Tasirin Zamani A Sana’ar Kira A Garin Gusau

Kundin Digiri Na Farko (B.A HAUSA) Wanda Aka Gabatar A Sashen Nazarin Harsuna Da Al’adu, Tsangayar Fasaha,  Jami’ar Tarayya Gusau, Jahar Zamfara, YULI, 2023 

NA

IBRAHIM GARBA 

AMINCEWA

Wannan kundin bincike na Ibrahim Garba mai lamba (Adm, 1610104009), ya cika ƙa’idoji da aka shimfiɗa dangane da neman takardar shaidar digirin farko na (B.A Hausa) A Sashen Nazarin Harsuna da Al’adu na Jami’ar Tarayya Gusau.

SADAUKARWA

Na sadaukar da wannan aiki ga mahaifana ALH Garba Safsafci bakin total Gusau da mahaifiyata Hajiya Rabi Ibrahim bakin total Gusau da kuma ‘yan uwana da suka taimaka a lamarin karatuna. Ina fatan Allah Ya saka masu da alheri alfarmar Shugabanmu Annabi Muhammadu (S.A.W).

GODIYA

Dukkan yabo da godiya sun tabbata ga Allah Madaukakin Sarki, Mai kowa Mai komai da a ba ni rai da lafiya da ikon gudanar da wannan bincike.

Tsira da amincin Allah (SWT) su tabbata ga Fiyayyen halitta wato Annabi Muhammadu (SAW) tare da iyalan gidansa da Sahabbansa da duk magoya bayansa tun farko har ya zuwa ranar ƙarshe.

Godiya ta musamman ga dukkan bayin Allah da suka taimaka domin ganin wannan bincike ya kammala, musamman ga mahaifiyata hajiya Rabi Ibrahim bakin total Gusau, wadda ita ce ta jajirce da kuɗinta, da addu’o’i, da tanbihi wajen ganin na cimma nasarar kammala wannan karatu da ma ‘yan uwana kamar su;  Sa'adatu Garba total, Umma Garba total, Sha'awanatu Garba total, Hussaina Garba total.

 Bayan haka, ina godiya ta musamman ga malammaina, tare da jinjina garesu, da suka tarbiyantar da mu a fagen ilimi, Allah Ya saka masu da gidan Aljannah, Allah ya faranta masu rayuwar su duniya da lahira amin. Malaman sun ha]a da; Prof. Yakawada Zaria, Prof. M. L. Amin Zaria, Prof. Balarabe Zaria, Prof. Aliyu Muhammadu Bunza UDUS, Prof. Aliyu Musa B.U.K,, Dr Tahir Zaria, Dr Adamu Rabiu Bakura wanda ya ɗauki tsawon lokaci yana duba wannan aikin tare da taimakawa wajen ganin an aiwatar da dukka gyare-gyare da za su saita wannan bincike, Dr musa fadama, Mal. Rabi’u Aliyu ɗangulbi, Mal. Isah S Fada, Mal. Bashir, Mal.Muhammad Arabi Umar da Mal. Abu Ubaida Sani, da kuma Malama Halimatu Kurawa da ma duk wani malami da ya koyar da ni wanda ban samu damar sanyo sunansa ba a Sashen Nazarin Harsuna da Al’adu da ma inda na yi aron kwas don cika sharuɗɗan karatu da wanda na sani ya taimaka da ban san ma ya taimaka ba ko da a tsaron jarawa. Allah Ya saka masu da alheri, amin.

Godiya ga abokan karatuna, da suka taimaka a fagen karatu,  Mahadi Almustapha Ajiya Gusau, Yusif Muhammad Kwalli Kano, Umar muhammad ammani, Sadam yusuf Zurmi, Abbas muhammad gidan dawa, Amir tujjani, Abdulrashid Bala tsafe, Aminu Muhammad Gusau, Abdulrashid Isma’il Kaduna,, Saudatu Ɗalhatu Sokoto, Binta Gambo Gusau, Asiya Sulaiman Gusau da Khadija Ɗanbuba Gusau, Asma'u Ibrahim birnin Magaji da ma wanda bai ji na ambaci sunansa ba saboda rashin samun damar rattaba su a cikin wannan bincike. Na gode, Allah Ya saka masu da alhairi, kuma Ya ƙara muna son juna. Allah Ya nuna muna wannan karatu ya amfani kowa daga cikin mu amin.

 

                                                                    BABI NA ƊAYA

GABATARWA

1.0 SHIMFIƊA

Sana’ar ƙira daɗaɗɗiyar sana’a  ce a duniya baki ɗaya. Ba za a iya cewa ga lokacin da Hausawa suka fara ƙira ba.  Sai daiza a iya kirdadon lokacin da Bahaushe ya samu hanyar neman abinci da mazauni da zai zauna tare da iyalinsa da dukkan abin da ya mallaka. Ita dai sana’ar ƙira sana’a ce ta samar da kayan amfani na aikin gona, makamai don kare kai, wasu abubuwan amfani da rayuwa ke buƙata da dai makamantan su. Domin samun sauƙin gudanar da wannan bincike, an kasa shi gida biyar kamar yadda dokar rubuta kundi ta wannan makaranta ta tanada. An raba shi bisa ga tsarin babi-babi har babi biyar.

Babi na farko zai ƙunshi manufar bincike  da farfajiyar bincike  da  muhimmancin bincike hanyoyin gudanar da bincike daga  karshe a zo da naɗewa. A babi na biyu kuwa nan ne aka yi bitar ayyukan da suka gabata tun daga bugaggun litattafai da kundayen bincike da maƙalu da mujallu da aka buga a cibiyoyin ilimi daban-daban.

Babi na uku mai taken “Luguden Ma’anonin Tubalan Bincike” ya ƙunshi ma’anar zamani, ma’anar sana’a, nau’o’in sana’a, ma’anar ƙira, nau’o’in ƙira, tsokaci a kan garin Gusau wanda shi ne farfajiyar da ake gudanar da bincike. Daga nan kuma sai naɗe tabarmar wannan babi.

A babi na huɗu kuwa, wanda ke da taken “Tasirin Zamani a Sana’ar Ƙira a Garin Gusau” . wannan babi shi ne zuciyar wannan binciuke. A cikinsa ne za aka zo da bayanin kafuwar maƙeran farko a garin Gusau, hanyoyin samar da kayan sarrafawa kayan aikin ƙira, abubuwan da ake ƙerawa, dangantakar maƙera da al’umma, muhimmancin ƙira ga al’umma, tasirin zamani a sana’ar ƙira a garin Gusau, bunƙasar maƙera da sauyawar zamani a garin Gusau, tasirin zamani a kan kayan sarrafawa, zamani da abubuwan sarrafawa, sauye-sauyen zamani a kan abubuwan da ake ƙerawa sai a naɗe tabarmar wanna babi.

Babi na biyar wanda shi ne babi na ƙarshe a wannan bincike, a cikinsa ne za a naɗe tabarmar wannan bincike gaba dayansa. An zo da sakamakon bincike sai taƙaitawa da kammalawa. An kuma zo da shawarwari dangane da abinda binciken ya gano.

1.1 MANUFAR BINCIKE

Bincike dangane da sana’ar ƙira musamman idan aka duba irin tasirin da zamani ya yi a cikin sha’anin wannan sana’a abu ne mai matuƙar burgewa. Duk  wani  abin  da  ɗan Adam  ya  ƙuduri  ya  aiwatar  a  rayuwarsa,  za  a  tarar  cewa,  lallai,  akwai wata manufa ta musamman da  ta wajabta  masa  aiwatar da  wannan  abu.

  Wannan bincike na da manufofi na aiwatar da shi da suka haɗa da:

i.                    Bayyana sana’ar ƙira ga al’ummar garin Gusau.

ii.                  Fito da wasu kayyaki da sana’ar ke samarwa domin amfanin al’umma.

iii.               Bayyana irin tasirin da zamani ya yi ga sana’ar da kuma kayan da aka samu sakamakon tasirin zamani a kan sana’ar.

1.2 TAMBAYOYIN BINCIKE

Domin samun nasarar gudanar da wannan bincike, an zo da wasu tambayoyi da suka yi wan wannan bincike jagora wajen neman matsalar da ta haddasa aikin binciken. Waɗannan tambayoyi kuwa sun haɗa da:

i.                     Yaya sana’ar ƙira take a garin Gusau?

ii.                   Waɗannan kayayyaki sana’ar ke samarwa domin amfanin al’umma?

iii.                 Wane irin tasiri zamani ya haifar ga sana’ar ƙira? Ko akwai kayan da aka samu sakamakon tasirin zamani?

1.3  FARFAJIYAR BINCIKE

Kafin a shiga bayanin farfajiyar bincike, yana daga cikin ƙa'ida  ta bincike, ɗalibin bincike ya yi nazari a kan abin da yake kusa da shi,  wato muhalin ko farfajiyar da yake zaune, domin samun ingantattun bayanai game da abin da yake bincike.

Wikepedia (2019) an bayyana muhallin bincike da cewa,  shi ne wuri na musamman wanda aka gudanar da bincike a kan wani abu da ke da mazauni a wurin,  kamar al'umma, abubuwa da sauransu, ta hanyar littatafai,  da muƙalu,  da kuma tarukan ƙara wa juna sani, domin samun wani sakamako.

Farfajiyar da ake gudanar da wannan bincike ita ce Gusau babban birnin jihar Zamfara. An gudanar da nazari a kan tasirin zamani a sana'ar ƙira a garin Gusau,  inda aka gana da mutanen da ke gudanar da wannan sana'a ta ƙira domin jin yadda suke gudanar da ita   a  jiya  da kuma  yau. An kuma nemi sanin hanyoyin da suke bi wajen samun kayan sarrafawa, da abubuwan da suke sarrafa na wannan sana’a.

1.4       MATSALOLIN BINCIKE

        A lokacin da mai bincike yake gudanar da aikin bincike, dole ne ya ci karo da wasu matsaloli, kamar yadda sunan ya nuna. Matsala na nufin duk wani ƙalubalen da mutum ya samu a  wajen aikin bincikensa, ko kuma duk wani cikas da mutum ya ci karo da shi. A lokacin da wannan bincike yake gudana, an samu matsalolin da suka haɗa da; rashin samun haɗin kan wasu daga masu sana’ar ƙira. Wasu masu sana’ar kuma ba su iya fito da dukkan bayanai na sana’ar ba saboda a nasu zato ana kwasar sirrin sana’ar ne don a yi masu kishiya ko a fi su ƙwarewa lura da cewa ni ɗalibi ne mai koyon abubuwa.

            A yayin da binciken yake gudana, an samu ƙarancin lokaci, ga waɗanda aka yi hira da su, saboda sai sun yi aiki a ranar, kana su ci, ko su ciyar da iyalinsu.

 Ya sa hankalinsu ke rabuwa biyu, sai kuma ƙarancin kayan aiki. Kasancewar wannan bincike na sana’ar ƙira ne. Akwai buƙatar shigowa da hotunan wasu ababe, domin ganin wasu kaya da ake ƙerawa sakamakon tasirin zamani. Sai kuma matsalar rashin tsaro, da ake fama da ita wadda ta addabi jahar Zamfara, da ma Arewacin Nijeriya baki ɗaya.

1.5       MUHIMMANCIN BINCIKE

            Muhimmancin bincike shi ne a gano wani abu da yake ɓoye, wato a fito da shi a fili, kuma a bayyana shi, domin a shawo kan wata matsalar, ko kuma a walwale wata matsala.

Duk wani bincike da za a gudanar a fagen ilimi, abu ne mai muhimmanci a rayuwa, musamman wanda ya shafi sana’a. Kasancewar babu wata al’umma da zata rayu a bisa doron ƙasa, face sai ta samu sana’ar da take dogaro da ita. Daga muhimmancin da ke ga wannan bincike akwai:

i.                    Nusar da matasa kan su tashi su koyi sana’o’in hannu da za su rage masu zaman banza ko dagaro ga wani daban.

ii.                  Su yi amfani da damar da suke da ita wajen koyon sana’o’in zamani musamman abin da ya zamani ya zo da shi don amfanin al’umma.

iii.               Binciken ya zama wani abin amfani ga ɗalibai masu nazarin al’adu da sana’o’in Hausawa.

