikima, wanda ke ɗauke da dogon bayani
idan aka warware shi. Da wannan ɗan takaitaccen bayanin ma’anar karin magana
za mu gina bayaninmu dangane da rawar da karin magana ke takawa a cikin
rubutattun waƙoƙin siyasa wajen ilmantar da al’umma cikin hikima.
1.2 MA’ANAR
WAƘA
A adabin Hausa, waƙa tana daga cikin
hanyoyin isar da saƙo cikin sauƙi. Waƙa ita ce ta ƙunshi zaɓaɓɓun kalmomi da ake
tsarawa cikin hikima da karin sauti da amsa amo da salon sarrafa harshe da ake
don rerawa a isar da wani saƙo zuwa ga jama’a (Yahya 1997).
Sa’idu Gusau (1993) da Skinner (1980): sun yi
mawafaƙa a kan cewa waƙa abu ce da ke cikin
tsarin kalmomi na musamman da suka samo asali daga baitocin larabci masu ƙunshe da jigogin
addini da al’amurran rayuwar ɗan adam ta yau da kullum. Kuma tana buƙatar laƙantar harshe da rera
ta cikin murya mai rauji. Wato manyan tubalan waƙa kamar yadda suka
bayyana su ne, rerawa da rauji waɗanda suka bambanta da maganar yau da kullum.
A takaice muna iya cewa tsari da kalmomi zaɓaɓɓu su ne ginshiƙin ginin waƙa domin su ne za su
iya zama magana mai ma’ana da ake rerawa cikin sautin murya mai armashi da ƙafiya, domin a isar
da saƙo muhimmi zuwa ga jama’a. A kan haka ne mawaƙa ke amfani da waƙa a matsayin makami
na samun nasarar aiwatar da manufofi daban-daban ta hanyar yin amfani da
hikimar da Allah ya ba su, musamman a ɓangaren siyasa.
1.3 MAWAƘAN SIYASA
Mawaƙan siyasa su ne waɗan da ke shiryawa da
kuma rera wa jam’iyyu da ‘yan siyasa waƙa domin su tallata su
ga jama’a. Ana kyautata zaton an soma rubuta waƙoƙin siyasa tun lokaci
mai tsawo da addinin musulunci ya bayyana a duniya. An yi rubuce-rubuce da dama
game da sarakunan musulunci ciki har da waƙa a cikin littattafan
adabin Larabci (Arabiya). A lokacin Sarkin Musulmi Halifa Al-Mansur (Ɗangulbi 2003), an
sami wani mutum ɗan ƙasar Sin (China) da
ya kawo labarin sarkinsu da Allah ya jarabce shi da kurumcewa, bai jin
koke-koken jama’arsa. Ya nuna matuƙar damuwarsa a kan
haka. Da sarkin Musulmi ya ji wannan labari sai shi Halifan (Al-Mansur) ya yi
nadama saboda halin ko- in kula da yake nunawa ga talakawansa.
A ƙarshe ya yi alƙawarin gyara
halayensa. Saboda haka yana da kyau idan an ga wani shugaba yana aikata wani
abu maras kyau, a riƙa yi masa nasiha dangane da yadda yake tafiyar da sha’anin
mulkinsa. Irin wannan nasiha ce da gargaɗi marubuta waƙoƙin siyasa ke amfani
da hikimarsu suna faɗakar da shugabanni da
talakawa a kan bin hanyar da ta dace wajen gudanar da mulki na gari.
A ƙasar Hausa an sami
irin waɗannan labarai game da
waƙoƙin da Hausawa musulmi
suka rubuta domin su yi wa shugabannin ƙasar Haɓe nasiha da gargaɗi ga barin wasu
munanan ɗabi’u da suka saɓa wa dokar musulunci
a cikin mulkinsu. Wani marubucin waƙoƙi na Afrika ta Arewa
da ake kira Ali bin Hussaini da Al-fazazi sun rubuta waƙoƙi a ƙarni na takwas miladiyya
masu suka ga daular sarakunan labarawa na Afrika ta Arewa.
