Wannan takarda ta ƙunshi bayani game da “koyon harshe” da “tashi da harshe.”
Nazari
Kan Yadda Yaro Ke Tashi Da Koyon Harshen Farko
Idris
Abubakar
Sharar
Fage
A cikin wannan bincike na nazari kan
yadda yaro ke tashi da koyon harshen farko, an yi ƙoƙarin kawo abubuwa
kamar haka:
Ø Ma’anar
harshe
Ø Hasashe
game da asalin samuwar harshe
Ø Yadda
yaro ke tashi da koyon harshe
Ø Baiwa
na magana
Ø Baiwa
na fahimta
Ø Haɓakar
harshe da kuma yaɗuwarsa
Ø Ire-ire
yaɗuwar harshe
Ø Hanyoyin
yaɗuwar harshe
Dalilin
Bincike
Ɗalibai
da dama sun yi ta yin rubuce-rubuce a wannan ɓangare
na nazarin kimiyyar harshe. Amma kashi 80% cikin ɗari
sukan yi rubuce-rubucen su ne a ɗaya
daga cikin rassa na kimiyyar harshe. Na ga yana da kyau in gwada samo wani abu
dangane da yadda ake fara koyo ko tashi da harshe ba a aji ko wani wurin karatu
ba.
Kasancewar duk wani aiki da ɗan
Adam ya ƙudiri aniyar
aiwatar da shi akwai dalili. To wannan binciken ina so in gano yaya ake yi yaro
yake fara magana. Ma’ana waɗanne matakai ake bi kafin
yaro ya yi magana.
Ma’anar
Harshe da Matsayinsa
Idan aka ce harshe, ana nufin magana
ke nan wadda ake ji a fahimta. Harshe shi ne abin da ya bambanta ɗan
Adam da sauran dabbobi. Harshe a wurin ɗan
Adam, linzami ne na tunani, sauran dabbobi kuwa sai dai su yi kuka, ko gurnani
ko haushi ko haniniya, don su nuna fushin su, ko murnan su, ko wuyarsu ko daɗinsu.
Hatta aku wadda ke kwaikwayon ɗan Adam, yana yi ne ba
tare da tunani ba.
Amma harshe a yadda kowa ya san shi,
shi ne wani tsoka ne a cikin bakin ɗan
Adam wanda yake taimaka wa mutum wajen yin magana da shan ruwa da tauna abinci.
Sai dai a fannin ilimin kimiyyar harsuna, harshe yana nufin sadar da manufa a
tsakanin al’umma ta wajen yin furuci wanda ake dangantawa da ma’ana, al’umma ko
ƙabila shi ne hanyar hulɗa
ta wajen magana.
Mutum kaɗai
ke gwada fasaharsa da nishaɗinsa ta hanyar harshe.
Yakan yi waƙa ko wani azanci
kamar karin magana ko habaici ko wanin waɗannan.
Ba don harshe ba, da ko sunan mutum ba zai samu ba, balle har ya samawa
abubuwan da ke kewaye da shi suna. Harshe baiwa ce da ɗaukaka
wanda Allah ya ba ɗan Adam. Da ita mutum yake sadarwa da mu’amala. Harshe shi ne
maƙunshin ilimi da tarbiyya, ra’ayin al’umma
da hikimominsu, da tarihinsu da abubuwan san su da ƙin su, da harshe ake faɗarsu
da adana su har a bar wa na baya abin gado.
A fannin ilimin kimiyyar harsuna kuma
ake yin nazari a kan shi ne riƙe
kimiyya wato (linguistics) da ingilishi fannin kimiyyar harsuna fannin ilimi ne
mai faɗin gaske wanda ya tara abubuwa da dama kamar haka:
Ø Fannin
asalin harshe
Ø Fannin
sigar harshe
Ø Fannin
koyon harshe
Ø Fannin
haɗuwar harshe d.s.
Haka
kuma kowanne matakai a cikin waɗannan yana da nasa ɓangarorin.
Asali idan ka ɗauki fanni da yake magana a kan jigogin harshe akwai abubuwa
kamar haka:
i.
Ɓangaren nazarin
sauti
ii.
Ɓangaren da yake
nazari a kan sarrafa furuci
iii.
Ɓangaren nazarin
ginin kalmomi
iv.
Ɓangaren nazarin
ma’ana
Asalin
Samuwar Harshe
Ɗan
Adam ya daɗe yana mamakin irin daman da Allah ya ba shi na iya yin
magana, wadda a sanin mu ɗan Adam ne kaɗai ke da wannan baiwar.