1.6       HANYOYIN GUDANAR DA BINCIKE

Domin samun sauƙin gudanar da wannan bincike bisa tsari mai kyau, an zaɓi a bi wasu hanyoyi da za su taimaka wajen ganin an kammala wannan bincike cikin tsari mai kyau. Hanyoyin da aka bi wajen tattara muhimman bayanai domin aiwatar da wannan bincike suna da yawa. Misali:

1.6.1 HANYOYIN TATTARA BAYANAI NA FARKO

            Akwai wasu hanyoyi da suka dace wannan bincike ya bi ta kansu. Kuma su waɗannan hanyoyi su ne za a fara tuntuɓa kafin a je ko’ina. Hanya ta hira da aƙalla mutum biyar ko fiye daga cikin masu sana’ar ƙira a cikin garin Gusau. Don haka waɗannan hanyoyi sun haɗa da; Hira da tattaunawa da kuma ziyara.

1.6.1.1 HIRA

            Kasancewar sana’ar ƙira tana da matuƙar amfani wajen samar da kayayyakin aiki na tafiyar da rayuwa ya sa na niƙa gari na samu wasu har a bakin aikinsu na kuma nemi mu tattauna da su domin jin ta bakinsu. Don haka na yi hira da wasu masu sana’ar ƙira a garin Gusau a lokuta mabambanta. Ga dai wasu da bincike ya samu zantawa da su.

MUTANEN DA AKA YI HIRA DA SU

S/No	Suna	Shekaru	Matsayi	Adireshi	Rana
1	Maƙera Aliyu Barau	67	Sarkin Maƙeran Sarkin Katsinan Gusau	Sabuwar Kasuwa Gusau	12/7/2023
2	Ummaru Maƙeri	60	Maƙeri	Gadar Zangila	13/7/2023
3.	Bala Musa	35	maƙeri	Fonfon Maishanu Gusau	14/7/2023
4.	Hussaini Maƙeri	46	maƙeri	Bakin Silma	15/7/2023
5.	Mal. Lawali Umar	64	Maƙeri	Sabuwar kasuwa, Gusau	16/7/2023

1.6.1.2              ZIYARA

A ziyarar da aka kai a wasu makarantun ƙasar nan domin samun damar ganin wasu ayyuka da suka haɗa da karance-karancen bugaggun littattafai da kundaye da muƙalu da Mujallu domin zaƙulo wasu bayanai masu nasaba da wannan bincike an kai ziyara ɗakunan karatu da suka haɗa da;

·         Kwalejin Ilmi da Ƙere-ƙere ta Gwamnatin Tarayya da ke Gusau, (F.C.E.T),

·         Ɗakin karatu na Kwalejin Kimiya da Fasaha da ke Gusau, watau ZACAS

·         Ɗakin karatu na Jami’ar Tarayya da ke Gusau wato F.U.GUS

1.6.2          SAURAN HANYOYIN TATTARA BAYANAI

Bincike ya tattauna da wasu masu ilmi kan harakar sana’a musamman lura da zamani ya yi tasiri a wasu sana’o’in inda aka samu damar tattauna wasu muhimman batutuwa da suka shafi binciken.

1.7       NAƊEWA

Wannan babi shi ne babi na farko wanda aka yi gabatarwa ta gaba ɗaya. An bayyana dukkan abin da aka yi bincike a kai tun daga babi na farko har zuwa na biyar. Babin yana ɗauke da manufar bincike da tambayoyin bincike da muhimmancinsa. An kuma zo da hanyoyin da za a bi domin gudanar da wannan bincike kamar dai yadda aka gani a sama.

BABI NA BIYU

BITAR AYYUKAN DA SUKA GABATA

2.0 GABATARWA

Duk da irin yadda ake ganin cewa ba a yi wani abin da ya taka kara ya karya dangane da tasirin zamani a Sana'ar ƙira ba, to ba za a rasa wasu abubuwa da suka yi kama da hakan ba,  musamman idan aka yi la'akari da irin bincike da masana da ɗalibai suka gabatar a kan sana'ar ƙira.

Wannan fasali ya waiwayi ɗan abin da ya samu,  domin  mu  ga  yadda yanayi ya kasance game da bitar ayyukan da suka gabata,  waɗanda suka haɗa da bitar littattafan da aka wallafa,  da kundayen bincike,  da muƙalu da mujallu,  da hujjar cigaba da bincike da hasashen bincike,  daga ƙarshe kuma sai a naɗane wannan babin.

2.1 BITAR AYYUKAN DA SUKA GABATA

Babu shakka ya zama wajibi ga duk wanda zai aiwatar da bincike, ya tsaya ya dubi ayyukan magabata domin samun haske game da yadda suka gabatar da nasu ayyukan.  Don ta yin haka ne za a fahimci inda aka kwana da kuma inda za a tashi.

Wannan ne ya tilasta   a  waiwayi aikace-aikacen ayyukan da masana suka aiwatar domin samun ƙarin haske, Daga cikin aikace-aikacen da a gudanar  waɗanda aka yi bitar su,  sun haɗa da: Bugaggun littattafai, da kuma muƙalu, tare da kundayen bincike,  kamar yadda za mu gani ɗaya bayan ɗaya.

2.2 WALLAFANFUN LITTATTAFAI

Masana da dama sunyi rubuce-rubuce,  musamman a kan sana'ar ƙira, inda suka tofa albarkacin bakinsu, musamman a kan ma'anar ƙira da kashe-kashenta da muhimmancinta da kuma  gudummuwar da take bayarwa ga al'umma,  daga cikin waɗannan masana akwai.

Alhasan, (1982) Shi ma a cikin littafinsa mai suna "Zaman Hausawa" ya yi bayani  wasu sana'o'in gargajiya tare da bayyana muhimmancinsu, daga cikinsu akwai ƙira,  kayan da ake amfani da su a wajen gudanar da sana'ar ƙira, ya kuma kawo kayan da maƙera ke ƙerawa, haka kuma ya yi bayanin kashe-kashenta. Littafin Alhassan ya taimaka wajen sanin kayan da maƙera ke kerawa. Haka kuma littafin bai ce komai a kan Gusau ba. Bai kuma yi bayanin tasirin zamani ga sana’ar ƙira ba. Da wannan na samu damar ci gaba da aiwatar da wannan bincike.

Bagari,  (1986), a cikin littafinsa mai suna  "Sana'o'in Hausawa Na Gargajiya"  masanin ya yi ƙoƙarin bayar da gudummuwarsa dangane da sana'o'in gargajiya na Hausawa,  kamar jima, fawa, gini, saƙa, ƙira, noma da sauransu,   masanin ya yi tsokaci a kan sana'ar ƙira,  da masu gudanar da ita,  kayan aikin ƙira, da kayan da maƙera ke ƙerawa,  gudummuwar da maƙera ke bayarwa ga al'umma, da sauransu. Wannan littafi na Bagari ya taimaka matuƙa wajen samun tudun dafawa dangane da wannan bincike.

Gusau, M.B. da Gusau, M.S (2012). A cikin littafinsu mai take: Gusau Ta Malan Sambo  sun kawo bayanin sunan Gusau da kirarinta,  da ma'anar kalmar Gusau,  Haka kuma an yi bayanin kafuwar Gusau da haɓakar ta wanda ya kunshi tarihin garin Gusau da mutanenta na farko da bunƙasarta da tsarin sarauta da mulki, da kuma tarihin rayuwar sarakuna tun daga jiya har yau,  Haka kuma an kawo yanayin sana'o'in da ake yi a cikin garin Gusau wanda sana'ar ƙira na ɗaya daga cikinsu.

Madobo,(Shekara babu) A cikin littafinsa mai suna "ciniki da sana'o'in a ƙasar Hausawa"  masanin ya fara da kawo ɗan taƙaitaccen tarihin ƙira, inda ya bayyana ƙira da tsohuwar sana'a ce,  ya kuma yi bayanin kashe-kashenta da kuma kayan aikin ƙira tun daga wajen da maƙera ke zama su aiwatar da aikinsu da kuma abubuwan da suke ƙerawa, kamar fartanya, galmar shanu, takobi, manjagara da sauransu.

2.3 MUƘALU DA MUJALLU

Muƙalu da mujallu su ne takardu masu ɗauke da bincike na ilimi,  mafi akasarin waɗannan ana gabatar da su ne a lokuttan tarurrukan ƙara wa juna sani.  game da sana'o'in gargajiya wanda ƙira tana daga cikinsu, a matakai daban-daban,   an gabatar da muƙalun  da dama da suka haɗa da:

Muhamud. R. (2018) ya gabatar da muƙalu mai taken Sana'ar Ƙira a Gariin Gusau,"  ya kawo muhimman abubuwan da suka shafi sana'ar ƙira.   Wannan muƙala ta taka muhimmiyar rawa wajen fito da bayanai a kan sana'ar ƙira a garin Gusau,  ya kuma fito fa abubuwa kamar: Tarihin ƙira a garin Gusau, wurare ko mazaunin da ake yin ƙira a Gusau, mutane da ke yin ƙira a garin Gusau, kKashe-kashen ƙirar da ake yin a Gusau, kayan da ake ƙerawa a Gusau da sauransu,

Mujallar al'ummar Hausawa,  wannan mujallar sun gabatar da muƙala mai taken "Sana'ar Ƙira a Wajen Bahaushe"  sun fara gabatar da yadda ake aiwatar da wannan sana'ar ta ƙira da kuma yadda ake sarrafa ƙarafa,  Haka kuma sun kawo kayayyakin da sana'ar ƙira take samarwa ga al'umma don tallafawa rayuwar Hausawa. Haka kuma sun yi ƙarin bayani a kan tasirin zamani da kimiyya a kan sana'ar ƙira,  kamar gyararren ƙarfe da na'urar gutsure ƙarfe, da ruler, da wanda maƙera ke amfani da shi.

2.4 KUNDAYEN BINCIKE

Abubakar. B. da  wasu (2004). sun yin nazari ne a kan "sana'ar ƙira a garin Gusau"   wanda suka gabatar a sashen Turanci da Hausa na kwalejin ilimi ta maru jahar zamfara, sun kawo ma'anar ƙira da kashe-kashenta da muhimmancin ƙira a cikin al'umma da kuma kayan da ake ƙerawa a garin Gusau da wuraren da maƙeru suke a cikin garin Gusau da sauransu.

Ɗankande da wasu (2017). sun gabatar da bincikensu ne a kan  "Nazari a Kan Tasirin Siddabarun Maƙera a Sana'ar Ƙira"  wanda suka gabatar a sashen Hausa na Tsangayar Harsuna na kwalejin ilimi da ƙere-ƙere ta Gwamnatin Tarayya da ke Gusau jahar zamfara,  sun fara da ba da tarihin maƙera a ƙasar Hausa kamar haka: Samuwar ƙira a ƙasar Hausa, nau'o'in maƙera a ƙasar Hausa, tasirin ƙira ga al'umma, kayan aikin ƙira, al'adun maƙera, abokan wasan maƙera da siddabarun maƙera, da sairansu. Wannan bincike na Ɗankande ya taimaka wajen gina wannan aiki.

Shafa'atu da wasu (2016). sun gabatar da nazarinsu ne mai taken  "Nazari a kan Wasanni Tsakanin Maƙera da Wanzamai a Yankin Zamfara"  wanda suka gabatar a sashen Hausa na Tsangayar Harsuna na kwalejin ilimi da ƙere-ƙera ta  Gwamnatin Tarayya da ke jahar zamfara, sun fara ɗora aikinsu nr a kan asalin wanzamai, daga nan suka cigaba da kawo abubuwa kamar haka: Ma'anar wanzanci, kayan aikin wanzamai,  ire-iren wanzamai, abokanan wasar wanzamai, ma'anar ƙira, ire-iren maƙera, ma'anar wasa, cigaban da wasanni ke haifarwa tsakanin masu sana'ar gargajiya, matsalolin da wasa ke haifarwa tsakanin masu sana'o'i, da yadda za a magance matsalolin da wasa ke haifarwa ga masu sana'o'i, da sauransu.