Haka kuma a ƙarni na goma sha tara
(19th Century) miladiyya, an sami waƙoƙin siyasa da Shehu
Usman Ɗanfodiyo da wasu daga cikin almajiransa da ƙanansa Abdullahi bin
Fodiyo suka wallafa game da siyasa. Waɗannan mutanen sun rubuta waƙoƙi game da yadda
sarakunan Haɓe suke gudanar da
mulkinsu a ƙasar Hausa. Shehu Ɗanfodiyo da Abdullahi
Bin Fodiyo, ƙanensa da Muhammadu Tukur sun rubuta waƙoƙi daban-daban game da
tsarin mulki irin na addinin musulunci. Haka kuma sun yi bayani game da yadda
ya kamata shugabanni su riƙa talakawansu da adalci. Shehu Ɗanfodiyo ya rubuta waƙarsa mai suna “Tabban
Haƙiƙa” wadda a cikinta
yake kira ga masu mulki da su riƙa talakawansu bisa ga
amanar da Allah (SWA) ya ɗora masu. Su kuwa
talakawa ya kire su da su zama masu biyayya ga shugabancinsu. Haka su kuma
Abdullahi bin Fadiyo da Mamman Tukur duk sun rubuta waƙoƙi game da tsarin
mulki irin na Musulunci da sauransu. Wannan gagarumin ƙoƙari da waɗannan bayin Allah
suka yi ya nuna mana cewa waƙoƙin siyasa sun samo
asali tun daga zuwan addinin musulunci a ƙasar Hausa.
Waƙoƙin siyasa da masu jihadi
suka wallafa sun zama tushe ga salon rubutattun waƙoƙin siyasar zamani a
yau. A ƙarni na 20 marubuta da dama sun rubuta waƙoƙi domin faɗakarwa da gargaɗi ga al’umma game da
mahimmancin shiga harkokin siyasa da Turawa suka kawo. Salon Marubuta waƙoƙin siyasar zamani ya
bambanta da salon waƙoƙin masu jihadi ta fuskar jigo da salo.
Jigon waƙoƙin siyasa kamar yadda
addinin musulunci ya zo da shi, shi ne aiwatar da adalci bisa ga tsarin
shari’ar Musulunci. Shi kuwa jigon waƙoƙin ƙarni na 20 ya fi mai
da hankali a kan harkokin duniya da tsarin mulkin da yahudanci ya zo da shi.
Ta fuskar salon rubutu dukkan rubutattun waƙoƙin masu jihadi an yi
shi ne a cikin haruffan larabci da kuma ajamin Hausa. Su kuwa waƙoƙin ƙarni na 20 bisa ga
salon rubutun ajamin Hausa da kuma baƙaƙen bokon Hausa da
ilimin zamani ya zo da shi aka tsara su. Daga cikin mawallafan waƙoƙin siyasar zamani
akwai malam Sa’adu Zungur da Malam Gambo Hawaja da Malam Mudi Sipikin. Haka
kuma akwai Malam Lawal Maiturare da Malam Aminu Kano da Lawal Isah Bunguɗu da Sauransu. Har wa
yau akwai irin su Malam Garba Gwandu da Malam Haliru Wurno da Malam Aminu
Ibrahim Ɗandago da Shu’aibu ‘Yar Medi Karaye da Malam Umar Kwaren
Gamba da Sauransu.
Waƙoƙin da waɗannan marubuta waƙoƙin siyasa na zamani
suka rubuta, sun yi amfani da hikimomi cikin harshen Hausa wajen isar da saƙonsu ga al’umma. Daga
cikin hikimomin akwai yin amfani da karin magana cikin waƙoƙinsu, domin su yi
gargaɗi da faɗakar da al’umma
dangane da muhimmancin zaɓen shugaba na gari.
Shugabanci na gari shi ne zai kawo cigaban
tattalin arzikin ƙasa da adalci da tabbatar da tsaron ƙasa da rayukka da
dokiyoyin al’umma.
1.4 SHUGABANCI
Shugabanci na nufin jagoranci, wato jagoranci
na mutane ko wasu halittu da za a sami, mutum ɗaya ya zama shi ne wanda zai kula da
tafiyar da al’amurran jama’a na yau da kullum. Haka yake ko a cikin dabbobi
akan sami babba guda ta shiga gaba tana yi wa sauran dabbobi jagaba. Wato dai
shugabanci yana nufin kula da yadda abubuwa ke gudana a tsakanin al’umma ta
hanyar bin dokoki da ƙa’idojin zamantakewa. Ɗangulbi (2003).
