Kundin Binciken Neman Digirin Farko (B.A Hausa) Wanda Aka Gabatar A Sashen Harsuna Da Al’adu, Jami’ar Tarayya Gusau.
Adashen Mata
A Garin Gusau (5)
NA
AMINA
ABUBAKAR
BABI NA HUƊU
YANDA AKE
ADASHE A GARIN GUSAU
4.0 GABATARWA:
A wannan babi
na huɗu za a yi
bayani ne a kan yadda ake adashe a garin Gusau, bugu da ƙari, kuma za
mu yi bayani a kan uwar adashe da kuma yadda ake zubin adashe a garin Gusau.
Idan kuma aka nutsa a cikin babin za mu ga yadda ake kwasar adashe tare da duba
muhimmancin adashe. Haka kuma za mu yi duba zuwa ga illolin da ke ƙunshe
cikin adashe, daga ƙarshe kuma a rufe
babin da kammalawa.
4.1 ADASHE A
GARIN GUSAU
Tsarin adashe
kan ƙunshi ƙungiyar
mutane, waɗanda suka
aminta da juna, kuma daga cikin su a ke samun shugaban adashe, ko mai tsarawa.
A wani tsarin adashe kuwa ana samun shugaban adashe, da ma’aji, da mai kula da
harkokin adashe a rubuce. Wasu kuma suna yin abin su da ka, ba tare da sun
rubuta ba. Wasu ma kan tsara dokokin tafiyar da adashe a rubuce, wasu kuwa ba
su rubuta dokokin tafiyar da shi.
A cikin garin
Gusau, an samu tabbacin irin yadda tsarin gudanar da adashe yake a
gargajiyance. A wannan tsarin mutane amintattu ga junansu suna shirya adashe
tsakaninsu wanda sukan ƙunshi adadin daga
mutum biyu zuwa adadin da ya samu na jama’a.
Daga cikin
wannan adadi ne na masu yin adashe ake samun ɗaya wanda zai
zama shugaban adashe, ko a ce uwar adashe ko uban adashe. A al’ada ana gudanar
da adashe a ka ba tare da an rubuta ba.
Haka kuma
dokokin da aka tsara wanda suka shafi zubi da kwasa, duk a ka ake amfani da su.
Sai dai daga baya zamani ya yi tasiri wasu kan rubuta dokokin tsarin zubin
adashe da na kwasa, kamar dokokin da suka shafi mutuwar wani bayan ya yi kwasa,
wasu sukan rubuta cewa, sun aminta an yafe wa duk wanda ya rasu abin da ya
kwasa saboda tausayawa ga magada. Haka kuma, kasawar ci gaba da zubi, tsarin
dokar adashe ta tanadi duk sai kowa ya kwasa sannan a ƙarshe a mayar
masa da adadin kuɗin da ya
zuba. Wato mutanen da ya yi wa zubi, zasu mayar masa da kuɗin da ya zuba
masu a lokacin kwasar su.
4.1 UWAR
DUWATSU:
Uwar duwatsi,
ita ce uwar adashe, uwar adashe ita ce wadda take zama jagoran masu gudanar da
adashe. Haka kuma mace ce wacce take da riƙon amana,
saboda ita ce wadda ta ke ajiyar kuɗaɗɗen da ake
zubi. Uwar adashe ita ce wacce ake wa kirari da cewa “Gwaggon rikici”. Ana yi
mata wannan kirari ne saboda dalilai kamar haka:
·
Dalili na ɗaya; uwar
adashe kan cinye kuɗin da masu yin adashe suka zuba a yi ta yin
rigima da ita.
·
Dalili na biyu kuma, idan sun haɗu da
mayaudara daga cikin masu adashen suna gudu sai su yi ta yin rigima da su kafin
su ba da cikon kuɗi.
Haka kuma,
akwai wasu sharuɗɗa da ake son
uwar adashe ta cika, ga su kamar haka:
1. Ta kasance
mai gaskiya da riƙon amana, yadda duk wanda ya yi zubi ba za ta
ci kuɗinsa ba, haka
kuma ta kasance mai gaskiya ce a cikin maganarta.
2. Ta kasance ba
mayaudariya ba ce.
3. Ta kasance
jajirtatta, saboda idan ta cika sanyi da yawa, duk wanda ya kwasa ba zai ci
gaba da zubi ba.
