Al’adun Mutuwar Maguzawan Kambari Na Birnin Yawuri (4)

KUNDIN BINCIKEN KAMMALA KARATUN DIGIRI NA FARKO (B.A HAUSA) A SASHEN HARSUNAN NIJERIYA, JAMI’AR USMANU ‘DANFODIYO, SAKKWATO

NA

MUSA LUKMAN ALƘASIM

BABI NA HUƊU

AL’ADUN MUTUWAR MAGUZAWAN KAMBARI

4.0 Al’adun Mutuwar Maguzawan Kambari

A wannan babi za a fito da abubuwa waɗanda suka shafi yadda Maguzawan Kambari suke aiwatar da al’adunsu na mutuwa. A cikin babin an kawo abubuwa da suka shafi jiyar mara lafiya da hanyoyin da ake bi don sanar da mutane ‘yanuwansa. Haka kuma, an yi ƙoƙarin kawo yadda Maguzawan Kambari suke kimtsa gawa kafin kai shi rami.

Bayan haka kuma, an fito da muhallin da suke binne gawa tare da yanayin ramin binne gawa da zaman makoki da yadda suke raba gadon mamaci. Haka da bukukuwan da suke yi bayan cika shekara uku da mutuwa da dai duk wani abu wanda ya shafi mutuwarsu.

4.1 Jinya

Da farko idan aka ga rashin lafiya ya yi tsanani, Maguzawan Kambari sukan aje mara lafiya a cikin ɗakinsa. Bayan haka, za a samu tsohuwa wadda za ta kula da shi. wannan tsohuwar ita ce za ta kama ba shi magani bi da bi.

Bayan haka kuma, Bamagujen Bakambare ba ya karɓan magani a cikin gida, in akwai boka a gidan. Ba za a yi amfani da maganinsa ba, sai dai a je wajen wani a nemo. Idan aka yi dace da maganin ciwon da yake fama da shi, idan idan kuwa ba a yi dace ba to shi kenan sai a canza wuri daban don karɓan magani. Bayan haka, in an yi dace da wurin da aka canza to shi ke nan.

4.2 Faɗar Mutuwa

Maguzawan Kambari idan aka mutu a cikin gida, a farko sukan kore yara maza da mata ƙanana zuwa gidan maƙwafta. Da ganin haka nan za a fahimci an yi mutuwa a gidan. Bayan haka ana samun wasu daga cikin matasan gida masu shekar 20-30, su za su tafi gidan mutane makwafta na kusa da na nesa domin bayyana abin da ya faru da ɗan’uwansu. Idan mace ce ta mutu ana sanya tsofaffi mata su kula da ita. Idan kuwa namiji ne ya mutu ana barin maza wurin gawan kafin mutane su taru.

4.3 Kimtsa Gawa

Da farko idan mace ce ta mutu, mata tsofaffi suke mata wanka da ruwa mai kyau. Amma sai an ɗumama wannan ruwa ya yi zafi. Bayan haka kuma ana wanke gawa amma ana wankewa ne ba shafa ruwan ake yi ba a jikinsa. Bayan haka idan an gama wanka, ana samun wani zani na gado da ake ce wa arkyalla. Maza kan yi amfani da wannan abu wajen yin walki, mata kan ɗaura shi, a jiki. Bayan haka, sai a sanya mai, a yi ƙoƙarin kai shi cikin rami.

https://www.amsoshi.com/2017/11/08/barazanar-zamani-kan-magungunan-hausawa-na-gargajiya/

4.4 Muhallin Binne Gawa

Dangane da muhallin da Maguzawan Kambari ke binne gawa, kamar yadda idan wani daga cikin Musulmai ya rasu, ana kai shi a maƙabarta. Bayan wanann su ma Kirista, idan wani daga cikinsu ya mutu, bayan an sanya shi cikin akwati su ma suna da keɓaɓɓen wuri da suke kaiwa.

Haka su ma Maguzawan Kambari a duk lokacin da babba a cikin gida ya mutu, wasu daga cikinsu suna binne shi ne a cikin zaure. Bayan haka kuma, idan saurayi ne, mafi yawa a jeji kusa da bayan gida suke binne shi.

Wani loakci kuma idan jinjiri ne akan sanya shi a cikin matashin tukunya, bayan an sanya shi sai a sami abu a rufe bakin kamar murfi, daga cisani a mai da ƙasa.

4.5 Yanayin Ramin Binne Gawa

 Maguzawan Kambari na samun waɗanda suka manyanta kamar masu kimanin shekaru 40 ko 30 don su je su gina ramin da za a binne gawa. Dangane da zurfin rami, suna gina shi ne yadda zai kawo kusa da cibi. Dangane da faɗin ramin kuma, ya danganta da mamacin, idan wanda ya mutu yana da faɗin jiki za a gina ramin daidai faɗinsa.