Shugabanci abu ne mai wuya domin kamar rigar siliki yake, in nan ya gwabce an
taro shi, sai can ya gwabce. Kowace al’umma ta duniya ba za ta taɓa tafiya ba tare da
shugabanci ba. Akwai matsaloli da dama a wajen gudanar da shugabanci musamman
ta fuskar zamantakewar mutane. Matsalolin kuwa su ne; Rashin Adalci da Rashin
bin doka. Rashin Adalci yakan fito daga shugaba saboda jagorancin mutane
daban-daban da yake yi. Akwai masu ilimi da marasa ilimi da masu hankali da
akasin haka. Kuma akwai mawadata da faƙirai dukkansu suna ƙarƙashin jagorancin
shugaba. Idan shugaba ya kasa bai wa mutanen da yake shugabanta haƙƙinsu yadda ya kamata,
to babu shakka rashin adalci ya shiga kenan. Su kuwa waɗanda ake shugabanta za
su kasance marasa biyayya ga shugaba idan bai yi adalci ba. Ta haka sai a sami
wanzuwar fitintinu da ka iya yin barazana ga zaman lafiya da tsaron ƙasa. Dalilin haka ya
sa mawaƙan siyasa suke tsare waƙoƙi, inda suke jefa
karin maganganu domin su yi wa mutane gargaɗi da wayar masu da kowanansu dangane da
amfanin zaɓen shugaba mai
dattako da riƙon amana. Idan aka sami shugaba mai dattako da gaskiya da
riƙon
amana, to ta nan ne ake sa ran a sami mulkin adalci wanda zai kawo zaman lafiya
a ƙasa.
Shugaba adili shi ne mutumin da ba shi
zalunci, kuma mai bai wa kowa haƙƙinsa. Ba shi nuna ƙabilanci ko ɓangaranci ko bambancin
addini wajen tafiyar da mulkinsa.
1.5 ADILIN
SHUGABA
Kamar yadda muka ce shugaba adili shi ne
wanda ke da tsoron Allah da gaskiya da riƙon amana, shi ne idan
an ba shi amanar dukiyar jama’a yana bai wa kowa haƙƙinsa ba tare da
zalunci ko nuna ƙabilanci da wariyar yanki ba. Haka kuma bai nuna bambancin
addini da sauransu. Wani mawaƙi mai suna Muhammadu Ɗan Baɗɗo Gwandu ya bayyana
siffar adilin shugaba a cikin waƙarsa, ya na cewa:
Wanda ba shi nuna ƙabilanci
Wanda ba shi son a yi
zalunci
Wanda ba shi ƙyamar mai yanci
Wanda ba shi son mai
lalaci
Shi shina cikin
dimokuraɗiyya
Wanda ba shi warewar
jinsi
Kowane mutum shi an
nashi
Kowane addini na
nashi
Ko talakka yas so shi
gane shi
Babu fargaba ko jin
kunya
Babu shakka irin waɗannan siffofi da
marubucin ya bayyana sun cancanta a duba su domin ya fito da hoton shugaba na
gari mai ɗabi’u da al’umma ke so
ya shugabance su a fili.
Kamar yadda muka gani a cikin baitocin da ke
sama, mun fahimci cewa shugabanci da adalci shi ne wanda ke sa ɗan ƙasa ya sami haƙƙinsa ba cutarwa. A
nan ana nufin jagorancin al’umma sai mai gaskiya da riƙon amana wanda zai
bai wa kowa haƙƙinsa ya kuma kare ƙasarsa daga faɗawa cikin fitintinu
da ayukkan ta’addanci. Hausawa suna wata karin magana inda suke cewa “Gaskiya
dokin ƙarfe”. Wannan karin magana tana nufin idan ka tsayar da
gaskiya ga al’amurranka to ko yaushe sai ka kwanta ka yi barci ba tare da
tunanin wani cin mutunci ya same ka ba.
Mun san cewa doki wata dabba ce da sarakunan ƙasar Hausa ke hawa
idan za su shiga cikin ƙasarsu don yin rangadi. To ita gaskiya an siffanta ta da
doki domin ita ma ana hawa kanta, amma ba kamar yadda ake hawan doki ba. A nan
ana nufin mai gaskiya yana iya tsayawa a gaban kowa ya faɗi abinda yake so ba
tare da an tozarta shi ba, kamar yadda za a hau dokin karfe. Dalilin haka ya sa
Hausawa suke danganta mai gaskiya da wanda ya hau dokin ƙarfe a matsayin mutumin
da ba a walaƙantawa a cikin al’umma. Saboda haka a fagen siyasa
marubuta waƙoƙin siyasa suna yi wa mutane gargaɗi da irin wannan karin
magana domin su zaɓi irin mutumin da
baitocin da suka gabata suka bayyana. Har wa yau su marubuta waƙoƙin siyasa suna yaba
mutum mai gaskiya da riƙon amana ta fuskar ƙwazonsa da
jajircewarsa da ganin ƙasarsa ta kasance cikin ƙasashen da suka ci
gaba ta ɓangarori daban-daban.
