Ticker

6/recent/ticker-posts

Wasanni a Kasar Hausa

Sani, A-U. & Gobir, Y.A. (2021). Wasanni a Ƙasar Hausa. Kaduna: Amal Printing & Publishing Nigerian LTD. ISBN: 978-978-59094-1-8.

WASANNI A ƘASAR HAUSA

Wasanni a Ƙasar Hausa

Yakubu Aliyu GOBIR

Abu-Ubaida SANI

Sadaukarwa

Wannan aiki sadaukarwa ce ga masu tunani na gari da karɓar shawarwari na gari da kuma aikata aiki na gari. Babban goron da marubutan ke buƙata shi ne adduar alkairi, suna raye da bayan ransu.

ƘUMSHIYA

Sadaukarwa  3

Godiya           17

Muƙaddima  18

Tsokaci          19

Ta’aliƙi           20

Allah San Barka        21

Jinjina 22

Gabatarwa     23

Kalmomin Fannu    

Babi Na Ɗaya

Gabatarwa

1.0 Shimfiɗa  

1.3 Muhimmancin Bincike

1.4 Waiwaye Adon Tafiya 

1.5 Ma’anar Wasannin Gargajiya 

1.6 Muhimmancin Wasannin Gargajiya  

1.6.1 Horo da Gyaran Hali

1.6.2 Hannunka-Mai-Sanda           

1.6.3 Jarunta Da Bajinta      

1.6.4 Motsa Jiki        

1.6.5 Hikima Da Dabara     

1.6.6 Bin Doka Da Ƙaida   

1.6.7 Tunani da Zurfafa Shi           

1.6.8 Ilimantarwa Da Taskance Harshe   

1.6.9 Nishaɗi

1.6.10 Hana Yawon Banza 

1.6.11 Ƙarfafa Danƙon Zumunci   

1.6.12 Wayewa Da Iya Magana Cikin Jama’a     

1.6.13 Bayyana Muradin Zuci       

1.7 Naɗewa   

Babi Na Biyu

Tsarin Rayuwar Hausawa

2.0 Shimfiɗa  

2.1 Tsarin Zamantakewar Hausawa        

2.2 Tsarin Shugabancin Hausawa

2.3 Addinin Hausawa        

2.4 Hausawa A Duniyar Zamaninmu     

2.5 Naɗewa   

Babi Na Uku

Rabe-Raben Wasannin Ƙasar Hausa

3.0 Shimfiɗa  

3.1 Iren-iren Wasanni Ta Fuskar Yanayin Aiwatar Da Su        

3.1.1 Wasan Magana           

3.1.2 Wasan Kurma 

3.2 Rabe-Raben Wasanni Ta Fuskar Masu Gudanarwa

3.2.1 Wasannin Yara           

3.2.1.1 Wasannin Yara Maza         

3.2.1.2 Wasannin Yara Mata          

3.2.1.3 Wasannin Yara Maza Da Mata     

3.2.2 Wasannin Manya       

3.2.2.1 Wasannin Manya Maza     

3.2.2.2 Wasannin Manya Mata      

3.2.3 Wasanni Gama-gari   

3.3 Rabe-RabenWasanni Ta Fuskar Lokacin Gudanarwa         

3.3.1 Wasannin Rana          

3.3.2 Wasannin Dare           

3.3.3 Wasanni Marasa Ƙayyadadden Lokaci      

3.4 Rabe-raben Wasanni Ta Fuskar Yanayin Gudanarwa        

3.4.1 Wasannin Tsaye         

3.4.2 Wasannin Zaune        

3.5 Rabe-Raben Wasanni Ta Fuskar Sakamako 

3.5.1 Wasanni Masu Sakamakon Duka   

3.5.2 Wasanni Masu Sakamakon Ele/Zolaya    

3.5.3 Wasanni Marasa Sakamako 

3.6 Wasannin Masu Waƙa Da Marasa Waƙa      

3.7 Wasanni Masu Jagora Da Marasa Jagora      

3.8 Wasanni Masu Kayan Aiki Da Marasa Kayan Aiki

3.9 Naɗewa   

Babi Na Huɗu

Tasirin Zamani a Kan Wasannin Hausawa

4.0 Shimfiɗa  

4.1 Dalilan Dusashewar Wasannin Gargajiya    

4.1.1 Ilimin Addini  