Amma masana kimiyyar harsuna da dama a duniya sukan yi muhawara a kan shin mene
ne asalin harshe? Ko da yake an sami ra’ayoyi da dama dangane da abin da ya shafi
asalin samuwar harshe kamar haka:
1)
Akwai masu ra’ayin cewa dukkanin harshe na duniya tushensa ɗaya
ne, haka kuma lallai ɗan Adam na tare da harshen sa na asali. Wato Allah ya halacci
ɗan Adam ne tare da harshen da yake magana da shi.
2)
Ra’ayi na biyu sun nuna cewa ɗan
Adam shi ne ya ƙirƙiro harshensa da kansa bisa waɗannan
dalilai:
Ø Mutum
ya fara iya magana ne lokacin da wani mai basira ya zauna ya ba wa komai na
duniya suna.
Ø Mutum
ya fara magana lokacin da ya fara jin zafi, mamaki ko kuma murna.
Ø Har
yanzu masu wannan ra’ayin suna ganin mutum ya fara yin magana ne lokacin da ya
nemi kwaikwayo ƙwayoyin sautuka na
wasu dabbobi. Wato a nan na nufin irin ƙararrakin
da suke yi.
3)
Ra’ayi na uku in da suka ce asalin samuwar harshe ya faru ne
a lokacin da kamannin ɗan Adam suka canza ko kuma suka sauya daga na kusa da biri.
Wato lokacin ne ƙwaƙwalwarsa ta girma sosai har ta sami sarrafa gaɓoɓin
magana domin yin furuci.
4)
Ra’ayi na huɗu: Ra’ayin Husumiyar
Babila wannan ƙaulin cewa ya yi
dukkan harsuna guda ne, wato jikokin Annabi Nuhu ne saboda sun gaji duniyar nan
ne bayan ruwan ɗufana daga nan suka yaƙi
La’abila-ƙabila a lokacin
harshe ɗaya ne suke amfani da shi, daga baya wasu su ka yi tunanin
gina gari mai suna Babila bayan sun gina wata husumiyar da za ta kai su sama.
Da wannan husumiyar ya yi tsayi sai ta rushe duk mutanen da suka faɗo,
sai waɗanda suke cikin gari bakinsu ya juye sai kowa ya fara harsuna
daban-daban.
Don
haka za mu iya cewa dangane da waɗannan
ra’ayoyi da suka gabata, harshe dai kamar yadda Allah ya halicci zanzara da
ilimin iya gini, sannan ya ba wa kuɗan
zuma furanni, ta hakan ya bai wa ɗan
Adam harshe. Dalili kuwa duk inda mutum ya girma sai ka ga ya tashi da harshen
garin/wurin. Saboda haka za a iya cewa Allah ya ajiye harsuna ne daban-daban na
duniya.
Tashi
Da Koyon Harshe
Harshen da mutum ya buɗe
ido a cikinsa, shi ake kira harshe na ɗaya
(L1) walau na iyayensa ko kuma na al’umma da ya tashi a cikinta. Idan kuma
harshen iyayensa ne shi ake kira harshen uwa (mother tongue). Duk da cewa an
san yadda harshe yake da tsari da kuma ‘yan saƙe-saƙe ƙa’idoji, haka an san irin gwaninta da kuma ban mamaki wadda
yaro ƙarami kan yi wajen
ƙoƙarin
gwada harshensa na uwa.
Haka kuma an lura cewa komai girman
mutum da hazaƙarsa, in ya tashi
koyon harshe, in dai ba nasa ba ne yakan sha wahala wajen koyo kuma zai yi wuya
ya naƙalci harshen
daidai, ba kamar waɗanda suka buɗe ido a cikinsa ba,
musamman ta fuskar lafazi. A taƙaice
Allah ya yi wa ɗan Adam baiwa iri biyu waɗanda
suke taimakonsa wajen koyon harshe da zarar ya faɗo
duniya su ne kamar haka:
1)
Baiwa na magana
2)
Baiwa na fahimta
Baiwar
Magana
Tana bayyana ne ga ɗan
Adam tun daga lokacin da ya faɗo duniya a lokacin ne
yake ƙoƙarin koyon furuci da tara kalmomi da kuma naƙaltar nahawu kafin yaro ya yi baki, sannan ya iya faɗan
duk abin da ya ga dama. Yakan bi matakai har guda huɗu
kafin ya yi magana da kyau kamar haka:
Ø Kuka
da dariya
Ø Yin
gulatu
Ø Karayar
baki
Ø Yin
zance raɗau
Ga
matakan da akan bi kafin yaro ya koyi harshe:
1)
Daga wata uku => Yaro zai fara yin ƙara iri-iri da kuma yawan kuka.
2)
Daga wata tara => Yaro zai iya haɗa
ƙwayoyin kalma iri ɗaya,
sannan za a iya shaida sunayen wasu in ya haɗa.