4.6 Yadda Ake Binne Gawa

 Da farko bayan an gina rami, ana ɗaukansa ne a sanya a cikin ramin. Ƙafarsa na duban gaba, sannan kuma kansa na duban Yamma. Bayan haka kuma fuskan ko dai ya dubi kudu ko kuma arewa. Amma kafin a sanya shi sai an shimfiɗa tabarmar kaba a ƙasan rami.

Bayan haka, daga nan kuma sai a zuba masa kuɗi a cikin ramin ko kuma kayansa. Ana gitta itace masu ɗan girma a saman ramin. Bayan nan sai a samu zana a sanya a saman itacen. Daga bisani a mayar da ƙasa, sanan a ɗaɓe da makuba.

Bayan haka sukan zuba giya lokacin da ake daɓe ramin. Haka sai a umarci jikan mamaci ya ƙetara ramin sau uku. Bayan an gama, sukan yi abin da suke kira duba, amma sai bayan kwana uku da mutuwa. Sukan yi amfani da wani abu ne, da suke kira ƙodago domin sanin wanda ya kashe shi. Kuma suna ba shi saƙo kamar haka:

Idan kashile ne ya kashe ka, to ka yafe idan kuwa mutum ne ka biyo hakinka bayan ka dawo fatalwa.

Ga kuma yadda suke faɗi da yaransu:

Kamar bammaɗa wulenu ko kashile in ko bambaɗa wulenu mitoo hakimi kashile wulutmitoo munoo.

Bayan haka kuma, idan Bamaguzan Bakambara ce, ta mutu akan samu jikanta ta gefen uwa, a bata kaza. Idan ta riƙe kazar sai ta buga bisa kabarin da aka binne ta. Amma jikan ba ta da damar cin naman kazar, sai dai wasu.

Bayan haka, Maguzawan Kambari suna kai kayan mamaci a mararrabar hanya. Akan ba jikan wanda ya mutu goran duma a zuba gari a ciki, tare da ludayi. A duk lokacin da ake yin tafiya zuwa mararraban hanya, idan ya ci karo da wani mararrabar hanya sai ya ɗibi garin da hannun hagu, ya zuba har sai an kai wurin da aka saba kaiwa.

Haka kuma, idan namiji ne, sai bayan kwana uku da mutuwa sannan akwashe kayan a ba da kyauta. Saura kuma a kai mararraban hanya, kamar riga da kwacciyan shuka da kasko. Idan kuwa mace ce, ana kai kaya kamar kujera da tsintsiya da tulu da kuma takalma da sauransu.

4.7 Zaman Makoki

Maguzawan Kambari a duk lokacin da wani daga cikinsu ya mutu sukan taru a gidan wanda abin ya shafa wato sukan taru a gidan mamaci domin taya wanda abin ya shafa baƙin cikin rashin da ya same su. Bayan sun dawo daga wurin binne mamaci akan aje tulun giya a ƙofar gida. Duk wanda zai shigo cikin gida sai ya ɗibi giyar ya sha. Wannan giyar da suke sha, shi ne ke kore musu zafin rashin da suka yi na ɗan’uwansu.

Bayan haka kuma abokan zama kan kawo musu abinci da giya don su ciyar da masu zaman makoki. A lokacin da ake zaman makoki matar mamaci takan zauna ne ta meƙe ƙafarta. Duk ladabin da ke ga Maguzawan Kambari a duk loakcin da suka gamu da juna, sukan kai har ƙasa ne domin girmamawa. Duk da haka, matan mamacin ba ta daikon miƙe ƙafarta balle ma ta tashi. Bayan haka kuma, takan sayi giya da kuɗin da ake taimaka mata da su. Wannan kuɗin da su ne take sayen giya ta kama zubawa a bisa kabarin da safe da yamma har sai ta kwana uku.

https://www.amsoshi.com/2017/10/20/mene-ne-bori-fashin-bakin-maanarsa-cikin-taskar-harshe-adabi-da-alada/

4.8 Lafuzzan Gaisuwar Mutuwa

 Dangane da lafazin da ake amfani da shi a wajen gaisuwar mutuwa, kamar yadda kowace, ƙabila ke amfani da wasu keɓaɓɓun lafuzza wajen amsar gaisuwa, su ma haka suke yi. A duk lokacin da wani daga cikinsu ya mutu, waɗannan lafazin wajen gaisuwar mutuwa ne kawai ake amfani da shi.

Haka Maguzawan Kambari na amfani da lafuzza wajen amsar gaisuwa a duk lokacin da wani daga cikinsu ya mutu. Bayan haka akan sami ‘yan uwa na kusa da kuma abokan zama, hak akuma da ‘yan uwansa na jini. Duk waɗannan suna taruwa a gidan mamaci don amsar gaisuwar da ake musu. Maguzawan Kambari suna amfani da lafuzza kamar haka:

Ashe haka Kashile ya yi nashi ikon?