2.5  HUJJAR CI GABA DA BINCIKE

Idan muka yi la'akari da bayanan da suka gabata,   a inda muka yi tankaɗe da rairaya a kan nazarce-nazarcen da aka aiwatar a ƙoƙarin mu  na kwatanta  ƙudurin wannan bincike da abin da magabata a fagen nazari suka aiwatar,  za a lura cewa har yanzu ba a ci karo da wani bincike da aka gudanar dangane da tasirin zamani A Sana'ar Ƙira a Garin Gusau" ba, sai dai alaƙa da wannan bincike,  wanda aka gabatar (2004) haka kuma shima wannan binciken sun mai  da akalarsu ne a kan sana'ar ƙira ne a garin Gusau, ba su yi wani bayani a kan tasiri zamani a sana'ar ƙira a garin Gusau ba,

Kowane al'amari na rayuwa yana buƙatatar hujja a wajen cigaba da aiwatar dashi,  wannan bincike da ake kan gudanarwa yana da matuƙar muhimmanci, domin a iya bincikena ban yi karo da wani bincike mai irin wannan taken aikin da nake gudanarwa sai dai mai alaƙa da shi Saboda haka, cigaba da wannan binciken zai taimaka wa masu sha'awar bincike irin wannan, wajen sauƙin fahimtar tasirin da zamani ya yi wa sana'ar ƙira a garin Gusau.

2.6 HASASHEN BINCIKE

Hausawa na cewa  "  maiki  mai  hangen  nesa"  A bisa wannan hasashen da kuma tsinkaya da aka yi ko kuma  a bisa wannan ƙudirin da na yi domin bunƙasa ko haɓaka harshen Hausa na ga ya da ce nayi wannan bincike domin ƙoƙarin taskace bayanai ganin yadda abubuwa sukan sassauya ta yadda matasa masu tasowa, za su riske shi.

Bugu da ƙari kuma na yi wannan bincike ne domin ganin cewa akwai karanci littafai na Hausa musamman na adabi wanda ya shafi ire-iren waɗannan mashahurar sana'o'i na gargajiya na Hausawa,  Shi ya sa na yi tunani da hangen nesa na ganin cewa irin wannan bincike ko nazari a kan waɗannan sana'o'i  zai ƙara bunƙasa adabin Hausawa. Abu na gaba kuma duk a bisa wannan hasashen shi ne ina ganin cewa wannan bincike zai zama abun dubawa a makarantun na gaba da sakandare, Domin a saka shi a cikin ɗakin karatu  don na baya su karanta kuma suƙaru.

Haka kuma wannan hasashen ana saran zaƙulo abubuwa sabbi dal da kimiyyar zamani ta kawo wa sana'ar ƙira a cikin garin Gusau, domin amfanin al'ummar wannan garin da ƙasa baki ɗaya.

2.7 NAƊEWA

Wannan babin ya fara ne da gabatarwa tare da bayyana irin ayyukan da aka yi bita a binciken da ya gabata,  domin waiwaye a kan ayyuka masu ƙarin haske,  ko kuma masu shige da irin wannan aiki da suka haɗa da bugaggun littattafai masu alaƙa da wannan aiki, da kuma muƙalu,  da mujallu, da kuma kundayen bincike, duk waɗannan ayyuka babu mai take irin wannan aiki, sai dai alaƙa.

BABI NA UKU

LUGUDEN MA'ANONIN TUBALAN TAKEN BINCIKE

3.0 SHINFIƊA

Wannan babi yana bayani ne a kan ma'anar zamani, da kuna ma'anar sana'ar ƙira, da ma'anar Gusau, da kafuwar Gusau, da Haɓakar garin Gusau, da Ganuwar Gusau, da kuma unguwannin garin Gusau, da ƙarshe wannan babin ya zo da naɗewa,

1.1 MA'ANAR ZAMANI

Zamani shi ne sauyawar ɗabiu, halaye, al'adu, da kuma zamantakewar al'umma a cikin lokaci. Haka kuma ana iya fassara zamani da shuɗewar lokaci ko ƙarni ko wa'adi ko kuma sa'a. A wata ma’anar kuma, ana iya kallon zamani a matsayin sabon yanayi ko kuma shigowar sabbabbin abubuwa a cikin lokaci da ake ciki.

Haka kuma masu iya magana na cewa zamani riga, Ta hanyar zamani ne ake samun tasirin sabbin abubuwa, waɗanda kan shafe tsofaffin abubuwa a daina amfani da su gaba ɗaya, shi kuwa tasiri yakan shigo da da sabbin abubuwa ne, domin samun cigaban rayuwar ɗan Adam ta yau da kullum.

3.2 MA'ANAR SANA'A

Sana'a wata hanya ce da ɗan Adam kan ta'allaƙa a kanta domin samun abin masarufi, wadda ta shafi sha'anin kasuwanci, wato sha'anin saye da sayarwa. Ga Bahaushe sana'a ita ce ƙashin bayan tattalin arzikinsa.

Garba, (1991)  ya bayyana sana'a da cewa ita ce ginshiƙin rayuwar tattalin arzikin yau da kullum na Hausawa, tare da manyan hanyoyin gano martabar mutum da kuma ƙasaitarsa da matsayinsa a cikin al'umma. Baya ga noma da ya kasance ruwan dare, Hausawa da wasu sana’o’i domin samun abinci a lokacin rani.

Madabo (1976) A ra'ayinsa ya bayyana sana'a a matsayin daɗaɗɗiyar al'ada da ta nuna Hausawa a idon duniya, ta kuma bunƙasa ƙasar Hausa ta yadda baƙi suke zaune a cikin jin daɗi sakamakon sana'o'i daban-daban.

3.3 NAU'O'IN SANA'O'IN A GARIN GUSAU

Sana’a dai ita ce aikin da mutum ke yi don samun abinci. CNHN (2006:386) Sana'o'in gargajiya su ne sana'o'in da Hausawa suke yi tun kafin saduwarsu da baƙin al'umma kamar Larabawa da Turawa da sauransu. Hausawa sun tashi tsaye da yin sana'o'in gargajiya daban-daban, kuma kowace ƙasa daga cikin ƙasashen Hausa akwai sana'o'in da suka fi shahara da su. Mutanen garin Gusau ba kanwar lasa ba ne a wajen gudanar  sana'o'i  tun tali-tali, Allah ya albarci garin Gusau da al'umma masu sana'o'in na gargaji daban-daban, daga cikin Sana'o'in mutanen Gusau suka fi shahara da su, akwai

1. Ƙira
2. Saƙa
3. Rini
4. Noma
5. Jima
6. Kiwo
7. Aski
8. Dukanci
9. Sassaƙa da sauransh.

3.4 MA'ANAR ƘIRA

Masana da dama sun tofa albarkacin bakinsu dangane da abin da ake nufi da ƙira.

Galadanci da wasu, (1992) Sun bayyana ƙira a matsayin "Sana'ar sarrafa ƙarfe domin samar da wasu abubuwan amfani. Alhassan H. (1982) ya bayyana mas’anar ƙira da cewa: “ƙira sana'a ce ta fasahar sarrafa ƙarfe da ke da alaƙa ta kut-da-kut da wasu fitattun sana'o'i a ƙasar Hausa. Masu wannan suna'ar su ake kira maƙera. Ƙira aiki ne na sarrafa ƙarfe a mayar da shi makami da sauran kayan amfanin ado, Ana narke karfe ko tama ko azurfa ko zinari, a mayar da su wani abin amfani, kayan Ƙira kuwa sune zuga-zugi da uwar maƙera da guduma da masaba da sallata da awartaki da sauransu.

Sallau, (2010) ya ce "Ƙira sana'a ce da aka fi yinta a lokacin rani domin tanadar kayan aikin noma, Amma duk da hakan ana yinta a kowane lokaci na Shekara domin samar da kayan amfanin gida na yau da kullum,   Ke nan za a iya kallon Ƙira a mastsayin sana'a ta sarrafa karfe domin samarwa al'umma wasu kayayyakin aiki domin biyan buƙatunsu na yau da kullum, a gida ko daji, ko na kare kai.

3.5 NAU'O'IN ƘIRA A GARIN GUSAU

Sana'ar Ƙira ta zauna da gindinta sosai a garin Gusau domin akwai Maƙeran fari da Maƙeran baƙi

a) Maƙeran fari:- su ne waɗanda suke aiki da waɗansu irin ƙarafa kamar farin ƙarfe da azurfa da tagulla da jan ƙarfe da zaiba da goran ruwa da dalma da gaci. Su ke ƙera kananan kaya adon mata kamar zobe da munduwa da kayan dawaki da sauransu.

Maƙerun farfaru waɗanda aka sani kuma shahararru a cikin garin Gusau, su ne:

1.Maƙerar Bugau

2.Maƙerar Ali Sarkin Fada

3.Maƙerar Haido, da sauransu.

b) Maƙeran baƙi:- su ne waɗanda suke aiki da baƙin ƙarfe kawai, su ke ƙera kayan noma da na yaƙi da na farauta da fawa da aski da sauransu

Maƙeran baƙi shahararru da aka sani, sun haɗa da:

1.Maƙerar Masari

2.Maƙerar Ɗanmagaji

3.Maƙerar Kofa

4.Maƙerar Jibo

5.Maƙerar Ɗangado

6.Maƙerar Ibrahim Na'indo

7.Maƙerar Maigari da sauransu.

3.6 MA'ANAR KALMAR GUSAU

Gusau shi ne sunan babban birin jihar Zamfara CNHN, (2006:177). Akwai bambancin ra'ayoyi a tarihance dangane da asalin kalmar Gusau,  Wasu na ganin asali ko ma'anar kalmar Gusau ta samu ne daga ‘gusa’ wato tafi ko matsa ko ƙaraba, kamar ka ce, gusa daga nan, ko tafi daga nan, ƙaraba gaba ko matsa gaba da makamantansu. A luggance kalmar tana nufin gurgusawa daga wani wuri zuwa wani waje, A ma'anar isɗilahi wato ta zahiri ko ta aro kuwa kalmar tana nufin sunan gari.

Haka kuma akwai wasu dalilai da dama waɗanda masana tarihi da ilmin harshe suka bayyana game da sunan Gusau, daga cikinsu akwai

Muhammad, M.D. da wasu (1956) sun bayyana cewa alokacin da mutanen Gusau suke zaune a Rawayya tare sarkinsu malam Abdulƙadir, sai suka fitini mutanen Rawayya, Daga garinsu don su sami sakewa, An ce sun fahimci mutanen Wonaka (Gusau) ba su son gori, sai suka sami daidaituwa ra'ayi na su yi masu gori saboda ba su iya yaƙi da su, Don haka, a sakamakon wani abu da ya faru tsakanin mutanen Gusau da mutanen Rawayya, sai suka ce masu su gusa su ba su garinsu, ai ga nasu garin can ya za a kufai, wanna  magana ta hasguɗa mutanen Gusau, sai da sannu-sannu suka bar Rawayya, suka fawo tsohon wurinsu, To, sai suka kira wannan wuri da suka dawo masa daga Rawayya, Gusau,  wato sun gusa daga Rawayya zuwa Gusau, wurin da aka dawo gareshi.

Ɗanƙarami, (1978) ya nuna an samo wannan suna na Gusau daga wani maharbi da ake kira Gusau inda ya ce, "a lokacin da malam Muhammadu Sambo ya baro 'Yandoto da nufin hijira, da izinin Shehu Usmanu, sai ya yi yamma da shi da jama'arsa, ya tarar da wani maharbi a wajen wanda ake ce masa Gusau, sai suka ajiye kayansu da nufin nan ne wurin da Shehu Usmanu ya yi masu ishara. Lokacin da Malam Muhammadu Sambo ya yi umurni da a ajiye kaya, sai shi ko Maharbi nan ya tashi ya ƙara gaba, bayan tashin sa ne sai suka kira wurin 'yargusau.

3.6.1 KAFUWAR GUSAU

Wasu bayanai da suka bayyana cewa akwai wata bishiya da ake kira “Tsamiyar Tara” ta hanyar Rawayya, nan ne dogarai ke zama masu rakiyar jama'a zuwa Rawayya saboda kare kai daga 'yan samame da 'yan fashi, Akwai ƙawurin Goga wanda yake babban zango na masu zuwa lokoja da ikko. Ana sa ran daga nan ne aka fara kafa sansani kwanci tashi har ya zama gari wanda a yau ake kira Gusau. Bayani da ya gabata cewa sunan garin ya samu ne daga “gusa” sai aka gusa daga ainihin wajen da aka fara zama.