4.3 ZUBIN
ADASHE:
Kuɗin zubin
adashe kan kasance bisa yarjejniyar masu yin adashe, saboda haka ya danganci
yadda suka yi shawara a kan abin da kowa zai bada, to, sai a ci gaba da zubawa
a kan lokacin da suka ƙayyade. Haka kuma,
mutane biyu ko abin da ya fi haka kan haɗu su rinƙa
zuba abin da kowane mutum ɗaya zai riƙa zubawa a
duk bayan ƙayadadden lokaci. Wasu na zuba hannun ɗaya.
Gwargwadon abin da mutum zai zuba shi ake kira hannu. Masu zubin adashe kan
shawarci junansu domin abin da za su zuba ya zama mai yawa ne, don wannan zai
ba kowa dammar kwasar kuɗi masu yawa don biyan buƙatarsu,
kamar haɓɓaka harkokin
kasuwanci ko sayen wani abu muhimmi
4.3.1 LOKACIN
ZUBIN ADASHE:
Lokacin zubin
adashe, ya danganta ne ga yadda masu yi suka tsara uwar adashe ko uban adashe,
wasu sukan ƙaranta lokacin zubi, wasu kuma suna
tsawaitawa, ya danganta ne da adadin masu adashen da kuma kuɗin da suke
zubawa. Sai dai ana iya cewa adashen mata na ƙungiya shi ne
aka fi gajarta lokacin zubi dalili kuwa shi ne a yi kwasa da wuri don biyan buƙatu.
Wasu na yin zubi duk rana, sai a yi kwasa a ƙarshen sati.
Wasu kuwa suna yin zubi duk bayan kwana uku, kuma a yi kwasa a ranar da aka ƙare
zubi ko bayan kwana biyar.
Wasu kuma
suna zubi kullum har tsawon kwana goma ko sati biyu, sannan a yi kwasa. Wasu
kuma a kwashe a lokacin. Kamar yadda wasu ma’aikatan Gwamnati kan shirya
adashensu tsawon kwanan wata sannan su yi zubi, kuma a yi kwasa.
4.3.2
HANYOYIN ZUBIN KUƊIN ADASHE:
Ga al’ada,
duk mai yin adashe, yakan bada kuɗin zubinsa ga hannu, wato zai bada
tsabar kuɗi ga uwar
adashe. Amman a yanzu a kan yi amfani da takardar izinin biyan kuɗi a banki
wurin bada kuɗin zubi.
Kafin a fara
zuba kuɗin adashe,
uwar adashe ce kan ba da sanarwa cewa, tana son ta kafa adashe, zubi naira
ashirin (20), amma kwasa duk bayan kwana biyar. To idan an samu masu yi a bisa
wannan yarjejeniyar sun amince da haka sai a ci gaba da kawo zubi wurin uwar
adashe. Wani lokaci kuma idan ta ga lokacin zubi ya yi wata ba ta aiko ba, to
ita uwar adashen sai ta aika yaro ya je wajen wadda ba ta ba da kuɗin zubin ba,
sai wannan yaron ya je ya amso kuɗin. Irin wannan hanya ta zubin kuɗin adashe ta
daɗe ana gudanar
da ita a gargajiyance a tsakanin masu yin adashe.
4.4 KWASAR
ADASHE
Tsarin kwasar
adashe ya danganta ne da yawan masu zubi, wa zai kwasa a farko, wa kuma zai
kwasa a ƙarshe? Tsarin na da muhimmanci, domin duk
wanda ya ba da zubinsa za a ba shi kwasa, ana zagayawa har a ba kowa. Wajen tsarin
fitar da na farko zuwa na ƙarshe, wasu
kan yi amfani da yawan shekarun masu adashen, ko kuma a yi la’akari da irin
matsalolin da suka addabi kowa, yadda za a ba shi ya warware buƙatarsa.
Wasu kuma kan yi la’akari da girman shuwagabanni wajen fitar da na farko.
Mafi yawanci,
ƙungiyoyin adashe sun fi la’akari da tsarin
kwasar adashe a kan yadda aka cimma yarjejeniya ga tsari na farko zuwa na ƙarshe.
Tsarin kwasar
adashe, ya ba da dammar zagayawa har kowa a ba shi kwasa. Idan an kai ƙarshe
kuma za a sake wani sabon adashe a karo na biyu. To a nan ma wasu na la’akari
da cewa, wanda ya yi na ƙarshe to, sai
kuma a ba shi kwasa ta farko, domin ya haɗa da kwasa ta ƙarshe,
don ya ƙara bunƙasa da
inganta rayuwarshi. Irin wannan tsari na kwasa an daɗe ana gudanar
da shi a garin Gusau ga masu gudanar da adashe.