4.1.2 Ilimin Boko     

4.1.3 Samuwar Fina-finan Hausa 

4.1.4 Samuwar Yanar Gizo

4.1.5 Samuwar Kafafen Sada Zumunta Na Yanar Gizo

4.1.6 Lalaci/Ganda 

4.1.7 Hani Daga Iyaye        

4.1.8 Rashin Ƙarfafawa Daga Shugabanni          

4.1.9 Dushewar Ƙungiyoyin Samari         

4.2 Sauye-Sauye A Wasannin Gargajiya na Hausa       

4.3 Sababbin Wasanni A Ƙasar Hausa     

4.4 Naɗewa   

Babi Na Biyar

Wasannin Yara Maza

5.0 Shimfiɗa  

5.1 Taɓaɓɓe   

5.2 Goga        

5.3 Gori/Koɗi 1 (Na Gargajiya)    

5.4 Gori/Koɗi 2 (Na Zamani)        

5.5 Langa      

5.6 Sabis        

5.7 Guro/’yar Guro

5.8 A Sha RuwanTsuntsaye           

5.9 Jini Da Jini          

5.10 Ba Mu Kuɗinmu         

5.11 Ga Zabo Zai Mutu      

5.12 Ɓelunge

5.13 Allazi Wahidun           

5.14 Cincin Sakatum           

5.15 Balbela-balbela

5.16 Noti-Noti          

5.17 Damo Riya Damo       

5.18 Allah Reni        

5.19 Dokin Almajirai          

5.20 Ƙwanƙwalati    

5.21Ɗanduƙunini/Ɗanduƙununu

5.22 Jirgi 2     

5.23 Yaƙi       

5.24 Babana Ya Saya Min Ƙwallo 

5.2 5 Rijiya    

5.26 Taka Ɓurme     

5.27 ‘Yar Ganel        

5.28 Mai Dawa         

5.29 Ɓigo       

5.30 Dokin Kara       

5.31 ‘Yar Cille          

5.32 Wur-Wur          

5.33 Fanka    

5.34 Kofi       

5.35 ‘Yar Ɗille          

5.36 Baba Mai Gadi 

5.37 Bindiga 

5.38 Jirgi 1     

5.39 Karan Tsallake

5.40 Sallar Kwaɗi     

5.41 Dirƙe-Dirƙe      

5.42 Tarkon Horon Wawa 

5.43 Gwanjo-Gwanjo          

5.44. Motar Kara      

5.45 Motar Langa-langa     

5.46 Afajana  

5.47 Danda Dokin Kara      

5.48 Alhajin Ƙauye  

5.49 Maiƙiriniya      

5.50 Tashi Mai Kwaɗayi     

5.51 Baran Baji         

5.52 Zule-Zuleyya  

5.53 Ni Chadi Zan Tafi       

5.54 Ɗanɓera

5.55 Ɗantsoho Mai Cin Bashi        

5.56 Tsoho Da Gemu          

5.57 Taya      

5.58 Garere/Gare/Gare-gare        

5.59 Baban Dudu     

5.60 Tashi Wali        

5.61 Robali/Kyauro - ‘Yar Jifa       

5.62 Robali/Kyauro‘Yar Taru       

5.63 Ka Yi Rawa      

5.64 Na Ci Na Kasa Tashi  

5.65 Malam Ka Ci Kusa     

Babi Na Shida

Wasannin Yara Mata

6.0 Shimfiɗa  

6.1 Carman-Dudu   

6.2 A Sha Ruwa       

6.3 Samodara

6.4 Basha       

6.5 Ɓakutu Mai Babban Ɗuwawu

6.6 Matar Nakarofi  

6.7 Maimuna Ta Yi Ciki Ga Goyo

6.8 Ina Da ‘Yata       

6.9 Salamatu 

6.10 Wasar Gora-Gora        

6.11 Hajiyar Ƙauye  

6.12 Mai Ciki

6.13 Ruwa Mai Malale        

6.14 ‘Yar Ramel       

3.15 Carafke 

6.16 Digi-Digi          

6.17 Ɗan Balum-balum      

6.18 Babunna

6.19 A Fim-Fim-Fim

6.20 Bena      

6.21 Kis-Kis-Kis An Kas-Kas-Kas 

6.22 ‘Yar Gala-Gala 

6.23 Ladidin Baba   

6.24 Na Ɗaura Kallabi        

6.25 Laula Amarya  

6.26 Ɓarawo Me Ka Sata?   