Gusau tana cikin jahar Zamfara ta yanzu, kuma tana ɗaya daga cikin manyan ƙasashenta, sannan tana tsakanin Sakkwato da Zariya, Kilomita 176 ne daga Zariya zuwa Gusau, daga Gusau zuwa Sakkwato Kilomita 210 ne, Daga gabas ta yi iyaka da Ƙasar Katsina da Kwatarkwashi, daga Arewa ta yi iyaka da Ƙasar Kauran Namoda, Ta kuma yi iyaka da Ƙasar Bunguɗu ta wajen Yamma, Sannan ta yi iyaka da Ƙasar Ɗansadau ta ɓangaren Kudu. Haka kuma Gusau tana ɗaya daga cikin manyan gundumomin Zamfara guda goma sha huɗu (14) da suka kunshi yankin Sakkwato Gabas a zamanin mulkin Turawa.

Yanayin ƙasar Gusau, Ƙasa ce shimfiɗaɗɗaiya wadda take a kan tudu, ba ta da yawan kwararra ko duwarwatsu, sai dai Dutsin marbe da na kantawa, Har wa yau ƙasar tana da tsaununka jefi-jefi a wurare daban-daban, kamar tsaununkan da ke tsakanin 'yandoto da langa-langa, akwai su kuma a Mada da tsaunen Tutari, ita kuma Wanke dukanta tsaunuka ce, sannan akwai su a labbo-maikomo, manyan gulaben da suka ratsa cikin ƙasar Gusau su ne, gulbin Sakkwato wanda ya fito daga ƙauyen Ɗandume ya biyo ta Kwaren Ganuwa da Rijiya da Gidan Fakkan da Gidan Malamai ya faɗo Gusau ya zarce zuwa Bunguɗu da Maru har zuwa Sakkwato, sai gulbin Gagare wato na Wonaka wanda ya koma Kauran Namoda.  

Haka kuma akwai ta da yanayi ƙasar noma mai laka da fadama da mai damɓa-damɓa, akwai kuma inda ta ke da jar ƙasa wadda ba a rasa ba mai jigawa. Akwai tsameku da suke da muhimmamcin a ambace su saboda abubuwan tarihi da suka auku a wajensu, MISALI Tsamiyar Hasau ta Dabbakal wadda kaura Hasau, Sarkin yaƙin Sarki Maraɗi Ɗanbaskore ya ajiye sansanin ya ƙinsa a ƙarƙashita lokacin da kawo yaƙi Gusau inda ya kwana goma sha huɗu bai sami nasara ba ya tashi, sai kuma Kuka-Mai-Sheka wadda ta zama kamar rimi a tsakar gari. Duk inda aka ɓullo wa Gusau sai an gan ta. Wato ta shanye sauran itatuwa, waɗannan itatuwa da wasunsu akan yi masu camfin ajiye iskoki, irin su Ɗantsatsumbe da jita-kukku da sauransu.

3.6.2 HAƁAKAR GARIN GUSAU

Wasu daga ciki hanyoyin da matakai waɗanda su ka daɗa bunƙasa garin Gusau sun haɗa da Ganuwa da kofofin da lamurran ilimi da kasuwanci. Garin Gusau tun a zaliyan, wanda ya kafa shi Shehin malami ne, wanda ya na ɗaya daga cikin manyan almajiran Shehu Ɗanfodiyo, wato malam Sambo Ɗan Ashafa.  wanda ke maƙaftaka da garin Gusau sun daɗa haɓaka birnin Gusau ta sanadiyar shigowarsu neman ilimi. Gusau, gari ne da Allah ya albarkata da malamai na addinin musulunci, dalilin haka ne ya sa al'umma daga garuruwa daban-daban kawo 'ya'yansu almajiranci.

 Gusau, gari ne da ake hada-hada ta kasuwanci musamman kayan amfanin gona da dabbobi, wannan ya daɗa jawo ra'ayin yan kasuwa domin shigowa wannan gari saye da sayarwa, shigowar baƙi 'yan kasuwa ya ƙara haɓaka wannan gari na Malam Sambo.

Da yake garin Gusau, gari  ne da yake da kasuwanci na saye da sayarwa da arziki, an samu wasu baƙi sun zo da nufin kasuwanci kuma suka share gari suka zauna. Akwai ƙabilu da dama musamman daga Kudancin Nijjeriya waɗanda suka zo Gusau suka samu wuri suka zauna kuma suka hayayyafa a cikin garin. Wasu baƙi musamman Yarubawa sun shigo a Gusau ta hanyar layin dogo

3.6.3 GANUWAR GARIN GUSAU

Samun ganuwa ga kowane irin gari alama ce ta samun kariya ga mazauna wannan gari, domin takan ƙara jawo masa bunkasa da haɓaka ta hanyoyi da yawa, Don haka yana da kyau mu faɗi irin matsayin da ganuwar Gusau ta ɗauka zuwa lokacin da ta ruguje a sannu-sannu.

A lokaci zaman farko an shirya wa garin ganuwa ne ta hanyar kewaye shi da shingen ƙaya. Wannan kuwa ya auku ne tun zamanin malam Muhammadu Sambo ɗan ashafa har zuwa farko da tsakiyar sarautar sarkin Katsina Abdulƙadir. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

A zamanin sarkin Katsina Abdulƙadir, lokacin sarautarsa Sarkin Musulmi Amadu Atiku ya yi wa sarkin Katsinar a lokacin da ya je yi masa mubaya'a bayan naɗa shi sarkin musulmi, alƙawarin ya sa a gine garin malam Muhammadu sambo ɗan Ashafa da ganuwa, Don haka, ya umurci sarakunan garuruwan da ke makwabtaka da Gusau da su taimaka wajen gine garin na Gusau da ganuwa, Daga cikin sarakunan da suka turo mutanensu, akwai sarkin Fulanin Bunguɗu Muhammadu da mutanen Kwatarkwashi, Kai har da na Rawayyada sauransu, duk sun zo sun taimaka ƙwarai wajen wannan aiki na gina ganuwa. Wannan shi ne lokaci na farko da Gusau ta fara samun ganuwa ginanna da ƙasa wato yamɓu mai ƙwari tare da yi mata ƙofofi (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

Bayan haka a zamanin sarkin Katsinan Gusau Muhammadu modibbo aka sake faɗaɗa ganuwar a sanadiyyar zuwan wasu mutane, shi wannan ƙari ya haɗa da unguwar da ake kira Rahaji wadda ta kunshi mutanen abarma da janyau da wasu Rahazawa. A lokacin ne aka sami ƙofar Tahaji, Haka kuma an daɗa faɗaɗa ganuwar ta ɓangaren kudancin garin yayin da Haza da abokinsa shantali da ɗan uwansa malam Ummaru suka zo Gusau.

A zamanin sarkin katsinan Gusau Muhammadu Tuɓuri an samu ƙara bunkasa garin da saka shiyar Birnin Ruwa ta zama cikin ganuwa, amma a lokacin sarkin Katsinan Gusau Muhammadu Giɗe ne aka haɗe Birnin Haza da Birnin Ruwa suka zama shiyya ɗaya da sunan Birnin  Haza, Haɗewar ta auku ne aka haɗe Birnin Haza da Birnin Ruwa suka zama shiyya ɗaya da sunan Birnin Haza, Haɗewar ta auku bayan dawowar Haza Gusau, a sa'ilin da ya bar ta a zamanin Muhammadu Tuɓuri (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

Akwai wani rikicin iyaka da sarkin kiyawa na Kauran Namoda Umaru ɗan Mamuda ya tayar a zamanin sarkin musulmi, Abdurrahaman na ƙoƙarin ya ƙwace Dokau da Mareri a ƙarƙashin rikon Gusau, ya nuna ya sami kyautar waɗannan garuruwa ne daga Sakkwato, sarkin kiyawa ya yi yunƙurin yaƙar Gusau har ya haɗo mayaƙa daga Birnin Gora ta ƙasar Maradun, amma sarkin musulmi ya hana shi, wannan rikicin ya ci gaba har zamanin sarkin Katsinan Gusau, Muhammadu Murtala (1900-1916) a lokacin da sarkin kiyawa ya turo sardaunansa wanda ya sauka a mareri, lokacin da mutanen wurin suka ƙi bin umurnin sarkin kiyawa, sai ya hana su noman gonakinsu a shekarar, Bayan da dattijan garin suka gaya wa sarkin Katsinan Gusau, Muhammadu Murtala, halin da ake ciki, sai ya ba su wurare a cikin Gusau, daga nan kuma ya rubuta wa sarkin musulmi takarda yana mai bayyana masa halin da ake ciki, Daga bisani aka warware matsalar,   garuruwan suka tabbata a ƙarƙashin Gusau. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

Ganuwar garin Gusau ta sake samun bunƙasa da haɓaka a zamanin sarkin Katsinan Gusau Muhammadu Murtala a shekarar (1900-1916) ƙarin ya auku ne ta wajen yamma maso arewa wanda ya haɗa da maƙabarta da kuma gandun sarki. Zuwa wancan lokacin ganuwar garin Gusau ta sami ƙofofi har huda tara (9) kamar haka:

-Kofar Kwatarkwashi

-Kofar Dogo

-Kofar Tubani

-Kofar Yamma

-Kofar Jange

-Kofar Matsattsa

-Kofar Rawayya

-Kofar Katsaura

-Kofar Goje

(Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

 

3.6.4 UNGUWANNIN GARIN GUSAU

Kamar yadda muka bayyana a baya, Birnin Gusau ya yi ta samun bunƙasa da haɓaka da ƙare-ƙaren gunuwa saboda zuwan wasu mutane baƙi, A sakamakon ƙaruwar Gusau an sami shiyoyi da unguwoyin da yawa fa suka tsiru wato sababbi, unguwoyin sun haɗa:

BIRNIN HAZA

Kamar yadda aka faɗa baya, Haza wani sahhararren mutun ne mai dukiya da bayi da dabbobi masu yawa. Haza ya zo Gusau ne tare da ɗan uwansa malam Umaru da abokinsa shantali a zamani sarkin Katsinan Gusau Muhammadu modibbo (1867-1876). A lokacin da Haza ya zo Gusau ne aka yi wani ƙarin ganuwa wanda ya kunshi birnin Haza. ita wannan unguwa da Haza ya kafa, ita ake kira da sunansa, Har yanzu kuma zuriyar Haza tana nan a Gusau (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

SHIYAR RAHAJI

An kafa wannan unguwa ne a zamanin sarkin Katsinan Gusau, Muhammadu modibbo (Nadama, 1972) A halin yanzu ba a kiran unguwar da wannan suna, sai dai kofar jange kuma tana cikin rikon Galadima. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

BIRNIN RUWA

An kira wannan wuri da suna birnin Ruwa ne saboda wuri ne mai dausayi da ni'imar sanyi, wuri ne har ko da yaushe ba ya rabo da ruwa a lokacin damina. A zamani sarkin Katsinan Gusau, Muhammadu Tuɓuri aka kafa ta, a nan ne kuma aka yi wa mutanen da aka turo daga jos zuwa aikin kuza masauki, lokacin kuma da aka fara aikin B.C.G.A. har wa yau, nan leburorin jinari suke yi wa kansu ɗakuna bacci,  Daga nan, unguwar ta bunƙasa har a zamanin sarkin Katsinan Gusau Muhammadu Giɗe ya haɗe ta da shiryar birnin Haza a matsayin riƙon hakimi ɗaya Unbandawaki Buharin Haza. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

'YARLOKO

Wannan unguwa ta tsiru ne a zamanin sarkin Katsinan Gusau, Ummaru mala  (1917-1929). Mutane sun fara zama a wurin a shekarar 1929, lokacin da masu aiki tashar jirgin ƙasa suka kafa ɗakunan baccinsu a wurin. Daga cikin ma'aikatan jirgin ƙasan akwai ƙabilar Farlomi da sauran wasu mutane, unguwar tana cikin Sabon Gari. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

SABON GARI

Wannan unguwa wani mutumin Saraliyon ne wanda ake ce wa Morgan ya fara zama a cikinta, kuma ya riƙa mai unguwarta, kafin ta sami hakimi, a lokacin sarkin katsinan Gusau, Muhammadu mai'akwai (1929-1943). Morgan shi ne ya fara karɓar haraji a wurin, daga baya, ta sami magaji Muhammadu Taula wanda aka ɗauko daga mada ya zama hakiminta na farko,  Da tafiya ta miƙa aka sami ƙabilu daban-daban suka zauna a wannan unguwa ta sabon gari. Daga cikinsu akwai igbo da yorobawa da wasu Hausawa da sauransu. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