Domin haka a duk lokacin da mutum ya zamo dattijo mai gaskiya da mutunci, mawaƙan Hausa sukan ɗaga mutum sama kowa
ya san shi. Misali Malam Muhammadu Bello Aliyu Zurmi a cikin waƙarsa ta mai da mulki
a hannun farar hula ya na cewa:
Siyasa ka nuna mutum
har a san shi
Cikin duniya ko ina a
faɗe shi
Mutane su kau nuna ƙauna gare shi
Anai mashi murna irin
ta arushi
Da kakkaɓe masu rashin gaskiya
Siyasa tana gargaɗii inda ɗanta
Nufina mutum in shina
ra’ayinta
Takan sa a zaunad da
shi a gabanta
Ta gargaɗi ɗanta ta hori abinta
Ta ce mai ahir da
rashin gaskiya
Maras gaskiya ko cikin ruwa ya yi zufa/jiɓi. Wannan karin
magana tana nuna goyon baya ga maganar da baitocin sama suka yi na gargaɗi ga ‘yan siyasa.
Domin ko yaushe maras gaskiya bai da amana, zalunci kawai ya sa a gaba, sannan
ga saɓa alkawali, idan ya ɗauka. Saboda haka ne
ma ya sa Malam Muhammadu Ɗanbaɗɗo Gwandu yake gargaɗin ‘yan siyasa da su zaɓi mutum mai gaskiya,
da jam’iyyu suka tsayar ‘yan takarar don ciyar da ƙasa gaba ta hanyar
zaman lafiya da tsaro. Misali; ya na cewa:
Shin
ina nufin dimokuraɗiyya?
Bayyana
mu san ka san hanya,
Ba
a yin tuwo babu tukunya
Ba
a gina huska ba ƙeya
Ba
a tuƙa mota ba taya.
Za a ba farar hula
mulki,
Ya kamata ko mu yi
jan aiki
Wajibi ga aure da
sadaki
Lafiyar kuɗi a aje banki
Shi ka
sa ɓarayi sui kunya
Wato Malamin yana nuna wa ‘yan siyasa cewa
mai ilimi haziƙi gwarzo mai ƙwazo da riƙon amana shi ne ya fi
cancanta jam’iyyun siyasa su tsayar ‘yan takara. Domin su za su tsai da adalci
a cikin shugabancin jama’a, wanda shi zai zama makamin samar da tsaro a cikin ƙasa. Idan shugaba ya
zama azzalumi to za a sami rashin zaman lafiya saboda zaluncin da yake yi a
cikin mulkinsa.
1.6 MULKIN ZALUNCI
Zalunci yana nufin hana wa mai haƙƙi haƙƙinsa kamar yadda
shari’a ta tanada. Zalunci yakan kama tun daga gudanar da harkokin cikin gida
da mai gida har zuwa ga shugabancin ƙasa baki ɗaya. Cin hanci da
rashawa, sama da faɗi da dukiyar al’umma
da sata da sauransu, duk nau’o’i ne na zalunci waɗanda ke haddasa fitintinu a tsakanin
mai mulki da waɗanda ake mulki. To
wannan hauji marubuta waƙoƙin Hausa na siyasa sukan yi gargaɗi ga ‘yan siyasa da
sauran jama’a dangane da zaɓen shugabanni azzalumai. Zalunci duhu ne a lahira inji
Hausawa don haka ya sa marubuta waƙoƙin sukan jawo hankalin
‘yan siyasa da kauce wa zaɓen azzaluman mutane a lokacin zaɓe. Saboda haka ne
Hausawa suke cewa “Zaɓi maƙwabci tun ba ka sayi
gida ba”. Wato a nan shugaba maƙwabci ne da ke wakiltar jama’a wanda a
tsarin zamantakewa. Don haka wannan karin magana tana da mahimmancin gaske
wajen gargaɗin ‘yan siyasa ga zaɓen mutumin kirki mai
amana. Azzalumin shugaba maƙwabci ne da mutane ke zaɓe ya wakilce su, don
haka mawaƙa ke yin nuni da kira ga ‘yan siyasa da su ƙaurace wa zaɓen azzaluman shugabanni.
Malam Shu’aibu ‘Yar Medi yake wata karin
magana a cikin waƙarsa inda yake cewa.