6.27 Kin Zama         

6.28 Rana Ta Fito Gabas     

6.29 Nayaya?

6.30 O Aliyo 

6.31 Tafa-Tafa          

6.32 Jallu Wa Jallu   

6.33Gabana Gaba Nawa     

6.34 Ina Da Cikin Ɗan Fari

6.34 Kwalba-Kwalba Dire  

6.35 Rurujina

6.36 Ruwan Ƙauye  

6.37 Daƙu Fara         

6.38 A Fiffigi Zogale

6.39 Ɗanlele 

6.40 Gamuna

6.41 Ragadada         

6.42 Kande Mahaukaciya   

6.43 Kallo Da Ido     

6.44 Ni Kura-Kura  

6.45 ‘YarƘwado       

6.46 Dinga-Dinga    

6.47 Cin Dawo         

6.48 Ba Dela Ba Kande       

6.49 Odada   

6.50 Ni Madara Ni Zuma   

6.51 Ni Mota Nake So         

6.52 Amali Kande   

6.53 Ayye Rashidalle          

6.54 Mai Naƙiye      

6.55 ‘Yar Ato

6.56 Ayye Mama     

6.57 Carmama          

6.58 A CikinWannan Rana

6.59 Inna Leliya       

6.60 Kaɗa      

6.61 Karya Gaɗiɗi    

6.62 Salo-Salo           

6.63 Alo NaTaro Na Tattaro          

6.64 Tattaba-Tattaba

6.65 Yaraye Dije      

6.66 Ke Kika  Je Gidansu Direba   

6.67 Jar  Miya           

6.68 Afurka-Afurka 

6.69 Kwalliyar La’asar        

6.70 Sama Indo        

6.71 Son  Makaru     

6.72 Iye Nanaye       

6.73 Ruwaye

6.74 Gyara Zamanki Kamar Ba Ke Ba      

6.75 Cillo-Cillo        

6.76 Lokos    

6.77 Mama Ta Ƙi Shillona  

6.78 Farin Zoben Azurfa    

6.79 Ɗura-Ɗura        

6.80 Mamin Jatau    

6.81 Soyayya Iri-Iri  Ce       

6.82 Goɗiyallare      

6.83 Gariye   

6.84 Sadam   

6.85 Tambo   

6.86 Shanyar Kuluri

6.87 Goye-Goye       

6.88 Goyon Kura     

6.89 Goyon Baya     

6.90 Kifi-Kifi

6.91 Faɗi Mana         

6.92 Tsakiyata Ta Tsinke    

6.93 Ga Mairama Ga Dauda          

6.94 TamaYakiTama           

6.95 Rabi  Da Audu

6.96 Ga KuɗinToshinki Na Bara   

6.97 Ɗan Mutumi-Mutumi

6.98 Ɗanmaliyo-Maliyo     

6.99 Yau Na Zama Baran Mata     

6.100 To Iya  

6.101 Ni Karkashi    

6.102 Sillen Kara      

6.103 Taɓarya           

Babi Na Bakwai

Wasannin Tarayya

7.0 Shimfiɗa  

7.1 ‘Yartsana 

7.2 Na Ɗiba  

7.3 Tuwon Ƙasa       

7.4 Biyar Ko Goma  

7.5 Lakkuma-Lakkuma Lale         

7.6 Kasko-Kasko     

7.7 Cankuloto-Kuloto         

7.8 Talili Tali Yambo          

7.8 Ɗan Kurege        

7.9 Efa-Efa    

7.10 Dundunge        

7.11 Sai  Ka Yi Rawa A Nan           

7.12 Tserel    

7.13 Ba Za Ku Ga Tafiyar ‘yata  Ba           

7.14 Ɓoyel     

7.15 O Maciji

7.16 GidanKurciya  

7.17 Waran Warash 

7.18 Za  Ni  Za  Ni  Ye        

7.19 ‘Yar Sarki          

7.20 Ƙwaƙwale         

7.21 Kumbukululu 

7.22 Zuciyar Mai Tsumma 

7.23 Ɗakin Tsuntsu 

7.24 ‘Yar Canka        

7.25 Caccayya          

7.26 Allah Koro Ruwa        

7.27 Hajijiya 

7.28 ‘Yar Akuyata    

7.29 Dunguren  Kule          

7.30 ‘Yar  Cake         

7.31 Lasko    

7.32. Sunkuya Dundu         

7.34 Na Ƙale 

