Alamomin rubutu na nufin ‘yan ɗigagga da zane-zane da ake amfani da su yayin rubutu. Waɗannan alamomi su ne ke gyara rubutu da sa masa tsarin da zai ba da damar karantuwa. Dalili kuwa shi ne:
a. Alamomin
rubutu ne ke nuna wurin da za a ɗan ja numfashi yayin karatu.
b. Alamomin
rubutu ne ke nuna wurin da za a dakata kafin a ci gaba da karatu.
c. Alamomin
rubutu ne ke sa a fahimta sannan a bambance tsakanin tambaya da umarni da
bayani.
A
taƙaice, rubutun da ba a yi amfani da alamomin rubutu yadda ya kamata ba, zai
kasance mai wahalar karantawa. Bayan haka, ba dole ne ma’ana/ma’anonin rubutun
su fito a gane su cikin sauƙi ba. A ƙasa an kawo wasu daga cikin alamomin
rubutun Hausa tare da taƙaitaccen sharhi game da kowanne.
1. Aya (.)
Aya
alamar rubutu ce da ke nuna cikakkiyar tsayawa. Ana sanya wannan alama ne a
ƙarshen jumla cikakkiya. Baya ga haka, ana sa ta ne a ƙarshen jumlar bayani
(wato ba ta tambaya ko umarni ba. Misali:
a. Audu
ya je makaranta jiya.
b. Amina
ta tafi kasuwa.
c. Malami
yana koyar da yara karatu a cikin aji.
2. Alamar Tambaya/Ayar Tambaya (?)
Wannan
alamar tambaya ma ana sa ta ne a ƙarshen cikakkiyar jumla, amma ta tambaya. Da
zarar an tarar da wannan alamar rubutu, to a tabbatar da cewa tambaya ake yi.
Misali:
a. Wane
ne ya je makaranta jiya?
b. Wace
ce ta tafi kasuwa?
c. Wane
ne yake koya wa yara katu a aji?
Alamar Motsin Rai/Ayar Motsin Rai (!)
Ana
yin amfani da alamar motsin rai ne a ƙarshen jumla mai sosa rai ko kuma yayin
da aka yi amfani da kalmomin motsin rai. Har ila yau, ana amfani da wannan
alamar rubutu a ƙarshen jumlar umarni, musamman wadda ya kasance cikin tsawa. A
ƙasa an kawo misalen wuraren da suka dace a yi amfani da alamar motsin rai:
a. Hayya!
b. Ɓace
daga nan wurin!
c. Yaron
ya rasu!
Lura: Duka waɗannan alamomin rubutu uku da aka ambata a sama
(aya da alamar tambaya da alamar motsin rai) ana kiran su da suna “aya.” Yayin
da aka sanya su cikin rubutu, to ana tashi ne da babban baƙi.
4. Waƙafi (,)
Wannan
alama ce da ke nuna ɗan dakatawa da ake yi kafin a ci gaba da karatu. Yayin da
aka ci karo da ita a cikin rubutu, ana ɗan jan numfashi ne sannan a ci gaba.
Misali:
a. Audu
ya je makaranta jiya, amma yau bai samu damar zuwa ba.
b. Amina
ta tafiya kasuwa tun da safe, amma har yanzu ba ta dawo ba.
c. Malam
yana koyar wa ɗalibai karatu a aji, inda ya hore su da su mayar da hankali.
Wuri
na gaba da ake amfani da waƙafi shi ne yayin lissafo abubuwa masu nasaba da
juna. A nan yana da kyau a lura da cewa, akwai masana da ba su aminta da a yi
amfani da waƙafi domin lissafo abubuwa ba. Sun ba da dalilin cewa, harshen
Hausa ba kamar na Ingilishi ba ne. A cewarsu, a maimakon a yi amfani da waƙafi,
to za a yi amfani ne da “da” domin rarrabe abubuwan da ake lissafawa. Misali:
Amina ta sayo alayyaho da yakuwa da kabewa da albasa. Yayin amfani da waƙafi
wurin rabe abubuwan da ake lissaftawa kuwa, zai kasance kamar haka:
a. Amina
ta sayo alayyaho, yakuwa, kabewa da albasa.
b. Cikin
jakar akwai riga, wando, hula da agogo.
c. Garuruwan
da na taɓa ziyarta su ne Bauchi, Gombe, Yola, Ibadan, Legas da Benin.