Hausawan garinmu suke
cewa in za a sai ƙwarya
Sai an ƙwanwasa kaji ta ce ƙwarƙwar ƙwar a can baya
Jam’iyyun ƙasarmu ku tashi ku
koma can kuja baya,
PDP kawai jama’ar ƙauye domin a gyara ƙasata
Hausawa suna cewa, “in za a sai ƙwarya sai an ƙwarƙwasa domin a ji mai ƙwari”. Dangane da
wannan karin magana kamar yadda ta fito a bauti na sama shi ne; Lokacin da
wannan mawaƙin ya garzaya jam’iyyarsa babu shakka ta sami ƙarɓuwa ga jama’ar ƙasa har ta kafa
gwamnati, Jam’iyyar ta samu nasara ne saboda akwai mahimman mutane masu gaskiya
da roƙon amana, irin su Farfesa, Jibril Aminu, Shehu Musa da
Dallatun Adamawa Atiku da sauransu. Da wannan jam’iyya ta kafa mulki jama’a sun
sanya idanu su ga yadda za ta gudanar da mulki to ashe daga cikin masu mulkin
azzalumai ne.
Don haka ba su tsinana komai ba sai wasoson
dukiyar hukuma, suka arzuta kansu, suka bar jama’a cikin ƙuncin rayuwa. Wannan
yanayin a rayuwa da shugabannin wannan jam’iyya suka jefa ƙasa ya haddasa
ayukkan ta’addanci da kasha-kashen rayukka da dama da kuma sace-sacen dukiyoyin
al’umma. A dalilin haka, sai wani mawaƙi ya jawo hankalin
‘yan ƙasa da su marawa jam’iyyarsa baya saboda cika mulkin
adalci da tabbatar da cikakken tsaro. Malam Aminu Ɗandago yana cewa a
cikin karin magana kamar haka:-
Sawun giwa a yanzu ta
take na raƙumi
Jam’iyyar can ku lura
mun mata takunkumi
Dukkan ɗan jam’iyyarmu bana
ba shi da zullumi
Mun hargitsa
jam’iyyarsu na ji suna bambami
Da ma ku taho ku amsa
sonta baki ɗaya
Tallar
turmi akwai wuya bana ba zan yi ba,
Ba zan yi abin da
zuciyata ba ta gamsu ba,
Cutar da kare ya
tashi, zancen ku biyo gaba,
Akuya in ta yi ku
tabbata ba ta tashi ba,
Daɗa jan ɗamarar ka murƙushe ga baki ɗaya
Shi kunun zaƙi yai kaɗan ya wa koko
barazana
Ɗan akuya bai kama da
giwa ba ta ko’ina
Gorar ruwa ga buhun
baƙin ƙarfe jinjina
Kowa yal lashi
garwashi shi zai ɗanɗana
Ba a shara da yatsa
sai dole da tsintsinya
Hausawa suna Karin magana da cewa, Sawun giwa
ya take na raƙumi” idan suna gwama abubuwa biyu a lokaci ɗaya domin su fitar da
wanda ya fi mahimmanci ko ƙarfi a garesu, saboda haka ne Aminu Ɗandago ya yi amfani
da wannan karin magana a lokacin da yake son ya bayyana wa jama’a mahimmancin
jam’iyyarsa da samar da shugabanni na gari. Ya nu na cewa dabbobi suna da
matsayi da girma da kuma bambamci, ya yi amfani da salon kamancen fifiko dan ya
nu na darajar giwa ta fi ta raƙumi, bag a girman jiki ba har ma da
kwarjini. Don haka idan ana maganar giwa to ba a maganar raƙumi. Malamin bai ma
ambanci bambanci na dukkan girman jikin giwa ba a a sawun kawai ma ya kwatanta
da na raƙumi, idan ya ce babu shakka ya take na raƙumi, wannan karin
magana idan an danganta ta ga ‘yan siyasa sai aga cewa har cikin su idan aka
ambaci wasu muhimman mutanen jam’iyya, to sai wasu su ja baya. Dalilin haka ya
sa shi kansa mawaƙin ya lura da irin matsalolin da ke tattare a cikin
mulkin wata jam’iyya idan yake nuna wa jama’a cewa yanzu kam ga wata mafita an
samu, idan ya nuna jam’iyyar sa ita ce ta fi mai mulki. Domin idan ana maganar
jam’iyyar sa to ba a maganar jam’iyyar da aka ga irin takin rawar da take yi a
lokacin da take gudanar da mulkinta. A nan mawaƙin ya faɗar ka da jama’a cewa
jam’iyyar can da ke mulki a yanzu tasu jam’iyya ta yi wa waccan takunkumi, wato
sun ɗaure mata baki babu
wani abin da zasu ce domin bas u tsinana komi ba a cikin mulkinsu. Misali babu
wadatar abinci, babu tsaro da zaman lafiya, don haka yan zu an sami mafita.