7.35 Na  Jej Je

7.36 Odi-Odi

Babi Na Takwas

Wasannin Manya

8.0 Shimfiɗa  

8.1 Girjim      

8.2 Uku Saɓ

8.3 Gwauro   

8.4 Boka Kake Ko Malami?

8.5 Jatau Mai Magani          

8.6 Wandara A Sha Maganin Ƙaba           

8.7 Macukule

Babi Na Tara

Kammalawa

9.0 Shimfiɗa  

9.1 Sakamakon Bincike      

9.2 Kammalawa       

Manazarta    

Fihirisan Kalmomi  

Godiya

Da sunan Allah Mai Rahama Mai Jin ƙai. Tsira da amincinSa su ƙara tabbata ga mafificin halittu Manzon tsira Annabi Muhammadu (Tsira da amincin Allah su tabbata a gare shi). Samun ƙwarin guiwa da jajircewar kammala wannan ɗan ƙwarya-ƙwaryar Littafi na nuni ga ikon Allah da taimakonSa dangane da aikin. Muna ƙara maSa godiya dangane da lafiya da juriya da Ya ba mu har Littafin ya zama abin da yake a yau.

Ba za mu taɓa mantawa da taimakon Farfesa Aliyu Muhammad Bunza da Dr. Musa Fadama Gummi da Dr. Alamuna Nuhu da Dr. Mu’azu Sa’adu Muhammad da Malam Ibrahim Ɗalha ba. Sun sadaukar da lokacinsu domin sanya albarka ga littafin. Da fatan Allah Ya saka musu da mafificin alkairi. Bayan haka, muna miƙa godiya ga dukkanin waɗanda suka taimaka da addu’o’i da kuma Allah san barka har dai aikin wannan littafi ya kammala.

Mun gode.    

Dr. Yakubu Aliyu GOBIR
Abu-Ubaida SANI
12-06-2019

Muƙaddima

Da sunan Allah Mai Rahma Mai jin ƙai. Tsira da aminci su tabbata ga Annabin Rahama Muhammadu ɗan Abdullahi da iyalan gidansa da sahabbansa da waɗanda suka yi koyi da su da kyautatawa ya zuwa ranar sakamako.

Na daɗe ina tunanin yadda za a samu wani gawurtaccen aiki da zai harari wasannin yaranmu maza da mata da idon basira ta yadda duniyar ilmi za ta amfana da shi. Cikin ikon Allah, sai ga wasu masana da ban taɓa tattaunawa da su ba kan haka, sun yi canjaras da tunanina sai na ji an yi mini susa gurbin ƙaiƙai. Da na karanta wannan littafi na gamsu da cewa, ruwa na ƙasa sai ga wanda bai tona ba. Babu wai, ƙasar Hausa zuriya ɗaya ce, nisantar wurin zama ya haifar da bambance-bambancen al’adu da karin harshe. Dr. Yakubu Aliyu Gobir, ko ba a faɗa ba mutumin Gobir ne, Abu-Ubaida Sani daga Bauchin Yakubu sai ga shi sun kalli wasannin yara na ƙasar Hausa da tunani ɗaya, ka ce gari ɗaya ake wasannin. Wannan wata manuniya ce ga buƙatar irin wannan aiki a duniyar karatun Hausa. Wannan giɓin da manazartan suka cike ya cancanci ya shiga hannun ɗalibai da malamai da manazarta Hausa domin su amfana da shi. Haƙiƙa aikin ya aikatu, ba a yi kasala ba, ba a zure ba, ba a yi azarɓaɓi ba, an shimfiɗa rubutun bisa ga ladabi da biyayyar karɓar ilmi da bayar da shi. A tunaninmu na ɗaliban al’ada da adabi wannan aiki ya cancanci babban yabo domin ba ya jin kunyar ido huɗu da ɗaliban fanninsa da masu sha’awar karatunsa. Fatana shi ne, Allah Ya sa albarka, Allah Ya yi mana jagora.