5. Waƙafi Mai Ruwa (;)
Waƙafi
mai ruwa tambakar waƙafi ne da aka yi wa ɗigo a sama. Ke nan a siffarsa, kamar
an haɗa waƙafi ne da aya. Ana amfani da waƙafi mai ruwa ne a tsakiyar jumlar da
ta kasance mai tsawo. Hakan zai ba da damar jan numfashi, wato tsawon jumlar ba
zai kasance ya hana ta karantuwa ba. Misali:
a. Abincin
yana da yawa sosai; amma dai a zatona za su iya cinyewa.
b. Duk
faɗin makarantar nan ta Sakuwa; babu inuwar da za a zauna domin hutawaa
c. Yaron
ya taho da fara’arsa; amma tsoro ya hana shi ƙarasowa.
6. Ruwa Biyu (:)
Wannan
alamar rubutu ne inda ake sa ɗigagga ɗaya a saman ɗaya. Wato kamar aya ce, amma
ɗaya a saman ɗaya. Ana amfani da ruwa biyu ne yayin rubuta maganar wani ko
wasu; ko kuma yayin rattabo wani abu kamar ba da misali. Misali:
a. Audu
ya ce: “Na sayi sabuwar riga.”
b. Fatima:
“Mene ne sunanka?”
c. Ali
ya daka masa tsawa: “Wuce ka ba ni wuri!”
7. Alamar Zancen Wani (“”)
Alamar
zancen wani ya rabu kashi biyu. Akwai alamar buɗe zance da kuma alamar rufe
zance. Ana amfani da su ne yayin rubuta zancen wani ko wasu. Ana rubuta zancen
cikin waɗannan alamu. Idan aka lura da misalan da aka kawo a ƙarƙashin “a” da
“b” da “c” da ke ƙasan 6, duk za a tarar da cewa an sanya zancen cikin alamar
zancen wani.
8. Baka Biyu ()
Ana
amfani da baka biyu ne domin ƙarin bayani a cikin rubutu. Yayin rubutu, akan
sanya kalmar ko wani yankin zance cikin baka biyu a matsayin ƙarin bayani game
da maganar da ake yi. Misali:
a. Yaron
nan (Musa) ya je makaranta jiya.
b. Malimi
(wanda ya wuce ɗazu) yana koya wa yara karatu a aji.
c. Amina
(‘yar gidan Malam Tanko) ta tafi kasuwa.
9. Karan Jirge (/)
Ana
amfani da karan jirge ne wajen nuna zaɓi. Ana sanya shi tsakanin kalmomi biyu
ko ɓangarorin magana biyu. Yayin da aka sanya shi, ana nufin duka ɓangarorin
biyu suna ɗauke da ma’ana guda ko suna kan mizani guda. Wato dai suna zaman zaɓi
ne. Misali:
a. Cikin
abincin nan akwai barkono/tonka.
b. Yana
jingine a jikin katanga/garu a waje.
c. Ta
ce ba ta son ganin yaro/yarinya a cikin ɗakin.
10. Alamar Zarce (...)
Alamar
zarce ‘yan ɗigagga ne guda uku da ake sanyawa cikin rubutu. Ana sanya su ne
domin a bayyana cewa magana ba ta ƙare ba; wato an katse ta ne kawai. Ana iya sanya
alamar zance a wurin da aka so a ɓoye wata kalma ko wani zance bisa dalili na
sakayawa. Ana kuma iya sanyawa bisa dalilin cewa cikaton zancen bayyananne ne;
wato kowa ma ya san shi. A taƙaice, da zarar an yi amfani da alamar zarce, ya
rage wa mai karatu ya cikace gurbin a zuciyarsa. Misali:
a. Duk
wani shugaban da ya sanya zalunci a gaba, to ranar lahira...
b. Wanda bai ji bari ba…
c. Ranar
bukin nan za a yi shagalai. Kai! Allah dai ya kai mu...
3 Comments
As, barka da kokari, Allah ya taimaka
ReplyDeleteAiki na kyau! Allah ya ba mu ikon karantawa
ReplyDeleteSani Adamufaskari
Sunana, Abubakar Ibrahim Abdullahi, a gaskiya na ilmantu da wadannan alamomin rubutu sosai da sosai sai dai na ce Allah ya saka da alkairi.
ReplyDeleteENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.