Yanzu ‘ya’yan jam’iyyar su bana basu da
zullumi idan har aka zaɓeta. A ƙarshe ya nuna cewa ai
sun hargitsa ‘ya’yan waccen jam’iyya mai mulki domin yaji suna ta bambami, wato
suna ta faɗa na rashin dalili.
Domin ya ƙara nuna ‘ya’yan
waccan jam’iyyar cewa sun kasa, sai ya ƙara kawo wata karin
magana a baiti na biyu, idan ya ke cewa “Tallar Turmi akwai wuya ga maras
hakuri, kamar yadda Hausawa ke cewa, sannan kuma cutar da kare ya yi ya tashi,
idan akuya tayi irin tab a zata tashi ba, da sauran ire-iren karin maganar da
ke cikin baitin.
Duka waɗannan karin maganganu da mawaƙin ya yi amfani da su
a cikin baiti na ɗaya da na biyu ya nu
na cewa, a sanadiyar da wasu suka yi a lokacin da suke kan karagar mulki ba
zata yi tasiri ba idan jam’iyyarsa ta kafa mulki, kuma yana son ya bayyanama
jama’a irin illar da zalunci yake da ita ga al’umma. Saboda haka duk wahalhalun
da jama’a suka sha a lokacin mulkin waccan jam’iyya bana ba za su yadda su sake
maimaita irin ta ba, domin ga jam’iyyar da zata kula da bada haƙƙin kowa da samar da
tsaro da zaman lafiya.
Day a koma kan yan takara sai ya danganta
‘yan takara biyu na Jam’iyyar sa da ‘yan takarar waccan jam’iyya, inda yake
karin magana kamar yadda Hausawa ke cewa “Kunun zaƙi ba warin koko ba
ne” ya kawo wannan karin magana a cikin waƙa, domin ta dace da
karin waƙarsa da mai karatu ko mai saurare zai fahimta da sakon.
Shi ya sa ya ce “Kunun zaƙi yai kaɗan ya wa koko barazana” wato kunun zaƙi ba koko bane domin
ba a shan shi don maganin yunwa, sai dai don maganin ƙishin ruwa. Don haka
komi kyawan kunun zaƙi ba zai yi amfani a ciki ba kamar yadda kunu zai yi.
Wannan karin magana ya dantanta ta ga ‘yan takara biyu waɗanda suke kusan
matsayi ɗaya, ama fa darajar ɗaya ta zarce ɗayan inji mawaƙin, kamar yanda koko
ya banbanta da kunun zaƙi, duk da kasancewar an yi su da garin gero ko na dawa,
amma darajar ɗayan ta kasa ta ɗayan.
Harwa yau, ya kamanta darajar ɗan akuya da giwa,
wanda a aikin hankali an san ba zasu taɓa haɗuwa ba domin akwai fifikon girma da ƙarfi. Haka kuma ya danganta goran ruwa da buhun baƙin ƙarfe ta fuskar nauyi,
mawaƙin ya yi amfani da salon kamancen fifiko a cikin karin
magana daban - daban da suka fito a cikin waɗannan baitoci guda uku da ke jere da juna. Haka
kuma a wajen zafi mawaƙin ya nuna cewa komi dauriyar mutum ba zai lashi
garwashin wuta ba domin harshen sa zai ƙone. Ƙarshe yace ba’a shara
da yatsa sai da tsintsiya.