Aliyu Muhammadu Bunza
Sashen Harsuna da Al’adu
Jami’ar Tarayya, Gusau.

Tsokaci

Dukkan yabo da godiya sun tabbata ga Allah Maɗaukakin Sarki. Tsira da aminci su daɗa tabbata ga fiyayyen halitta, manzon rahama, Annabi Muhammad (SAW) da alayensa da sahabbansa, da dukkan masu koyi da shi har ya zuwa ranar sakamako.  A matsayina na ɗalibi mai bincike da nazarin al’adun Hausawa, na duba wannan muhimmin littafi mai suna Wasanni a Ƙasar Hausa  wanda Dr Yakubu Aliyu Gobir da malam Abu-Ubaida Sani suka wallafa. Haƙiƙa wannan wani gagarumin aiki ne mai ɗimbin fa’ida, musamman idan aka yi la’akari da cewa littattafan da aka wallafa waɗanda suka gabaci wannan aiki ba su yi  bakandamen tattara wasanni na maza da na mata, na yara da na manya ba a wuri ɗaya. Haƙiƙa littafin bai bar wata kafa ta susar akaifa ba domin ya tattaro kusan duk wasanni na da da kuma na yanzu.

Fatar da nake  yi ita ce Allah ya albarkaci wannan gagarumin aiki nasu, ya kuma saka masu da mafificin alheri. Amin!

Dr. Musa Fadama Gummi
Department of Languages and Cultures
Federal University Gusau

Ta’aliƙi

Littafin ‘Wasanni a Ƙasar Hausa ƙari ne cikin jerin littattafan da malamai da manazarta suka samar domin taskace wani ɓangare na rayuwar Hausawa jiya da yau. Bisa dukkan alamu, an gudanar da ƙwaƙƙwaran bincike musamman ziyarar gani da ido domin neman waɗannan wasanni game da yadda suke da yadda ake aiwatar da su. Wani abin ban sha’awa da littafin shi ne, an fasalta wasannin ƙasar Hausa bakin gwargwado ta fuskar jinsi da shekaru da yanayin aiwatarwa da lokaci da yanayin wasannin. Hakan ya sa aka sami bambanci tsakaninsu da sauran takwarorinsu littattafan wasannin Hausawa da suka gabaci wannan. Babu shakka littafin zai taimaki malamai da masu nazarin wasannin Hausawa da matani a kammale na nauoin wasanni waɗanda suke daga ɓangarori daban-daban na ƙasar Hausa.

Hausawa suna cewa: “Wasa ba faɗa ba”. Tabbasa marubutan wannan littafi sun yi ƙoƙari wurin samar da aiki wanda zai ƙara bunƙasa bincike a fannonin nazarin harshen Hausa, musamman a wannan zamani da wasannin gargajiya na Hausawa suke ɗaukar fasali irin na wasannin zamani. A gaishe da Malam Dakta Yakubu Aliyu Gobir da Malam Abu-Ubaida Sani da ƙoƙari. Allah ya sa littafin ya zama mai amfani ga masu karatu da nazari, ya kuma zama abin yin madogara a fagen nazarin ilimi a matakai daban-daban.

Dakta Alamuna Nuhu
Tsangayar Fasaha,
Sashen Nazarin Harsunan Nijeriya da Kimiyyar Harshe,
Jami’ar Jihar Kaduna, Kaduna.