Eh haka Kashile ya yi.

Wanda bai ƙi zuwa ba, ba ya ƙi komawa ba.

Ga yadda suke faɗa a cikin harshensu.

Sututo socesaɗo ashe kashile kayatun kan.

Kashile kayenai.

Bu’uya kutuba, Bu’uya kutuba, Bu’uya kuboluba.

Ana ta maimaici.

4.9 Gado

Maguzawan Kambari, a duk lokacin da wani daga cikinsu ya mutu. Idan ya bar gado, suna barin gadon shanu, itace, da akuya, da galman noma da filaye na noma, da sauransu. Da farko idan namiji ne babba a cikin gida wato cikin iyalan mamaci, ana ba shi kaso fiye da na kowa. Bayan nan kuma, sai a ba mai bin sa har zuwa ga ɗan auto ƙarami.

Bayan haka idan mace ce, babba to ana duban mai binta sai a ba shi kaso fiye da nata. Daga bisani sai ta biyo bayansa har zuwa ga ɗan auta. Bayan haka kuma, idan ya kasance namiji ne babba, wanda ke bi masa mace ce, ana ba ta kaso fiye da na waɗanda ke bi mata.

Maguzawan Kambari suna bambanta maza da mata ne wajen gado saboda namiji da ak bari shi ne magajin gida. Don haka a duk lokacin da wata ta zo da wani matsala, wannan namijin shi ne zai magance mata matsalanta.

Matan Maguzawan Kambari, suna ba matan mamaci gadon mijinta, amma sai sun yarda za a gaje su a nan gidan mamaci, wadda ba ta yarda ba, ba ta da gado sai dai ‘ya’yanta. Ana ba su gadon ne fiye da na autan gida. Idan kuwa mace ce ta mutu ana ba mijinta gado, in ba su da ‘ya’ya ana ba mijin kaso mai yawa fiye da na kowa. Sai kason da ke bin nasa, shi ne na uban yarinya. Idan kuwa suna da ‘ya’ya ana ba ‘ya’yan kaso mai yawa fiye da na kowa, mijinta sai babanta da uwanta.

Bayan haka, idan mace ko namiji suka mutu ba su da ‘ya’ya, da farko idan mace ce ta mutu, ana ba iyayenta gadon ta da kuma mijinta, amma na ubanta ya fi yawa. Amma uban bai da damar mallakan gadon shi kaɗan, kuma ba za a raba ba. ana amfani da gadon ne a cikin gidan, idan shanu ne kowa na da damar amfani da su wajen noma, haka idan lalura ce, cikin gadon za a yi amfani da shi. Haka kuma abin yake idan namiji ne ya mutu ba ya da ‘ya’ya, ana aiwatar da gadon ne kamar yadda ya gabata a gadon mace.

4.10 Takaba

 Dangane da takaba (wanda a harshensu suke kira wotosunno), a wajen Maguzawan Kambari, idan mace mijinta ya mutu za ta yi kwanaki da yawa kamar wata huɗu kafin ta koma gidan mahaifinta. Daga nan ‘yan uwan mamaci za su ci gaba da kula da ita ta gefen ciyarwa da shayarwa da sauransu. Matan Maguzawan Kambari ba su da wani tsari na sai ta yi jinin haila na wani adadin lokaci. Bayan wannan ba ta daman taɓa kayan sa domin Maguzawan Kambari suna raba gadon wanda ya mutu. Don haka ba ta da daman taɓawa domin akwai masu gadonsa bayan ita.

Idan tana takaba akwai wasu hani da aka tanadar mata ta yi, ga su kamar haka:

Idan tana takaba ba a barin ta ta yi ayyuka kamar noma da zuwa itace.

Idan tana takaba ba ta zuwa rafi.

Idan tana takaba ba ta yin girki.

Idan tana takaba ba ta yawo iya kanta cikin gida, ko ƙofar gida

Idan tana takaba ba ta yin wasan ƙanin miji

Idan tana takaba ba ta yin dariya ƙwarai kamar dariyar ƙeta sai dai murmushi.

4.11 Auren Matan Mamaci

Maguzawan Kambari suna da hanyoyin da suke bi domin aurar da matan mamaci. Da farko bayan ta gama takaba ta koma gidan iyayenta ko magabata daga cikin ‘yan uwanta, sukan yi shawara da ita a kan ta faɗi wanda hankalinta ya fi kwantawa da shi a cikin ‘yan uwan mijinta waɗanda ta ji tana iya auran shi. Ana ba ta wani ɗan lokaci don ta yi shawara. Haka kuma a gidan mijinta da ya mutu, su ma ‘yan uwansa suna shawara a kan wanda ya kamata ya bi ta ya aura.