FILIN GUNZA

An kafa unguwar filin Gunza a zamanin sarkin  katsinan Gusau, Muhammadu mai'akwai, mafarin wannan suna kuwa, Gunza ne zaune wurin yana sayar da goro da sauran kayayyaki, amma shi Gunza mutumin Rawayya ne wanda aka taso da kakaninsa daga Rawayya wato lokacin da mutanen Gusau suka taso daga Rawayya, suka zo Gusau a zama na biyu, tana ƙarƙashin rikon mayana. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

SABON FEGI

A zamanin sarkin katsina Gusau, Muhammadu mai'akwai aka yayyanka gonaki aka ba mutane fegi-fegi don su samu wurin zama. su Hassan mairangwaɗa Basakkwace da Mamman Audu Bazazzagi, mai ɗinkin tela, su ne suka fara zama wurin da kuma Halilu Emos Bakatsine da sauransu, Ana kiran unguwar da wannan suna saboda fegogi ne sababbi aka rarraba wa jama'a, Tana ƙarƙashi rikon Galadima. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

TASHAR MOTA

Mutanen da suka kafa wannan unguwa a zamanin sarkin kudun Gusau, Alhaji Sulaiman, waɗanda suka fara zama a cikinta su ne maikatoɓara da Ibrahim Ɗannukko da Adamu Gummi da sauransu. inda aka yi Randabawul na  Bello bara'u yanzu, nan ne mota ta fara tsayawa a Gusau, amma unguwar da zaman mutane ba ta kafu ba, sai zamanin sarkin kudun Gusau Alhaji Sulaiman, Tana ƙarƙashin riƙon Galadima. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

FILIN TANKO

Tanko wani mutum ne mai teburi, yana sayar da itace da goro, iyayensa daga garin kwatarkwashi suka zo, suka haife shi a nan Gusau, saboda shaharar da ya yi a nan unguwar, sai aka riƙa kiran ta da sunansa. An tsiri wannan fili ne a lokacin sarkin kudun Gusau, Alhaji Sulaiman, yanzu haka gabacin unguwar na aikin rikon Sabon Gari ne, yamma kuwa na cikin riƙon mayana. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

UNGUWAR TOKA

Ita wannan unguwa wata Bagobira ce ta fara zama a cikinta, a zamanin sarkin kudun Gusau, Alhaji Sulaimanu.  Da ma can wannan wuri ne da aka fi zubar da shara da tokar dafuwar abinci. Don haka ne  da mutane suka zauna a wurin, suka dinga kiran ta da sunan Unguwar Toka, unguwar tana cikin riƙon magajin sabon gari. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

UNGUWAR MANGWARO

A lokacin da aka kafa wannan unguwa cike take da itacen mangwaro, don haka, ta sami wannan suna. Malam Mammam wurno da Ɗanmunci mai sayar da magungunna da wasu gandirobobin Gidan yari su ne suka fara zama wurin, An kafa wannan unguwa a zamanin sarkin kudun Gusau Alhaji Sulaimanu, yanzu tana ƙarƙashin riƙon mayana. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

SHIYYAR TUDUN WADA

Lokacin da aka yi ƙarin kasuwa da asibiti aka tayar da mutanen da ke wurin wato Unguwar Ka-Fama-ni aka mayar da su Tudun Wada a (1958) Da mutane suka koma wurin sai suka yalwata, suka wadata, sai suka riƙa kiran ta da sunan Tudun Wada, wurin da yake shimfiɗɗiyar ƙasa kan tudu, unguwar Tudun Wada ta kafu ne a zamanin Sarkin Kudun Gusau, Alhaji Sulaimanu, aka kuma haɗe ta da Unguwar  Mareri da Damɓa. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

3.6.5 NAƊEWA

Alhamdulilah, a nan muka kammala wanann babi,  babin da ke ɗauke da ma'anar zamani, da kuma ma'anar sana'a, da nau'o'in sana'o'in a garin Gusau, da ma'anar kalmar Gusau, da kafuwar Gusau, da haɓakar Gusau, da ganuwar garin Gusau, da ƙarshe aka kammala wannan babi da unguwanin garin Gusau.

BABU NA HUƊU

TASIRIN ZAMANI GA SANA’AR ƘIRA A GARIN GUSAU

4.0 SHIMFIƊA

Wannan babi ya ƙunshi bayani a kan tasirin zamani ga sana’ar ƙira a garin Gusau da kafuwar maƙeran farko a garin Gusau da hanyoyin samar da kayan sarrafawa da kayan aikin ƙira abubuwan da ake ƙerawa da muhimmancin ƙira ga al’ummar Gusau da bunƙasar maƙera da sauyawar zamni a Gusau da tasirin zamani a kan kayan sarrafawa sai zamani da abubuwan sarrafawa da sauye-sauyen zamani a kan kayan da ake ƙerawa

4.1 ƘIRA A GARIN GUSAU KAFIN ZUWAN TURAWA

Garin Gusau, gari ne mai albarka da ɗinbin tarihi wanda ake aiwatar da sana'ar ƙira tun kafin zuwan Turawa 'yan kama wuri zauna a ƙasar Hausa. Sana'ar ƙira sana'a ce da ake sarrafa tama da ƙarafa, zinariya ko azurfa da sauran nau'o'in ƙarfe domin mayar da su abin amfani na yau da kullun. Ana kiran mai sana'ar ƙira da maƙeri haka kuma ana ƙiran farfajiyar da ake ƙira suna da maƙera.

Sana'ar ƙira a garin Gusau ta kasu kashi biyu.  Akwai maƙeran babbaƙu da kuma maƙeran farfaru. Wasu kuma sukance sana'ar baƙi da kuma fari.

Maƙeran babbaƙu: su ne maƙeran asali, da suke sarrafa tama domin samar da ƙarfe ko ƙarafa. Haka kuma su ne maƙeran da suke amfani da baƙin ƙarfe domin samar da abubuwa daban-daban domin tallafawa rayuwar al'umma ta yau da kullum. Kayan da suke ƙerawa sun haɗa da lauje, kibiya, gatari, wuƙa, fartanya, galma, murhu, tukunya, shebur, kura ta janyo guga da sauransu.

Maƙeran farfaru: Maƙeran farfaru kuwa, su ne maƙera na farin ƙarfe da suke amfani da goran ruwa ko farin ƙarfe domin samar da wasu ƙananan abubuwa amma masu matuƙar muhimmanci ga rayuwar al'umma. Ire-iren abubuwan da suke samarwa sun haɗa da: ludayin sha da ludayin miya da zobba da kuyafa da sauran kayayyakin adon mata kamar ɗankunne, awarwaro, kwankwaɗo da sauransu.  Waɗannan sune nau'o'in maƙera a garin Gusau.

4.2 KAFUWAR MAƘERAN FARKO A GARIN GUSAU

Kamar yadda tarihi ya nuna, ƙira ta shigo garin Gusau ne a sanadiyar yaƙi. Haka kuma wanda ya fara sana'ar ƙira a garin Gusau shi ne JIBO Ɗanmama da ƙanensa Baƙo. Jibo Ɗanmama ya zauna ne a Tabkin Kuraki watau Unguwar da ake kira da Bakin Silma ko kuma Ƙofar Yarima a yanzu. A wannan unguwar Jibo Ɗanmama ya ci gaba da aiwatar da sana'arsa ta ƙira, amma kuma bayan bayyanar Jibo  da ƙanensa Baƙo a matsayin maƙera na farko a wannan garin na Gusau. Sai kuma Allah ya tada wasu gidaje guda uku da suma suka kama wannan sana'ar ta ƙira, gidajen kuwa sune kamar haka:-

1. Gidan Mande Gyasa wanda ya ke a Unguwar Dogon Dabino

2. Gidan malam Barau, shi kuma a shiyar Mayana

3. Gidan Walico shi kuma a Ƙofar Jange. (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

Waɗannan su ne gidaje na farko da suka fara aiwatar da sana'ar ƙira a garin Gusau. Bayan waɗancan gidaje kuma an samu ƙarin wasu gidaje daga baya, da suma suka kama wannan sana'a ta ƙira gadan-gadan kamar haka:-

1. Gidan Mani ƊanBiba

2. Gidan Sani Ɗangata

3. Gidan Yahaya Dundu da sauransu.

(Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

 

A haka dai sana'ar ƙira ta samu kafuwa da gindinta a wannan garin na Gusau. yanzu haka ‘ya’yan waɗannan mutane da jikokinsu su ne suka mai da ta abar gado wanda sanadiyar riƙonta hannu biyu-biyu da suka yi ya daɗa bunƙasarta matuƙa a wannan gari.                                                                                                            

4.3 HANYOYIN SAMAR DA KAYAN SARRAFAWA

Kira ita ce tsantsar kimiyya da fasaha irin ta Bahaushe. Domin sana’a ce da ake tafiya mai nisa domin samo sinadarin yin ta (tama). Daga nan, za a zo ayi ta bai wa tamar nan wuta da zugazugi har sai ta nade, kuma, kumfa ta rufe ta. Daga nan  za a bambare kumfar, a sami tsurar karfen.

Wannan karfe shi ne za a guggutsira shi da kurfi, sannan a bashi wuta, a sa hantsaki ko awartaki a ɗauko shi. A ɗora kan uwar maƙera, a doddoke shi, sannan a lauya shi irin yadda ake so domin samar da ire-iren abubuwan da ake samarwa ta hanyar wannan sana’a domin tallafawa rayuwar al’umma ta yau da kullum.

Haka kuma, ƙira sana’a ce da take haifar da gudanar da wasu sana’o’i na zamantakewar Bahaushe ta yau da kullum. Daga cikin irei-ren kayayyakin da maƙera suke kerawa domin tallafawa rayuwar al’umma sun haɗa da:

KAYAN YAƘI:- Gabanin zuwan Turawa ƙasar Hausa, tarihi ya nuna cewa Hausawa da sauran ƙabilu na wannan shiyya suna zaune ne zama na ɗar-ɗar ko kuma mu ce zama irin na doya da manja. Domin akan samu yaƙe-yaƙe a tsakanin ƙabilu daban- daban ko tsakanin wannan gari da wancan gari domin mamaya da ƙara girman ƙasa ko kuma domin samun bayi. Ire-iren wannan yaƙe-yaƙe ana gudanar da su ne da wasu makamai na musamman waɗanda akasarin su maƙera ne suke ƙera su. Makaman da ake samarwa sun haɗa da:- sulke da mashi da adda da wuƙa da tsitaka da gatari da takobi da sauran kayayyakin dawakan da ake yaƙi a kansu. Kamar irin su linzami da likkafa da garkuwa (karafuna ne da aka rufe fuskar doki da su). (Gusau, B.M da Gusau S.M 2012).

Hotunan Kayan Yaƙi

Hoton Takobi da Mashi da Bindiga

Sana’ar ƙira tana tallafa wa rayuwar Bahaushe domin samar da kayayyakin gudanar da yaƙe-yaƙensu na wancan zamani. Duk da cewar yanzu an daina ire-iren waɗannan yaƙe-yaƙe har yanzu Hausawa na cin moriyar sana’ar kira domin samar da wasu nau’o’i na makamai kamar irin su barandami da lauje da bisalami da fate-faten takobi da sauran duk makami mai tasarifi da karfe.

Kayayyakin Gudanar Da Wasu Sana’o’i: Bayan samar da kayayyakin yaƙi da kayayyakin gudanar da wasu mashahuran sana’o’in Hausawa na gargajiya, kamar irin su noma da su da wanzanci da farauta da fawa da malanta da jima dasassaka da sauransu. Idan muka ɗauki noma zamu ga cewa akasarin kayayyakin gudanar da sana’ar ta noma tun daga gyaran amfanin gona har zuwa yankan amfanin gonar, duk Maƙera ne suke ƙera su kamar su magirbi da garma da kalmi da fatanya da dundurusu da lauje da wuƙa da sauransu.

Haka ma Idan aka ɗauki su (kamun kifi) ƙugiya da sauran duk nau’in ƙarfe da ake amfani da shi wajen kamun kifi da yankawa, hatta sarrafashi ko dai banda ko gashi ko suya ko makamancin hakan sai an yi amfani da kayayyakin da maƙera suka ƙera.