Wasu kuma na
gudanar da tsarin kwasar adashe a rubuce. Kamar yadda ake yi a wannan lokaci,
za a fitar da na farko har zuwa na ƙarshe, tare
kuma da sa hannu don nuna yarda da amincewa da irin tsarin da aka yi, saboda
gudun rigima. Bugu da ƙari, a kan gudanar da
ƙuri’a ga masu yin adashe, musamman irin
ma’aikata, domin a fitar da na farko har zuwa na ƙarshe, ga
mutanen da ke yi ba tare da yin la’akari da wasu matsaloli ba, don kaucewa
rigima da nuna rashin adalci ga wasu. Gudanar da ƙuri’a, ga
masu yin adashe, wannan wani al’amari ne da aka fara yi daga baya, saboda ƙarin
samuwar masu yin adashe, da bijirowar matsaloli, da son nuna biyan buƙata
da sauri wannan ya haifar da gudanar da ƙuri’a
tsakanin masu kwasar adashe.
Wani nau’i na
kwasar adashe shi ne na kati ana gudanar da wannan adashe ne a rubuce, ba a ka
ba, kamar yadda wasu ke gudanarwa. Ana yin wannan ne domin kaucewa wasu
matsaloli da kan iya tasowa a kowane lokaci, da tasirin zamani da samuwar
fahimtar juna. Uwar adashe dai na tafiyar da adashe a cikin irin wannan tsari
mai ɗauke da
sunayen masu yi, da adadin kuɗin zubi na kowa, da abin da ya kwasa
ko ya amsa, kuma jerin ranakun kwanan wata har zuwa ƙarshensa.
4.4.1 KUƊIN
GURBI/ GUIWA/KARIN ADASHE
Mafi akasari
dai, al’umma na shiga adashe ne ba tare da sun biya kuɗin shiga ba,
ko kuma kuɗin rajista.
Ana shiga adashe ne haka nan ba tare da biyan wasu kuɗi ba, da
sunan kuɗin shiga. Sai
dai kuma wasu wurare ana karɓar kuɗin gurbin
adashe a hannun kowane mai yi. Dalilin amsar waɗannan kuɗin na gurbi
kuwa shi ne, lada ga shuwagabannin adashe.
Kuɗin gurbi dai,
wasu kuɗi ne da duk
wanda ya kwashi adashe daga hannun uwar adashe/ uban adashe zai bayar. Wannan
kuɗi, an ɗauke su ne a
matsayin ladar tari ne ga uwar adashe. Mutum zai cire abin da ya yi niyyar bayarwa
ya bayar ga uwar adashe, a matsayin ladar tari. Uwar adashe ko uban adashe, ba
su ƙayyade kuɗin gurbi, sai
dai mutum ya ba da abin da ya yi niyyar bayarwa. Amman kuma wasu suna ƙayyade
kuɗin gurbin da
za a ba su, wato ladar tarin kuɗin adashen da za a ba su.
Kuɗin gurbi dai
su ne ladar tari, mafiyawancin ƙungiyoyin
adashe, suna kiran irin wannan kuɗi da sunan kuɗin gurbi.
Wasu kuma kan kira shi da sunan “Guiwar Adashe” ko “Karan –Adashe”. Duk waɗannan sunaye
ana amfani da su a garin Gusau da kewayenta. Wannan hanya dai a yanzu za a iya
cewa ita ce hanyar da mafi yawancin masu gudanar da adashe suke amfani da ita.
Domin irin waɗannan mutane
ta nanne sukan ɗan sami abin
biyan buƙatunsu na yau da kullum don kawar da talauci
4.5
MUHIMMANCIN ADASHE:
Dole ne ya
kasance duk wani al’amari ko wani abu na rayuwar yau da kullum, to dole ne ya
kasance yana da muhimmanci koda kaɗan ne. To haka shi ma adashe, kamar
sauran al’amurra ne, yana da matuƙar muhimmanci
ga rayuwar al’umma, musamman ma ga mutane masu ƙaramin ƙarfi.
Masana
tattalin arziki sun ɗan yi tsokaci game da muhimmancin adashe ga
kaɗan daga
cikinsu:
Miracle da
Cohen (1980), sun bayyana cewa “Al’umma na amfani da kuɗin adashe
wanda suka tanada ta hanyoyi daban-daban domin biyan buƙatocin
rayuwarsu.”