Allah San Barka

Wasanni a Ƙasar Hausa, wani littafi ne kandamin a sha a yi wanka, wanda aka rubuta shi tare da tsara shi bisa kyakkyawan bincike da nazarce-nazarcen bayanai masu tarin yawa. Ya shafi wani muhimmin fanni na bayyananniyar aladar Bahaushe. Dalili kuwa, kusan ana iya cewa an tattaro wasanni na zamanin da, da kuma na zamanin yanzu tare da hasko waɗansu sauye-sauye waɗanda zamanin ya kawo. Babu shakka littafin ya fito da wasu abubuwa tare da ƙara haske dangane da abin da ya shafi wasannin Bahaushe. Marubutan sun yi bayanai da suka shafi wasanni a ƙasar Hausa ta hanyar rarraba su bisa laakari da adadin shekaru ko jinsin waɗanda ke gudanar da wasannin. Littafin na ɗauke da kammalallen bayanai game da wasannin. Ya faro tun daga bayyana ma’anar wasanni da amfaninsu har zuwa bayanin yadda ake gudanar da su dalla-dalla.

Bayan haka, marubutan sun binciko wasu abubuwa masu nuna alaƙa ko dangantaka da ke tsakakanin wasanni da rayuwar Bahaushe. Bayyana waɗansu abubuwan azanci da hikima na Bahaushe da suka shafi wasanninsa sun ƙawata littafin. Babu shakka wannan Littafi zai taimaka ga fagen ilmi. Zai kuma taimaka wa ɗalibai na kowane mataki daga sakandare zuwa jami’o’i, malamai da sauran al’umma da ke sha’awar nazarin al’adun Bahaushe. Na yaba tare da jinjina wa marubutan da fatan Allah ya ƙara taimako da ƙarfin guiwa. Amin.

Dr. Mu’azu Sa’adu Muhammad
Department of Nigerian Languages
Faculty of Humanities
Sule Lamido University Kafin Hausa
Jigawa State.

Jinjina

Gaskiyar Hausawa da suka aminta da cewa: “Sanin wurin bugu shi ne ƙira. Samar da wannan littafi mai suna Wasanni a Ƙasar Hausa da Dr. Yakubu Aliyu Gobir da Malam Abu-Ubaida Sani suka yi, bai zo mana da mamaki ba, duba da irin saninsu game da abubuwan da suka shafi aladun Hausawa da kuma irin yadda suka goge wajen  karantar da aladun na Hausawa. Nauoin wasannin da littafin ya tattaro, shi ya nuna  gagarumin aikin zai taimaka wa malamai da ɗalibai a matakan ilimi daban-daban (firamare zuwa jami’a). Don haka, samun wannan littafi a wannan lokaci abu ne da ya zo daidai lokacin da ake buƙata. Wato dai, tamkar wani kaya ne da ya tsinke a gindin kaba.

Allah Ya ƙara wa marubuta wannan littafi basira da juriya. Muna roƙon Allah Ya sa littafin ya zama mai amfani ga alumma baki ɗaya; Ya kuma ci gaba da ɗaukaka Hausawa da karatun Hausa. Amin.

Malam Ibrahim Ɗalha,
GDSSS, Birnin Kudu,
Ministry of Education Science & Technology, Dutse,
Jigawa State.

Gabatarwa

Haƙiƙa wasanni sun kasance wani ɓangare na rayuwar ɗan Adam. Wannan kuwa bai tsaya ga kan Hausawa ba kawai, ya shafi dukkanin al’ummun duniya da ke ƙasashe daban-daban. Sai dai akan sami bambance-bambancen salo da siga na waɗannan wasanni, wanda hakan ya danganta ga al’ada da yanayin wurin zama na masu wannan wasa. Kai! Ba ma ‘yan Adam ba kaɗai, akwai halittu da dama da ke wasanni iri-iri a tsakanin junansu. Sun haɗa da birrai da karnuka da shanu da ma wasu dabbobin na daban. Baya ga haka, akan samu wasa tsakanin jinsin halittu mabambanta. A irin haka ne ma akan samu ɗan Adam na wasa da dabbobi irin su karnuka ko birrai ko dawaki da dai sauransu.

Salailan wasannin da Hausawa suka gada tun iyaye da kakanni na fuskantar dusashewa, tamkar dai sauran al’adun Hausawan. Wannan na faruwa ne sakamakon dalilai masu dama waɗanda za a iya taƙaita su da furucin Tasirin zamani. Lura da wannan ƙoƙarin ɓacewa da mafi yawan wasannin Gargajiya ke yi, akwai buƙatar killace su wuri guda a matsayin wani kundin da zai kasance abin waiwaita a kodayaushe. Yin hakan zai sanya ko da wasannin sun gushe a zamani, za su kasance a killace har Mahadi.