Haka abin yake ga sauran sana’o’in Hausawa na gargajiya kamar irin su wanzanci da farauta da malanta da fawa. Duk askar da wanzami yake amfani da ita wajen gudanar da sana’ar sa ta wanzanci, za a tarar cewa maƙera ne suka ƙera ta. Haka abun yake ga mafarauta duk maƙamin da mafarauci yake amfani da shi wajen gudanar da sana’arsa ta farauta za a tarar maƙera ne suka yi su. Misali, takobi da wuƙa da adda da barandami da tsitaka da Sauransu.

Idan aka ɗauki sana’ar jima, suna amfani da wuƙa da kartagi wajen aiwatar da sana’ar su, waɗanda duk maƙera ne suke ƙera su. Haka abun yake ga masu sana’ar fawa, wuƙaƙen da jantaɗin da suke amfani da su duk maƙera ne suka yi su. Haka abin yake ga masu sana’ar sassaƙa, duk nau’in kayayyakinsu akwai hannun Maƙera a ciki, kamar su gizago da tsirya (karama ko babba) da gatari da mahuri da sauransu. Hatta malamai suna gudanar da sana’arsu da kayan ƙira, domin tauwadar da suke amfani da ita ana yin ta ne da kwan maƙera (tokar karfen kira), Domin samar da tauwada ta rubutu don ya yi rangadau.

Saboda haka, ƙira gaskiya ne ta fi noman raggo kai! Har ma wanda ba raggo ba. Domin tana taimakawa wajen samar da kayayyakin gudanar da wasu sana’o’i na gargajiya domin samun abin masarufi daya jibinci ci da sha da sutura da muhalli.

MUHALLI:- Muhalli dai, shi ne wata ‘yar farfajiya da mutum zai mallaka domin samun makwancinsa da na iyalansa. Bisa al’ada, a da can tarihi ya nuna cewa Hausawa suna zama ne a cikin kogon dutse. Wani kaulin kuma cewa yayi, su suke rarake dutsen su shiga ciki domin maganin ruwa da rana da abokan gaba. Da tafiya ta yi tafiya, suka fara yin amfani da itatuwa da karare da shifci da sauran nau’o’in itatuwa da ganyaye domin samar da muhalli.

Haka kuma, lokaci ya zo da Hausawan suke samun dandankuwa da babarkiya ko ɓurji domin yin tubalan da za su gina muhallinsu. Wannan ya haifar da sanya abubuwa kamar su kofa da taga, waɗanda duk maƙera ne suke ƙera su. Hatta abubuwa kamar su alharga da danta duk maƙera ne ke yin su.

Saboda haka, a nan ƙira na tallafa wa rayuwar Bahaushe dangane da abin da ya shafi muhalli, domin Maƙera ne suke samar da ƙofofi da tagogi da sauran nau’o’in mukullai domin su zama kariya ga muhallin Hausawa. Haka kuma abubuwa kamar su kwankwado domin tare gashin ka na mata da ɗanɓaro abin kadawa da baki domin samar da amo mai armashi duk maƙera ne suke samar da su.

 

4.3 KAYAN AIKIN ƘIRA

Kamar yadda aka sani cewa, kowace sana'a na da nata kayan aiki. Haka ita ma sana'ar ƙira na da kayan aiki. Kuma ana sarrafa ƙarfe zuwa nau'o'in daban-daban, don haka, zamu ɗauko kayan aikin ƙira ɗaya bayan ɗaya mu yi bayaninsu kamar haka:

1. MASKO:- ƙarfe ne mai ɗan tsawo kimanin kamu ɗaya, yana da faɗin kai. Zubinsa iri ɗaya ne da masaba, amma shi yana da faɗin kai, kuma mariƙinsa alailaye yake, shi ma ana dukan ƙarfe ne yadda ake son a yi da shi,  ya'Allah mai faɗi ko mai tsawo ko gajere.

2. HANTSAKI/AWARTAKI:-karfe ne mai kama da almakashi, wato ƙarfe ne da aka ginɗaya shi da wani ƙarfe a ƙulle shi a tsakiya, bakinsa yana buɗewa ya kuma rufe, Da shi ne ake riƙe ƙarfe da aka ɗauko daga wuta domin sarrafawa, yana taimakawa maƙera wajen ɗauko ƙarfe a cikin wuta ba tare da sun sa hannuwansu ba ko wani abu.

3. KURFI:- ƙarfe ne gajere, kutukurkuri mai faɗin kai da faɗin baki. Ana amfani da shi ne domin datse ƙarfe kuma gutsuntsura shi, haka kuma ana amfani da shi ne ana datsa ƙarfe da shi duk yadda ake so, dogo ko gajere da sauransu.

4. MADOSHI:- Ana amfani da shi ne wajen huda ƙota, juma madoshi iri biyu ne, akwai babba kuma akwai ƙarami, karfe ne milmulalle amma kuma siriri, yanada ƙotar itace, kuma da shi ne ake huda ƙofofi kamar nasu fartanya da magirbi da sauransu, haka kuma yana taimakawa wajen huda ƙarfe yadda ake so ba tare da ansha wuya ba.

5. MAGAGARI:- shi kuma, ƙarfe ne mai ɗan tsawo da faɗi, haka kuma yana da ƙurzunu-ƙurzunu a jikinsa, da shi ne ake wasa ko koɗa ƙarfen da aka ƙera ko a sararrafa shi. Misali: wuka, takobi, lauje da sauransu.  Haka kuma shi ne yake saka ƙarfe ya yi haske, wato ya yi ƙyalli.

5. KALAMBA:- karfe ne kantararre da mariƙai guda biyu, wato dama da hagu yana da kaifin gaske, da shi ne ake datse karfe idan ya yi tsatsa ko kuma ya yi baƙi domin a sabunta shi ko kuma domin ya yi fari ko haske. A nan shi ne yana mai da tsohon ƙarfe sabo wato ya sabunta shi ya tashi daga dattin da ya yi ya koma sabo.

6. GIZAGO:- ƙarfe ne mai kaifi  da ake maƙala shi a wata kantararriyar kota, maƙera na amfani da shi ne wajen sarrafa ƙotoci, amfanin shi ya sarrafa ƙota zuwa fannin da ake so.

7. ZIGA-ZIGI:- wato wani abu ne na fatakamar jaka, ana sanya masa wani bututun ƙarfe ne, kuma yana da hannaye guda biyu, da shi ne ake rura wutar yin ƙira. Ana haɗe hannayen sa a buɗe su domin kwarfar iska, iskar ta rinƙa fita bututun da ke sanye da jikin tubalin bakin wutar domin rura wuta ba sai maƙeri ya yi wahalar fifitata damafeci ko wani abu da za ya bada iska ba, idan aka yi amfani da ziga-zigi to ya isar.

8. TURU NA MAƘERA:- wannan ba wani abu ba ne, illa ɗan wani kwari ne da ake hura wutar maƙera a ciki, wato a nan ne ake zuba gawayi, a kuma zuro tubalin bakin wuta, gindin wannan turu na maƙera ne domin rura wuta.  Haka kuma, shi wannan turu aikin shi ne idan aka zuba garwashi a cikin to idan a lokacin iska ne ko da iska ya buga to yana ƙarewa domin ka da garwashin ya yi baltsi domin yana iya haddasa gobara idan ba a yi hattara ba.

9. TUBALIN MAƘERA/TUBALIN BAKIN WUTA:- wannan ba wani abu ba ne, illa ƙasa ce da ake kwaɓawa ta bushe, sannan a yi mata babban baki da kuma mofa a zururu ta nan ake sako bakin ziga-zigi domin hura ko rura wutar maƙeri, haka kuma yana hana iska idan ya buga wuta ta yi baltsi.

10. ICCEN BAKIN TUBALI:- Itace ne na kuka da ake fera shi a kuma daidaita shi domin ya zauna a bakin tubalin bakin wuta, ta nan ne iskan zuga-zigi take biyowa zuwa kwarin maƙera domin rurar wutar yin ƙirar, haka kuma itacen muka sunfi ƙwarin tare wutar da ake ƙira da ita.

11. RUWA:- Maƙeri na amfani da ruwa kusa da shi ne domin tsoma masari ko matsoni in ana aikin wuta domin ka da ta lalace ko ya naɗe ko ya kare, amfanin ruwa ga maƙeri shi ne ya taimaka ma shi kada abun da yake aiki da shi ya samu matsala.

12. KUJERA:- Maƙeri na amfani da kujera domin ya zauna don ya yi aikin da zai yi, haka kuma kujera na taimakawa maƙera domin su samu wurin zukunno (wato wurin da za su zauna da mazauninsu domin aiki ya yi masu sauƙi).

Waɗannan abubuwa da muka zayyana su a baya, su ne kayayyakin da ake amfani da su domin gudanar da sana'ar ƙira, ita dai wannan sana'a ta ƙira sana'a ce ta maza akasari. Haka kuma mata na yinta, amma ba su yi wata shahara ba a kanta. Domin a ƙasari da zarar mace ta kai wani munzali na shekara, ta kan zauna ne a gida har lokacin gabatar da ita ya yi sannan a kaita gidan mijinta. Da wannan dalili ne ya sa maza suka fi yin sana'ar ƙira domin kuwa mata a gida aka san su domin gudanar da hidimar iyali.

 

4.4 ABUBUWAN DA AKE ƘERAWA

Ƙira dai kamar yadda muka sani, sana'a ce da ta jiɓinci sarrafa tama zuwa ƙarfe daga nan kuma a samar da abubuwan tallafa wa rayuwar bil'adama, musamman Bahaushe. Haka kuma, sana'a ce da take haifar da wasu sana'o'i na zamantakewar Bahaushe ta yau da kullum. Daga cikin ire-iren kayayyaki  da maƙera suke ƙerawa domin tallafawa rayuwar Bahaushe sun haɗa da:

1. KAYAN YAƘI:- Gabanin zuwan Turawa ƙasar Hausa, tarihi ya nuna cewa Hausawa da sauran ƙabilu na wannan yanki suna zaune ne zama na ɗar-ɗar ko kuma mu ce zama irin na doya da manja, domin a kan samu yaƙe-yaƙe a tsakanin wannan gari da wancan gari domin mamaya da ƙara girman ƙasa ko kuma domin samun bayi, ire-iren wannan yaƙe-yaƙe ana gudanar dasu ne da wasu maka-mai na musamman waɗanda akasarin su maƙera ne suke ƙera su, makaman sun haɗar da: 

Suke da mashi da adda da wuka datsitaka da gatari da takobi da sauran kayayyakin dawakan da ake yaƙi a kansu. kamar irin su linzami da likkafa da garkuwa (karafuna ne da aka rufe fuskar doki dasu).  saboda za muga cewa ƙira tana tallafawa rayuwar Bahaushe domin samar da kayayyakin gudanar da yaƙe-yaƙensu na wancan zamani, Duk  da cewa yanzu an daina ire-iren waɗannan yaƙe-yaƙe amma har yanzu Hausawa na cin moriyar sana'ar ƙira domin samar da wasu nau'o'in na makamai kamar irin su barandami da lauje da bisalami da fate-fate da takobi da sauran duk wani makami mai tasarifi da ƙarfe.

Hotunan Kayan Yaƙi da Maƙera ke ƙerawa a wannan zamani

2. KAYAYYAKIN GUDANAR DA WASU SANA'O'I:-

Bayan samar da kayayyakin yaƙe-yaƙe da kayayyaki gudanar da wasu mashahuran sana'o'in Hausawa na gargajiya, kamar su noma da wanzanci da farauta da fawa da malanta da jima da sassaƙa da sauransu.

Idan muka ɗauki noma zamuga cewa akasarin kayayyakin gudanar da sana'ar ta noma tun daga gyaran amfanin gona har zuwa yankan amfanin gonar, duk maƙera ne suke ƙera su, kamar magirbi da garma da kalmi da fartanya da dundurusu da lauje da wuka da sauransu.

 Haka kuma idan aka ɗauki masu (kamun kifi) kugiya da sauran duk nau'in ƙarfe da ake amfani da shi a wajen kamun kifi da yankawa, hatta sarrafashi ko gashi ko suya da dai makamancin haka sai anyi amfani da kayayyakin da maƙera suka ƙera ne. Haka abin ya ke ga sauran sana'o'in Hausawa na gargajiya kamar wanzanci da farauta da malanta da fawa, da askar da wanzami yake gudanar da sana'ar sa ta wanzanci. Za a tarar cewa maƙera ne suka ƙerata. Haka abin yake ga mafarauta duk makamin da mafarauci yake amfani sa shi wajen gudanar da sana'arsa ta farauta za a tarar maƙera ne suke yin sa. Misali, takobi da wuƙa da adda da barandami da tsitaka da sauransu.