Da waɗannan baitoci da ke ɗauke da karin magangu
ya sa mawaƙin ya ƙara jawo hankalin talakawan Nijeriya
suka aminta da jam’iyyar da ke jagorancin shugabancin ƙasar nan a wannan lokaci,
mawaƙin ya kuma nuna wa ‘yan wacan jam’iyya cewa zaluncin da
suka yi wanda ya jefa ƙasar nan cikin halin ƙaƙa-ni-kayi ba zai je
ko’ina ba. Dalilin haka wasu jam’iyyu suka yi yarjejeniyar haɗin guiwa don su
tsayar da ɗan takara ɗaya mai zimmar ceto
halin da mutanen ƙasar suke ciki. Saboda haka ya nuna ma jama’a cewa duk
abin da ‘ya’yan waccan jam’iyya suka tara aikin banza ne bai da wani amfani,
matuƙar ba ta hanyar halal suka tara shi ba. Domin Hausawa sukan ce, kashin kare bai taki,
kamar yadda mawaƙin ya kawo. Misali yana cewa:
Ƙaryar kashin kare ya
zama taki na gani
Ba a sayarwa a kasuwa
ku sani tun tuni
Ba a jiƙawa a sha shi don
neman magani
Ba wani mai tanadinsa
don ajiya har da ni
Ku zo zam fasa ƙwai kuji ni in ba mu
da gaskiya
Babu shakka ƙashin kare ba ya
taki, wannan karin magana ta yi dai dai da irin abubuwan da ke faruwa a ƙasar nan game da ƙwato dukiyoyin hukuma
da shugabannin da suka gabata suka sace. Wannan yunƙurin da gwamnatin
yanzu ke yin a ƙwato haƙƙin jama’ar ƙasa daga hannun azzalumai
ya nuna mana; cewa shugabanci tafe yake da ma’umin shugabanni da ke nuna cikar
moruwa da ƙwazon shugaba ta fuskar gudanar da adalci a cikin
mulkinsa. Rashin samun shugaba mai adalci da riƙon amana shi ke kawo
taɓarɓarewar tattalin
arziki rashin aikin yi ga matasa. Saboda haka akan sami rashin zaman lafiya da
cikakken tsaro a ƙasa.
1.7 TSARO
Tsaro shi ne samar da kulawa da kiyaye rayuka
da dukiyoyin al’umma a kowane lungu na ƙasa baki ɗaya. Mutane na ta alaƙa samun kyakkawan
tsaro a ƙasa ga shugabanci na adalci wanda akan same shi a
sanadiyyar zaɓen shugabanni na gari.
Shugabanni na gari su ne masu gaskiya da riƙon amana da kuma
kishin ƙasa. Rashin adalci ga shugabanci shi ne umul-haba’isan
kowace irin fitina a ƙasa. Domin idan aka sami shugabanni marasa adalci da kishin
ƙasa,
to su ne za su yi wa dukiyar ƙasa rubda ciki su kwashe su kai ƙasashen ƙetare.
A duk lokacin da haka ta faru a ƙasa, za a sami cewa
wasu ‘yan tsiraru kawai ne ke jin daɗi sauran mutane da matasan ƙasa su rasa aikin yi.
Idan haka ta faru sai ta’addanci da faɗace faɗacen ƙabilanci da na addini
su yawaita a cikin ƙasa. Haka kuma akan sami yawaitar ɓarayi da fashi da
makami da sauran rikice-rikicen siyasa da satar mutane ana yin garkuwa da su,
sai an biya milyoyin naira sannan a saƙo su. Da zaran
shugabanni sun kasa yin adalci a mulkinsu, da kula da ba da haƙƙi ga kowane ɗan ƙasa, to babu shakka
wannan abu zai haifar da rashin zaman lafiya da rashin samun ingantaccen tsaro
a ƙasa.
Hausawa na cewa, zama lafiya ya fi zama
sarki. Domin a sami zaman lafiya da tsaro a ƙasa, dole ne a zaɓi mutane masu gaskiya
da amana waɗanda za su bai wa
talakkawa haƙƙinsu. Haka zai sa a sami ingantaccen tsaro ta
hanyar zaɓen mutanen da suka
dace. Marubuta waƙoƙin siyasa suna amfani da irin wannan karin magana da ta
gabata domin su yi wa jama’a hannunka-mai-sanda wajen zaɓen shugaban da ya
dace. Jam’iyyoyi sukan so su tsai da mutum mai kwarjini da ƙwazo da tausayin
talakawa. Idan an tsai da ‘yan takara na wata jam’iyya, to marubuta waƙoƙi kan tsara waƙa domin su tallata
shi a idon jama’a. Idan har mutumin an san shi da gaskiya, to babu shakka jama’a
za su amince da shi, su kuma zaɓe shi a matsayin shugaba. Wannan ya sa mawaƙa irin su Aminu
Ibrahim Ɗandago suka duƙufa wajen faɗakarwa da jawo
hankalin jama’a ga zaɓen da ya gabata. Inda
aka zaɓi Gen. Janar
Muhammadu Buhari a matsayin shugaban ƙasa a ƙarƙashin jam’iyyar APC. Wannan
jam’iyya haɗaka ce ta jam’iyyoyin
siyasa da suke da manufar kawo sauyi na cigaba da bunƙasar arzikin ƙasa da zaman lafiya.