A wannan loakaci da ake ciki, iyayen mamaci ko kuma ‘yan’uwansa kan je gidan matan mamaci domin bayyana musu cewa, sun yi shawara a kan wanda zai aure ta, ya mai da ita. Haka su ma iyayenta za su ce su ma sun ba ta lokaci ne ta yi shawara, amma ba ta faɗi wanda take so ba. bayan wannan za a so jin ta bakinta, idan ta yarda sai a ɗaura musu aure a mai da ita gidan da ta fito. Idan ƙanin mijinta ne ya aure ta, ya gaji matan wansa. Haka kuma idan wansa ne to ya gaji matan ƙaninsa.

Bayan haka, idan ba ta amince ba, sai a ba ta daman auren duk wanda ta ke so, ta aura. Maguzawan Kambari suna da tsarin wanda ya kamata ta aura da wanda bai kamata ta aura ba. wato waɗanda suke haramta ta aura da kuma waɗanda suka halatta ta aura.

Waɗanda Ya Kamata Ta Aura

Ƙanin mijinta

Ɗan kawon mijinta

Baban mijinta na da ɗa ta na iya aurensa

Waɗanda Bai Kamata ta Aura Ba

Ba ta auren wan mijinta

Ba ta auren baban mijinta

Ba ta auren kawon mijinta

4.12 Bukukuwan Mutuwa

A al’adan Maguzawan Kambari, bayan mutum ya mutu da shekara uku, ana yi masa bukin mutuwa. Haka kuma idan mace ce ana yi mata bukin bayan shekarar huɗu da mutuwa.

Matakin farko da suke bi shi ne, sanya ranar aiwatar da wannan bukin. Bayan haka kuma, sai a raba goro wajen ‘yan’uwa na kusa da na nesa. Daga nan kuma sai a tanadi abincin ciyar da mutane, da kuma giya don abu ne mai muhimmanci ga Bamagujen Bakambare. Bayan haka kuma, jikan mamacin mace ko namiji kan yi kiwon rago, wannan ragon shi ne za a je da shi wajen bukin.

Maguzawan Kambari, suna tarayya ne da mata wajen yin wanann bukin. Suna yin wanan bukin ne a gidan wani babba daga cikin iyalansu. A wannan gidan ne ake gina ɗakin magiro. Wannan ragon da jikan mamaci ya yi kiwo, ana yanka shi a zuba wa ɗakin magiron jinin ragon. Haka kuma ana yanka kaza, amma ana yanka ta ne ta baki sai a zuba jinin ga ɗakin magiro sai a gyara naman a ci wajen bukin.

A duk lokacin da za a yi wannan bukin ana kiran makaɗi. Wannan makaɗin shi ne ke yin kiɗi su kuma mata da maza suna rawa. Bayan wanan kuma, a cikin wannan shekara ne, na uku Maguzawan Kambari suke zuwa a wurin kabarin mamaci, sai makaɗin ya tsaya tsakiyar mata da maza suna zagayan kabarin ta baya-baya.

Bayan haka kuma, ‘yan uwan mamacin daga wurare daban-daban suna kawo ma ‘ya’yan mamaci kyautan gero, da dawa, da gyaɗa da sauransu. Maguzawan Kambari, suna yin waƙa lokacin da makaɗi ke yi musu kiɗa. Wannan waƙar alhini ne suke nunawa na rashin ɗan uwansu. Ga abin da suke cewa a cikin harshensu na Kambarci:

Lafa maringima lukadiboso,

Litukai ulacele alaba yawali’a,

Ya waliba aliyayyee ya ci kai,

Watale.

Wannan waƙar ita ce suke mamaitawa lokacin da suke rawa, makaɗin na yi musu kiɗa. A cikin waƙar nasu, suna nuna yadda mutuwa ke da zafi, da raɗaɗi, a zukatansu. Domin kuwa sun san idan ya mutu ba ya dawowa, kuma dawowan da suke tunanin zai yi, ba a matsayin siga ta mutum zai dawo ba don haka sun rasa shi har abada.

4.13 Naɗewa

 A wannan babi, an yi ƙoƙarin tatauna abubuwan da suka shafi yadda Maguzawan Kambari ke yin jinya, lokacin da wani daga cikinsu ya kamu da rashin lafiya. Haka kuma, an bayyana yadda suke faɗar mutuwa, da kimtsa gawa da muhallin binne gawa.

Babin ya kawo yanayin ramin binne gawa, da yadda ake binne gawa da kuma zaman makoki, da lafuzzan gaisuwar mutuwa. Haka kuma, babin ya kawo yadda Maguzawan Kambari ke raba gadon mamaci. A babin an fito da yadda matar mamaci ke gudanar da takaba. A ƙarshe an kawo yadda ake aurar da matan mamaci, da kuma yadda Maguzawan Kambari ke gudanar da bukukuwan mutuwa.