Idan aka ɗauki sana'ar jima kuwa, zamuga suna amfani da wuka da kartagi wajen aiwatar da sana'ar su, waɗanda duk maƙera ne suke ƙerasu. Haka abin yake ga masu sana'ar fawa, wuƙaƙen da jantaɗin da suke amfani da su duk maƙera ne suke yin su. Haka abin yake ga masu sana'ar sassaƙa, duk nau'in kayayyakinsu akwai hannun maƙera a ciki, kamar su gizago da tsirya (ƙarama ko babba) da gatari da mahuri da sauransu. A malanta kuwa, malamai suna gudanar da sana'ar su da kayan ƙira, domin tauwadar da suke amfani da ita ana yin ta ne da kwan maƙera (tokar ƙarfen ƙira), Domin samar da tauwada ta rubutu don ya yi ran-gaɗaɗau.

Saboda haka, ƙira gaskiya ne tafi noman raggo kai! har ma wanda ba raggo ba, domin tana taimakawa wajen samar da kayayyakin gudanar da wasu sana'o'i na gargajiya domin samun abin masarufi da jiɓinci ci da sha da sutura da muhalli.

4.5 DANGANTAKAR MAƘERA DA AL'UMMA

Hausawa na cewa "Zama lafiya ya fi zama ɗan sarki" Abu ne a bayyane maƙera mutane ne da suke zaune da jama'a zama na salama, da iya mu'amula cikin mutuntawa da kowa. Sanin kowa ne maƙera mutane ne da suke aiwatar da sana'ar su a waje ɗaya. Haka kuma sukan karɓi baƙuncin jama'a daban-daban a kullun safe ta Allah domin saye da sayarwa. Wannan gangantakar ta cinikayya tsakanin maƙera da al'umma. Dangantaka ce ta gaskiya da riƙon amana da kuma fahimtar juna. Irin wannan dangantakar ce har ta haifar da wasanni tsakanin maƙera da al'umma. misali, wasa tsakanin Buzaye da wanzamai da kuma sharifai.

1. WASA TSAKANIN BUZAYE DA MAƘERA

Wannan wani nau'i ne na wasar barkwanci da yake gudana tsakanin waɗannan jama'a. Asalin wasan ya samu ne ta inda maƙera suke ikirari da cewa sune iyayen ɗakin Buzaye domin sun ce, sune suka kafa gari, bayan sun kafa sai Buzaye su zo su raɓu da su domin samun abin masarufi. Haka kuma mutane ne masu ta'ammali da nau'o'in abubuwa da maƙera suke samarwa kamar takobi da azurfa da sauransu. Wannan shi ne ya haifar da wasa tsakaninsu.

Haka kuma, maƙera suna cewa sune suke baiwa Buzaye maganin wuta, wanda shi kuma buzu ya ke cewa shi sharifi ne, ya kuma riƙa wasa da wuta ana bashi kuɗi, Daga bisani maƙera sai su karya asirin maganin wutar da suke baiwa Buzaye, saboda haka, idan buzu ya je yi wasa da wuta sai ya ƙone, sai ya zu ya bawa maƙera hakuri da 'yan kuɗi sannan kuma ya yarda cewa shi yaron ko bawan maƙera ne, sannan maƙerin zai sake bashi wani magani, wannan shi ne irin wasan da yake gudana a tsakanin maƙera da Buzaye a Bahaushiyar al'ada.

2. WASA TSAKANIN MAƘERA DA WANZAMAI

Kasancewar sana'ar wanzanci sana'a ce da ta jiɓinci tuje gashi da gyaran fuska da sauransu,  waɗannan ayuka ba sa gudana sai da aska da koshiya da matsagi da sauransu. Haka akwai ire-iren wasa na barkwanci da kuma nuna tsatsuba tsakanin maƙera da wanzamai, maƙera kan ce: "idan ba don su ba da wanzamai ba za su ci abinci ba".  sai su kuma wanzamai su ce ba haka zancen yake ba, nan da nan za a ga wanzami ya tugo zangarniyar dawa ko gero ko kuma ya ɓalli reshen wata itaciya ya yi irin nasa tsatsibar ya kuma yi aski da shi, wannan shi ne irin wasan da yake wanzuwa tsakanin jinsin al'ummar guda biyu.

3. WASA TSAKANIN MAƘERA DA SHARIFAI

Bahaushe ya yarda cewa duk mutumin da aka kira da suna sharifi, to mutum ne babba mai daraja, wanda kuma jika ne ga Annabin  Muhammadu (S.A.W.). Haka kuma, Bahaushe ya haƙiƙance cewa wuta bata cin sharifai domin tsatson da suka fito ya rabauta daga ƙunar wuta.  ga sudai ba sharifai ba ne, wannan shi ya haifar da wasa tsakanin sharifai da maƙera, tun da kowa yana tinƙaho da wasa da wuta.

4.6 MUHIMMANCIN ƘIRA GA AL'UMMA A YAU

Muhimmancin ƙira ga al'umma a bayyane ya ke, domin kuwa dukkan wata sana'a a doron duniyar nan galibin aikace-aikacen su bashi yiyuwa sai da taimakonta.  Amfaninta kuwa baya lissafuwa sai dai mufaɗi abin da ya sauwaƙa daga ciki, kayan noma dana faw da sassaƙa da wanzamai da sauransu, dayawa daga ciki waɗannan aikace-aikacen su basu yiyuwa sai da maƙeri ya sa hannunsa sa'annan suke yiyuwa.  A taƙaice dai rayuwar ɗan adam ba zata yiyuba ba maƙera ba, domin kuwa sune suke yin kayan faɗa na abokan gaban cikin gida wato yunwa. haka kuma sune suke yin kayan faɗa na abokan waje wato maƙiya. Da yunwa da maƙiya kuwa ba za su bar ɗan adam ya rayu ƙalau ba.

4.7 TASIRIN ZAMANI A SANA'AR ƘIRA A GUSAU

Babu ko shakka zamani ya taka muhimmaiyar rawa a kan sana'ar ƙira a garin Gusau. Domin kuwa zamani ya zo mata da ababe sabbi waɗanda suka ƙara haɓaka wannan sana'a a wannan lokaci da muke ciki. Kamar yadda bayani ya gabata cewa ƙira ita ce sana'a ta tsantsar hikima da fikira da basira da fasaha irin ta Bahaushe domin samar da duk nau'o'in abubuwan tallafawa rayuwa ta yau da kullun da ke tasarifi da ƙarfen kimiyya da ƙere-ƙere irin na zamani, ya yi matuƙar tasiri mai a fani a kan wannan sana'a, domin kawo sauƙi wajen aiwatar da ita wannan sana'a.  Ire-iren tasirin da kimiyya da ƙere-ƙeren zamani ke da shi kan sana'ar ƙira sun haɗar da:

SAMAR DA GYARARREN ƘARFE:- Bisa ga al'ada ta maƙera, sukan yi tafiya mai nisan gaske kafin su haƙo tamar da za su sarrafa, ta zama ƙarfe domin gudanar da sana'arsu. Amma a yanzu saboda mikiyya da ƙere-ƙere irin na zamani. Maƙera a garin Gusau ba sai sun je garuruwa masu nisa da Gusau ba sannan su samo tama ko ƙarfe ba. a yanzu haka zamani ya kawo ƙarafa daban-daban daga matattun motoci wuza tsofaffin injinan mota cikin sauƙin kuɗi da kuma ba sai an sha wahalar haƙo tama ba.

Haka kuma, maƙera kan sha wahalar gaske wajen gutsuttsura ƙarafa da daddatsa su, amma yanzu haka kimiyya irin ta zamani ta zo da wata irin na'ura mai fitar da iskar gas wai ita (carbide) da ake amfani da ita wajen daddats ƙarfe cikin kankanin lokaci da kuma sauƙi. A nan kimiyya da ƙere-ƙere irin na zamani ya yi tasiri a kan sana'ar ƙira a wannan gari na Gusau, domin akasarin maƙera a nan Gusau sun koma amfani da irin wannan na'urar domin sauƙaƙawa kansu wajen gudanar da sana'ar su ta ƙira.

Bugu da ƙari kuma,  a da maƙera a wannan gari na Gusau basa amfani da ajiyayyen ma'auni wajen auna tsawon ko faɗin kayyakin da suke samarwa, amma a yanzu haka kimiyya irin ta zamani ta zo da wasu abubuwa da ake amfani da su wajen auna tsawon abin da ake son a ƙera. Misali (Ruler da tape) maƙera na amfani da su yanzu musamman a wajen auna tsawo da faɗi na ƙofa ko taga da sauran kayayyakin da suke ƙerawa.

Haka kuma, sauran na'o'in ƙarafuna da a da. maƙeranmu basa amfani dasu, amma a yanzu, sakamakon ɓullowar kimiyya da ƙere-ƙeren na zamani ya samar wa maƙera irin waɗannan ƙarafa, Misal (bronze da alminium), wato farin ƙarfe da goran-ruwa duk yanzu maƙera na amfani da su wamen sarrafawa da samar da ingantattun abubuwan domin tallafawa rayuwar Bahaushe irin ta yau da kullum.

Haka kuma yanzu haka, maƙera a nan Gusau kan kwaikwayo wasu sassa na ɓangaren wasu na'urar casar gyaɗa da maƙeranmu kanyi kwaikwayon irin wannan rariya ta na'urar casar gyaɗa da sauran sassa na garmar shanu. Misali fika-fikai da baki da kuma ƙundu na galmar shanun kanta. Haka kuma, a yanzu maƙera na yin abubuwa daban-daban kamar irin su kwangirin zuba abincin dabbobi da tsuntsaye waɗanda suka kwaikwayo daga Turawa.

Haka ma walda. hanya ce ta sarrafa ƙarafa da zamani ya zo da shi, duk da cewa masu walda a nan Gusau ba ainihin maƙeran asali ba ne, itama dai walda tayi matuƙar tasiri a kan sana'ar ƙira a nan Gusau. Haka kuma tasirin zamani bai tsaya a nan ba, domin kuwa ya ƙara samarwa masu sana'ar ƙira a nan Gusau. Wasu hanyoyi don sauƙaƙa aiwatar da wannan sana'a. Misali, za mu ga cewa samar da ƙarfen kangarwa wanda ake wasu 'yan dabaru domin ya riƙa bada iska, ya rage masu wahala wajen amfani da ziga-zigi.

Haka kuma tasirin zamani ya samarwa da maƙera wani kalar gawayi wanda baya saurin mutuwa ko zama toka, irin wannan gawayi ana kiransa da suna (magic coal). Sannan kuma a wasu wuraren suna amfani da batira su jona su da abin yuyawa me dauke da 'yar fanka (motar domin ya ba da iska ciki sauƙi.

4.7.1 BUNƘASAR MAƘERA DA SAUYAWAR ZAMANI A GUSAU

Babu shakka sauyawar zamani da kimiyyar ƙere-ƙere a wannan duniyar da muke ciki ya taka muhimmiyar rawa a wajen bunƙasar maƙera da sauye-sauye a garin Gusau, domin kuwa zamani ya kawowa maƙera kayan aiki na zamani da suke gudanar da sana'ar su ba tare da wata doguwar wahala ba, Misaɓi kamar na'urar gutsuntsura ƙarfe da daddatsa shi a cikin ƙanƙanin lokaci, ƙarfen kangarwa wanda ake amfani da shi domin bada iska ya rage masu wahala a maimakon aiki da zuga-zigi, magic coal, sabon gawayin d zamani ya zo ma maƙera shi wanda ba ya saurin zama toka da saurauransu.

Haka kuma, sauyawar zamani ya ƙarawa sana'ar ƙira a nan Gusau ta gomashi a kan kayan da ake ƙerawa wayan da suka kwaikwaya daga Turawa, domin kuwa kayan da maƙeranmu na gargajiya suka kwaikwayo daga Turawa suka ƙera nasu sunfi nagarta da aminci a idanun al'umma, wananan dalilin ne ya sa jama'a da dama ke tururuwar sayen kayan da maƙeranmu suka ƙera da kuma waci da kayan da Turawa suke shigowa da su.