Aliero (2004)
ya bayyana cewa “Mutane na gudanar da adashe ne don su bunƙasa rayuwarsu
da kuma inganta ta don kawar da talauci.” Bugu da ƙari, ga wasu
daga cikin muhimmancin adashe kamar haka:
1. Sadar da
Zumunci: Ta
hanyar adashe, mutane kan ƙulla zumunci
sosai a tsakanin su.
2. Dogara da
kai: Adashe
yana taimaka wa mutum ya dogara da kan shi, ta hanyar ya tsaya ya nemi na sa na
kan shi, don ya sami abin da zai gudanar da rayuwarsa.
3. Bunƙasa
Tattalin Arziki: ‘Yan kasuwa waanda jarinsu ya yi ƙasa, za su shiga
adashe domin su tallata wa kasuwancinsu, saboda idan sun yi kwasa, to za a ba
su kuɗi ne masu
yawa, to da waɗannan kuɗaɗen sai su ƙara
bunƙasa kasuwancinsu.
4. Haɓɓaka Jari: Wannan ma
wata muhimmiyar hanya ce, ta amfani da kuɗin adashe da al’ummar
Hausawa ke yi. Kamar sayen motar sufiri, da babura, da injinin niƙa,
keken ɗinki da
sauran wasu hanyoyi na gudanar da kasuwanci.
5. Sayen Abun
hawa dan sauƙaƙa hidimomin
rayuwar yau da kullum, kamar keke ko babur ko mota, da sauransu.
6. Sayen wasu
abubuwa na inganta rayuwa da suka haɗa da muhalli, abinci, sutura, biyan kuɗin makarantar
yara, da wasu kayayyakin more rayuwar iyali, da sauran hidimar da ta jiɓinci al’ummar
wuri na taimakon kai- da- kai da wasu hidimomi na dangi.
Haƙiƙa
haka al’amarin amfanin kuɗin adashe yake tun can asali a
gargajiyance, al’ummar Hausawa na gudanar da akasarin waɗannan
hanyoyi. Kamar yadda masana suka riga suka bayyana, sai dai kaɗan daga
cikinsu waɗanda suka
samu bayan haɗuwar al’ummar
Hausawa da baƙin al’ummu, wanda ya kawo ci gaban inganta
rayuwar baki ɗaya. Kamar
sayen galmar shanu ta huɗu, da tukunyar sanya ruwa don more
rayuwa[1]
3.6 ILLOLIN
ADASHE:
Kamar yadda
aka riga aka sani, komai na rayuwa yana da amfani, kuma a wasu ɓangaroran
idan aka bincika yana da rashin amfani. To haka shi ma adashe kamar sauran
al’umura yake, yana da amfani kuma yana da irin nasa matsaloli ko illoli.
Illolin adashe sun haɗa da:
i.
Cin Bashi: Yin adashe ko shiga
adashe yana haifar da cin bashi, saboda idan mutum ya rasa kuɗin zubi, to
zai fara tunanin ciwo bashi domin ya kai kuɗin zubi.
ii.
Yaudara: Mayaudara, idan suka
shiga adashe aka ba su kuɗin zubi, sai su fara wasan ɓuya da uwar
adashe ko uban adashe, domin kuwa ba su son su biya kuɗin mutane da
suka ci.
iii.
Rashin cika alƙawari: Ana samun
wasu mutane waɗanda ba su da
alkawari da riƙon amana, da sun cinye kuɗin zubi to za
su saɓa alƙawari,
ba za su ba da kuɗi ba sai an
yi ta rigima da su.
iv.
Faɗa: Adashe yana
haifar da faɗa, dalili
kuwa shi ne, idan uwar adashe ta cinye ma ‘yan zubi kuɗi suna zubi
to faɗa yana iya
faruwa a tsakaninsu.
4.7
KAMMALAWA:
Wannan babi
ya yi bayani dalla-dalla a kan dabarun da Hausawa suke amfani da su na karɓar kuɗi daga wani
wurin da suka ba da ajiya don biyan buƙatun rayuwa.
Daga cikin waɗannan dabaru,
akwai mai nau’in taimako wanda wani zai tausaya ya baka kuɗinsa da sunan
ka dawo ma shi da su zuwa wani lokaci. Wannan ɓangaren kuma
kuɗi ne mutane
za su tara su baka don ka biya buƙatar ka, kai
kuma sai ka riƙa biyan su a hankali. Kazalika an tattauna
yadda ake zuba adashen kwasa, da kuma wace ce uwar dutsi. Daga ƙarshe
an yi tsokaci kan muhimmancin adashe, illolin adashe da dai sauransu.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.