Wannan Littafi ya yi nasarar tattaro nau’ukan wasannin gargajiya har guda ɗari biyu da goma sha huɗu (214). An raba aikin zuwa babuka har guda tara. Babi na farko ya kasance shimfiɗa ga aikin. A ciki ne kuma aka kawo amfanin wasannin gargajiya. Daga ciki akwai: horo da gyaran hali, da koyar da jarumta, da koyar da hikima da dabara, da motsa jiki da dai makamantansu.

Babi na biyu ya waiwaici tsarin rayuwar Hausawa a jiya da kuma yau. Wannan ya haɗa da addininsu da kuma tsarin zamantakewa da auratayya. Hakan ya kasance ƙarin haske game da alummar da aka yi rubutun kansu. Wato dai tamkar fitila ce ta haska alummun da ake magana kansu domin a ji daɗin ɗaukar hoton zuci yayin da ake bayanin ire-iren wasanninsu.

A cikin babi na uku, an yi ƙoƙarin kawo nauukan wasannin gargajiyan Bahaushe. An yi hakan ne ta hanyar laakari da alƙalumma daban-daban wurin raba wasannin. Waɗannan matakai sun haɗa da yanayin gudanar da wasannin, da lokacin gudanar da su, da masu gudanar da su da dai makamantansu. A ƙarƙashin kowane rukuni an kawo taƙaitaccen bayani mai gamsarwa tare da misalai domin ƙarin haske.

Kamar dai yadda aka nuna a baya, zamani ya yi tasiri sannan yana ci gaba da yin tasiri kan wasannin gargajiya. Babi na huɗu ya waiwaici irin tasirin da zamanin ya yi kan wasannin. A cikin babin an nazarci dalilan da suka haifar da dusashewar wasannin gargajiyar Bahaushe. Sun haɗa da samuwar ilimin addini da na boko da samuwar yanar gizo da kafafen sadarwa na yanar gizo da dai sauransu. Sannan babin ya dubi irin sauye-sauye da aka samu ga wasu wasannin gargajiyar ta fuskar yadda ake gudanar da su. Daga ƙarshe kuma sai babin ya nazarci wasu sabbin wasannin gargajiya da Bahaushe ya tsinta a sakamakon Tasirin zamani a kan aladunsa.

Daga babi na biyar kuwa, har zuwa na takwas, an kawo jerin wasanni ne tare da bayanin yadda ake gudanar da su. Babi na biyar na ɗauke da wasannin yara maza guda sittin da biyar (65) tare da bayanin kowanne. Babi na shida kuwa wasannin yara mata ya ƙunsa, guda ɗari da uku (103). Babi na bakwai kuwa ya ƙunshi wasanni ne na tarayya tsakanin yara maza da mata. Adadinsu ya kai talatin da shida (36). Sai kuma babi na takwas da ya ƙunshi wasannin manya, waɗanda adadinsu ya kasance bakwai (7) kacal.

Babi na ƙarshe kuwa, wato na tara, yana ƙunshe ne da jawaban kammalawa. Bayan an kawo jerin manazarta, sai kuma aka biyo baya da ratayen waɗannan wasannin Gargajiya guda ɗari biyu da goma sha huɗu (214) cikin tsararran jadawali. An yi hakan ne domin samar da haske ga mai karatu ko bincike, yadda zai samu bayanai masu muhimmanci kan kowane wasa kai tsaye. Ga kowane wasa, an bayyana abubuwa da suka haɗa da:

i. Sunan wasa

ii. Masu wasa

iii. Rukunin wasa

iv. Kayan aiki

v. Amfanin wasa

vi. Sakamakon wasa (Sakamako mai kyau yayin da aka yi abin ƙwarai, ko kuma mummunan sakamako yayin da aka ci karo da ƙaidojin wasa)

Dr. Yakubu Aliyu GOBIR
Abu-Ubaida SANI
15-06-2019

Post a Comment

0 Comments