3)
Daga wata sha biyu => An san shi da yawan maimaita wasu
saututtuka da kuma yin gwalan-gwalantu. Sannan akan shaida wasu kalmomi.
4)
Daga wata sha takwas => Yaro zai iya faɗan
kalmomi da yawa daga harshensa. Daga nan kuma aywancin yin gulatu zai fara
gushewa, sannan zai fara haɗa ‘yar jimla.
5)
Daga shekara biyu => Za a ga cewa yaro babu gulatu ko ɗaya
a bakinsa saboda yana iya amfani da harshen sosai sai dai akwai karayan baki kaɗan.
6)
Daga shekara uku => Yaro yakan san kalmomi masu yawa, kuma
ya naƙalci tasarifi mai
yawa kamar su bambance jinsi da adadi. Tare da lokutan Hausa.
7)
Daga shekara huɗu
=> Idan yaro ya kai waɗannan shekaru kusan babu abin da baya iya faɗa
kuma babu karayar baki tattare da shi.
8)
Daga shekara biyar => Yaro yakan samu kaifin tunani a
cikin harshe, sannan kuma Allah yakan ba shi damar sanin kalmomi sama da 500.
9)
Daga shekara 6-8 => Yaro yana iya amfani da harshensa sosai
sannan kuma ya san kalmomi fiye da dubu (1000).
Baiwa
Na Fahimta
Mutum daman an haife shi da baiwar
fahimta. Saboda haka makonni ‘yan ƙalilan
da zuwansa duniya yake fara shaida muryan ‘yar Adam. Sai kuma ya fara rarrabewa
tsakanin maganar so da na ƙi.
Ga irin matakan dake faruwa dangane da baiwar fahimta:
1)
Daga wata tara => Yaro yana gane motsi da hannu na ya zo
ko kuma ya tafi.
2)
Daga wata sha biyu => Yaro yana fahimtar umarni mai sauƙi m.s. tashi, kul, bari, d.s.
3)
Daga wata sha takwas => A wannan lokaci ne yaro yakan ƙirƙiri nahawunsa
wajen kiran baba, mama, d.s.
4)
Daga shekara biyu => Yaro yakan fahimci umarni musamman na
irin halin da yake ciki dangane da abun da ya shafi fitsari, kashi, d.s.
5)
Daga shekara uku => A wannan lokaci ne yaro yakan gane
tambaya dangane da irin abin da ya shuɗe.
6)
Daga shekara huɗu
=> Yaro yakan fahimci abubuwa da dama musamman abu mai daɗi
da marar daɗi. Sannan kuma ya hargutsa lokuta, m.s. jiya, gobe, d.s.
7)
Daga shekara biyar => Yaro yakan gane abubuwa da dama har
waɗanda ba su shafi yara ba.
8)
Daga shekara shida zuwa takwas (6-8) => A wannan lokaci ne
idanunsa na zahiri da kuma na zuci duk suna buɗe,
saboda haka ne ma akan sa yara makaranta a daidai wannan lokacin.
Don
haka waɗannan halaye guda biyu, wato baiwa ta magana da kuma baiwa ta
fahimta za a ga duk waɗannan abubuwa na iya faruwa a cikin sauƙi kafin lokacin da aka zayyana.
Yaɗuwar
Harshe
Yaɗuwar
harshe ita ce ƙaruwar yawan masu
magana da harshe, waɗanda tun farko su ba asalin ‘yan harshen ba ne. akwai yaɗuwar
harshe iri biyu kamar haka:
Ø Yaɗuwar
harshe a cikin gida
Ø Yaɗuwar
harshe a waje
Amma
dangane da wannan yaɗuwa na harshe ba haka kawai ake samun wannan ƙaruwa ba sai ta waɗannan
hanyoyi kamar haka:
Ø Kasuwanci
Ø Ƙaurace-ƙaurace
Ø Auratayya
Ø Hulɗa
da juna/mu’amala
Ø Kafofin
sadarwa
Kammalawa
A wannan bincike da ake gabatarwa an
yi ƙoƙari
wajen bayyana mene ne harshe da kuma asalin samuwar harshen bisa ra’ayoyi
daban-daban. Sannan wannan bincike ya fito da wasu matakai da yaro yake bi
kafin ya tashi da harshe ko ya koyi harshe, inda muka yi bayanin abubuwa guda
biyu; Baiwa na magana da baiwa na fahimta. Sannan muka yi bayanin yaɗuwar
harshe gami da hanyoyin da ake bi harshe ya yaɗu.
A taƙaice wannan shi ne
abin da wannan takarda ko bincike yake ɗauke
da shi.
Madogara
Tuntuɓi masu gudanarwa.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.