Haka kuma, fatara da rashin aikinyi da ya yi katutu a nan Gusau ya saka matasanmu 'yan gado da ma wayan da ba gadar sana'ar sukayi ba tsunduma cikin wannan sana'ar ta ƙira domin samun abin rufin asiri.

4.7.2 TASIRI ZAMANI A KAN KAYAN SARRAFAWA

Zamani ya yi tasari sosai a kan kayan sarrafa da Hausawa suke amfani da su na yau da kullum, domin kuwa kayan da maƙeranmu ke ƙerawa, zamani bai barsu ba sai da ya ratsara takansu, Misali, zamani ya zo ma sana'ar wanzanci wani sabon al'amari a ɓangarin aski, wato amfani da Reza a maimakon aska da muka sani tun talili, kuma wannan reza tayi tasiri sosai a wurin jama'a, yanzu haka ƙididdiga ta nuna saba'in a cikin ɗari na wanzaman wannan zamani sun dena amfani da aska wurin aski sun koma amfani da reza. haka kuma binciken da nayi na gano cewa jama'a da dama a wannan garin na Gusau sunfi buƙatar aimusu aski da reza a maimakon amfani da reza. haka kuma wani dalilin da na gano na kyamar saki da saka da jama'a keyi, shi ne wai gudun kamuwa da wata cuta ko rahin lafiya da aski da aska ke haifarwa na yi ma mutum aski fiye da ɗaya da aska ɗaya.

Haka kuma a ɓangaren noma na duƙe tsohon ciniki, zamani yazo wa manoma wani sabom mashin na aikin noma a maimakon amfani da galmar shanu, wannan mashin ɗin yana iya ɗaukar awanni yana aiki ba tare da wata matsala ba, haka kuma, aikin wannan mashin ya lunka aikin da ake yi da galmar shanu nesa ba kusa ba, haka kuma masu wannan aikin da wannan mashin ɗin sunce sunfi samun sauƙin aiki da sari da kuma rage masu wahalhalu da wannan mashin ɗin saɓanin aiki da galmar shanu, haka kuma wani bincike da na gudanar mutane da dama musamman a karkaru ko ƙauyika sun rungunmi amfani da wannan mashin ɗin saɓanin aiki da galmar shanu musamman inda matsalar tsaro tayi ƙamari.

Haka abin ya ke ɓangaren sare ciyayi, domin kuwa zamani ya zo da wani mashi na yanke ciyayi saɓanin amfani da adda ko lauje, wannan mashi ɗin shima ya yi tasiri ƙwarai da gaske a sha'anin yanke ciyayi musanman a cikin birane, domin kuwa makarantu da ma'aikatun Gwmnati duk sun rungumi aiki da wannan mashin ɗin, domin kuwa ɗaiɗaiku ne kawai ke amfani da adda ko lauje duk ankoma amfani da wannan mashin na yanke ciyayi domin rage wahalhalu da kuma sauri a wurin aiki.

4.7.3 ZAMANI DA ABUBUWAN SARRAFAWA

Mallam Bahaushe na cewa "Zamani riga" shakka babu zamani ya yi tasiri a kan abubuwan sarrafawa, domin kuwa samun injinin surfe da na niƙa da kimiyyar ƙere-ƙere ta zamani ya samar wa Hausawa ba ƙaramin rage masu wahalhalu ba ya yi, domin kuwa a da can matanmu na Hausawa sukan sha baƙar wuya kafin su samar da garin da za a yi amfani da shi wurin tuwo ko fura ko dambu ko kunu, amma kimiyyar zamani ta samar da injinonan markaɗe daban-daban domi sauƙaƙawa al'umma.

Haka a ɓangaren more rayuwa, kimiyyar ƙere-ƙere ta zamani ta samar wa al'umma wata na'urar firji manya da ƙanana domin samar da ruwan sanyi da ƙanƙara domin amfani da su wajen more rayuwa wanda a da can baya Hausawa ba su da su. haka kuma wannan na'urar ta firjin ɗin ana aje kifi ko nama da abinci domin gudun lalacewa.

4.7.4 SAUYE-SAUYEN ZAMANI A KAN KAYAN DA AKE ƘERAWA

Zamani ya kawowa sana'ar ƙira sauye-sauye da dama a kan kayan da ake ƙerawa,  zamani ya zo da wani sabon al'amari ta ɓangarin muhalli, domin kuwa tagogi da kofofi da makullai da maƙeranmu ke samarwa sun zama tsohon ya yi, gidaje da makarantu da ofisoshi na Gwamnati da ake sanyawa duk anyi watsi da tagogi da ƙofofi da maƙeranmu ke samarwa, ankoma amfani da wayan da zamani ya samar domin sunfi kyalkyali da ado,

Haka a ɓangaren sarar itace, zamani ya samar da injinin yanke itace wanda aikinsa ya zarce aikin da ake yi da gatari, domin kuwa aikin wannan injini ya sha gaban na gatari nesa ba kusa ba domin kuwa a cikin ƙanƙanin lokace zai yanka itace mai tarin yawa.

Haka abin ya ke a ɓangaren dafa abinc,i zamini ya taka muhimmiyar rawa a wajen rage amfani da murahunmu  na gargajiya da maƙeranmu ke ƙerawa, domin kuwa zamani ya samar da wata tukunya da ake kira da suna (Silinda) wadda ake sakawa iskar gas a cikinta domin amfani da wurin dafa abinci ko abin sha, mutane da dama sun karkata ga wannan silinda domin da abinci acikin sauri da rage wahalhalu ga mata gida.

Haka kuma an samu sauyi a ɓangaren ludayi da muke amfani da shi a wurin shan fura ko kunu, domin kuwa zamani ya zo da ludayi na robobi da kuma kawar da ludayin da maƙeranmu ke ƙerawa.

4.8 NAƊEWA

Wannan bani na huɗu mun kammala shi ne ta hanyar kawo asalin ƙira a garin Gusau kafin zuwan Turawa, da kafuwar maƙeran farko a Gusau, da hanyoyin samar da kayan sarrafawa, da kayan aikin ƙira, da abubuwan da ake ƙerawa, da dangantakar maƙera da al'umma, da muhimmancin ƙira ga al'umma a yau, da tasirin zamani a sana'ar ƙira a Gusau, da tasirin zamani a kan kayan sarrafawa, da kuma zamani da abubuwan sarrafawa, da sauye-sauyen zamani a kan kayan da ake ƙerawa, sai kuma kammalawar babin ya zo a ƙarshe.

BABI NA BIYAR

KAMMALAWA

5.0 SHIMFIƊA  

Wannan babi ya kalli yadda sakamakon wannan bincike ya kasance. Kowa ne biciki yana da sakamakon yin sa domin gano ko binciken wani abu, tare da bayyanar da sakamakon gudanar da shi. Wannan babin shi ne babi na ƙarshe a wannan aikin inda an fara da shimfiɗa da kuma sakamakon binciken da kuma shawarwari daga ƙarshe sai naɗewa.

5.1 SAKAMAKON BINCIKE

Sakamakon wannan bincike ya sa an ƙara fahimtar muhimmancin sana’ar ƙira, a cikin garin Gusau tare da taimakon ta ga al’umma. Haka kuma sakamakon wannan bincike ya sa an gano yadda ake gudanar da aikin sana’ar ciki da wajensa. Sakamakon bincike ya bayyana matsayin sana’ar ƙira da irin tasirin da zamani ya zo da shi. Wanda kuma zamanin ya ƙara bunƙasa tattalin arziki da kuma hana zaman banza. Bincike ya gano cewa, mafi yawan masu aiwatar da wannan sana’a a Gusau. Zamani ya shiga wannan sana’a kuma an samu ƙarin inganci da kayan amfani na wannan sana’a. Sana’ar ƙira a wannan lokaci, zamani ya samar mata da wasu kayan aiki baya ga waɗanda aka sani a dauri. Haka kuma kayan da ake samu a sana’ar ƙira sakamakon tasirin zamani sun haɗa da: murhun gawai, murhun icce na zamani da ake yi da rodu, bindiga mai tashi fiye da ɗaya, asusun ajiya, mabuɗan shago, ƙofofin ɗakuna, tagogi na ƙarfe, jiragen wasa na yara, motocin wasa na yara. Daga ƙarshe sakamakon bincike ya sa wannan bincike zai zama wani fage na nazari da kuma faɗaɗa bincike.

5.2 SHAWARWARI

Ganin wannan bincike ya kammala wannan yana nuni da cewa babu shakka akwai wasu abubuwa da mai bincike ya hango waɗanda yake son ya nusar da al’umma ta hanyar ba su shawara. Da wannan na ga ya dace in zo da waɗannan shawarwari da za su taimaka. Waɗannan shawarwarin sun haɗa da:

a)    Ya kamata a ci gaba da wannan bincike daga inda aka tsaya domin samar da ingantaccen nazari a kan tasirin zamani ga sana’ar ƙira.

b)    Yaɗawa tare da bayyana wannan bincike a duniyar Hausawa domin samun masaniya a kan muhimmancin wannan sana’a.

c)     Ya kamata wannan aiki ya shiga cikin rumbun ilimi domin masu nazari

d)   Lallai wannan bincike zai ƙara ba masu sana’ar ƙwarin guiwa don intanta sana’arsu

e)     Masu wannan sana’a ya dace su tanadi kayan aiki na zamani da za su sauƙaƙa wajen wannan sana’a.

f)      Mutanen da suka gaji wannan sana’a da waɗanda suka yi haye, ya dace su yi aiki kafaɗa da kafaɗa don bunƙasa sana’arsu.

g)    Akwai buƙatar hukuma ta fito da bayar da tallafi ga duk masu wannan sana’a.

5.3 Naɗewa

Wannan babi wanda shi ne babi na ƙarshe a wannan bincike, inda aka bayyana sakamakon bincike da kuma shawarwari tare da naɗewa.

MANAZARTA

Abubakar A.T (2015)Ƙamusun Harshen Hausa, Zaria: Northan Nigeria publishing company limited.

Alhasan, M.H (1982) Zaman Hausawa,University Press.

Abubakar, B. (2004) Sana’ar ƙira a jahar Zamfara.

Bayero, K. (2006) C.N.H.N Ƙamusun Hausa Ahmadu Bello University press limited.

Cary ,H.B (1989) Modern Welding Technology: printed in the United state of America.

Ɗankande, da wasu (2017) Nazari akan tasirin siddabarun maƙera a sana’ar ƙira.

Garba, C.Y (1991) Sana’o’in Gargajiya a ƙasar Hausa, Ibadan: Spectrum Book Limited.

Gusau, S.M. (1999) “Muhimman Garuruwan Ƙasar Hausa: Waiwaye a Kan            Tarihin             Kafuwarsu a Taƙaice”. The West African Journal of Language,    Literature and             Criticims (A Multilingual Bi-lingual) Vol. 1 No. 2

Skinner, N. (1978). ƙamusun Turanci da Hausa.Zaria: Northern Nigeria publishing company.

Shafa’atu, da wasu (2016) Nazari a kan wasanni tsakanin maƙera da wanzamai a jahar Zamfara.

Zurmi, Y.S (2010) Matakin Nazarin Hausa: Kano Printing Press .

http/www.ansoshi.com (2018/12) Matsayin Sana’ar Gargajiya na Hausawa html.

http/www.amsoshin.com (2019/01/) Noma Igiya madora kaya inyi ba-da-kai. Html

https/www.amshoshin.com (2020/01) wanda ya tuna bara bai da tanadi html

MUTANEN DA AKA YI HIRA DA SU

S/No	Suna	Shekaru	Matsayi	Adireshi	Rana
1	Maƙera Aliyu Barau	67	Sarkin Maƙeran Sarkin Katsinan Gusau	Sabuwar Kasuwa Gusau	12/7/2023
2	Ummaru Maƙeri	60	Maƙeri	Gadar Zangila	13/7/2023
3.	Bala Musa	35	maƙeri	Fonfon Maishanu Gusau	14/7/2023
4.	Hussaini Maƙeri	46	maƙeri	Bakin Silma	15/7/2023
5.	Mal. Lawali Umar	64	Maƙeri	Sabuwar kasuwa, Gusau	16/7/2023