Aminu Ibrahim Ɗandago yana ɗaya daga cikin marubutan da suka tallata
jam’iyyar ANPP wadda tana daga cikin jam’iyyun da suka cure suka zama jam’iyya
guda ta APC. Sanadiyar tsai da ɗan takara mai kwarjini da gaskiya da riƙon amana, wanda ake
yi wa kirari da fiya-fiya kashe ƙwari”. Haka kuma ana
yi masa take da “Gaskiya Dokin Ƙarfe” Dukkan waɗannan karin maganganu
sun ƙara ɗaukaka martaba da kwarjinin wannan ɗan takara.
Ya mai bunu a gindi
zai je kasha gobara.
Ya za ai ne a ce gara
za ta ci marmara,
Ya kuma za ai a ce agwagwata yi kyarkyara,
Mun yunkura za mu
farmake su da ɗanyen kara,
Jiki magayi za mu murƙushe masu ƙiriniya
Da talakawa suka ji haka, kuma suka aminta,
sai suka ɗaura ɗamara murƙushe jam’iyyar da ke
mulki, wadda ta kasa shawo kan matsalar tsaro a ƙasa. Saboda ya tabbatar
wa talakawa cewa jam’iyyarsa mai ɗan takara mai gaskiya za ta shawo kan
matsalar tsaro ta hanyar hana fashi da makami da sauransu.
A taƙaice dai gyaran
matsalar tsaron ƙasa sai masu adalci waɗanda suka sadaukar da rayuwarsu ga kawo zaman
lafiya da jin daɗin talakawansu da
kuna walwarsu. Don haka duk mai wani laifi ko rashin gaskiya bai kamata ya
shiga cikin masu gyara ƙasa ba. Wannan dalili ne ya sa marubucin ya kwatanta wasu
halaye na mutane a cikin karin magana da kishiyoyinsu inda yake danganta wuta da
bunu, da gara da marmara da kuma agwagwa da kyarkyara. Waɗanda duk abubuwan da
ya danganta da su ba za su taɓa yiwuwa ba.
1.8 KAMMALAWA
Matsalar tsaro abu ce da ta addabi wasu sassa
na ƙasar
nan musamman arewacin Nijeriya. Don haka akwai buƙatar samun shugabanni
masu gaskiya da riƙon amana, masu ƙwazo da ƙwarewa a harkokin
mulki. Irin waɗannan shugabanni su
kaɗai ba za su iya cin
nasarar samar da zaman lafiya da ingantaccen tsaro a Nijeriya ba.
Haka kuma idan shugaba mai adalci ne, to ya
dace ya sami mataimaka irinsa domin a haɗa ƙarfi da ƙarfe wajen ragargaza
maƙiya
ci gaba. Bisa ga wannan buƙata ne, ya sa mawaƙan siyasa sukan yi
kira da babbar murya a cikin waƙoƙinsu, domin su jawo
hankalin ‘yan siyasa da jam’ar ƙasa. Su bai wa shugaba goyon baya a kau
da ayukkan ta’addanci da rikicin addini da na ƙabilarci a cikin ƙasa. Misali Aminu Ɗandago ya yi kira da
haka inda yake cewa.
Mai taya kishi ga
kishiya shahashan gari
Mai ba da gudummawa
ga ‘yan iska Shagiri
Anyi butulci a bara aka
ɗau ɓatakarkari
Shashashan babu wanda
yat tsira da ko ɗari
Bana a yi hattara a
duba waina toyayyiya
A nan mawaƙin yana nuna wa
jama’a cewa akwai mutane da ba su nufin alhairi domin ana haɗa kai da su domin a watse
shirin zaman lafiya. Don haka duk wani ɗan iska, shashasha mai butulci bai kamata ya
shigo cikin gyaran tsaron ƙasa ba. Saboda haka da shugabanni da
jami’an tsaro da sauran al’umma suna da rawar da za su taka wajen shawo kan
matsalar tsaro a Nijeriya, ta hanyar kai rahoton duk wani mutum da ba a aminta da
shi ba ga hukumar tsaro da ke kusa. Zaman lafiya ya fi zaman ɗan sarki, Hausawa sun
ce har sarkin ma ya fi. Don haka shugaba mai ci a yanzu ya dace ya samu
cikakken goyon baya ga al’ummar ƙasa don kawar da
ayukkan ta’addanci da matsalar boko haram, da ɓarayin shanu da kuma masu satar mutane
suna yin garkuwa da su. Wannan kuma ba zai samu ba sai idan an tantance jami’an
tsaro masu gaskiya, masu kishin ƙasa aka kuma ba su
isassun kayan aiki.
MANAZARTA
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.