Kundin Binciken Neman Digirin Farko (B.A Hausa) Wanda Aka Gabatar A Sashen Harsuna Da Al’adu Jami’ar Tarayya Gusau.
Tsafe–Tsafen Maguzawa: Nazari A Kan Bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi (2)
NA
ABDURRAHMAN LAWALI
BABI
NA ƊAYA
SHIMFIƊA
1.0 GABATARWA
Da sunan
Allah mai rahama, mai jinƙai. Allah ya dada tsira ga Annabi Muhammadu (S.A.W).
Godiya ta tabbata ga Allah maɗaukakin sarki da ya halicci al’umma daban – daban.
Al’ummar Maguzawa, al’umma ce, mai matuƙar muhimmanci dangane da nazarin
al’adun Hausawa. Domin kuwa wasu na da ra’ayin cewa duk Bahaushe, asalinsa
Bamaguje ne. Kasancewar su Maguzawa ba su da wani harshe sai Hausa.Don haka
idan ana magana a kan al’adun Hausawa, to yana da kyau a yi nazari a kan
al’adun Maguzawa. Wannan ne ya sa nake ƙoƙarin yin bincike a kan Maguzawan Kwatarkwashi, domin neman takardar kammala
karatun digiri na farko.
A cikin wannan aiki nawa mai taken “Tsafe-tsafen Maguzawa: Nazari a kan
bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi”. Na yi ƙoƙarin fito da yadda su Maguzawan na Kwatarkwashi ke aiwatar da tsafe-tsafe a
lokacin bukukuwansu da suka danganci Aure, Haihuwa, Kaciya, da kuma Mutuwa. Don
haka, na kasa wannan kundi nawa zuwa babi biyar, kuma kowane babi yana ɗauke da bayanai na wasu abubuwan kamar yadda mai bincike
ko karatu zai iya gani.
A cikin babi na ɗaya an duba abubuwa kamar haka:
- Gabatarwa
- Manufar bincike.
- Dalilin bincike.
- Farfajiyar bincike.
- Dabarun bincike.
- Hujjar ci gaba da bincike.
- Bitar ayyukan da suka gabata.
- Naɗewa.
A babi na
biyu
kuma za a yi bayani a kan Maguzawa, kamar haka:
- Ma’anar Maguzanci
- Ma’anar Maguzawa.
- Su wane ne Maguzawan Kwatarkwashi? Duk a cikin babin
sai kuma daga ƙarshe na naɗe wannan babi da taƙaitaccen bayanin
abin da babin ya ƙunsa.
A babi na uku, a ciki za a feɗe biri har wutsiya dangane da wannan aiki. Domin nan ne ƙashin bayan aikin yake.
A nan za a fito da ma’anar tsafi shi kansa, sannan ma’anar buki, da tsafe –
tsafe a bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi.A ƙarƙashin waɗannan bukukuwa, za a kalli tsafi a bukin Aure, tsafi a
bukin Haihuwa, tsafi a bukin Kaciya, da kuma uwa-uba tsafi a bukin Mutuwa,
duka daga Maguzawan Kwatarkwashi da kuma
naɗewa.
Babi na hudu shi ne babin da ke ɗauke da bayanin al’adun bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi.
Sai kuma babi na biyar wanda ya yi bayanin kammalawa, sakamakon bincike da
manazarta.
1.1 MANUFAR BlNCIKE
Kamar yadda aka sani cewa, duk wani abu na rayuwar yau da kullun, yana da
matuƙar amfani, ko da kaɗan ne. A takaice, ba tare da wani dogon zance ba, kasancewar zaɓen fanni na “Tsafe – tsafe a bukukuwan Maguzawan
Kwatarkwashi” don gudanar da wannan bincike akwai abubuwa muhimmai da ake
bukatar a fito da su. Kamar abin da ya shafi harakokin rayuwarsu a cikin
al’ummarsu, da kuma dangantakarsu da sauran al’umma. Wannan bincike abu ne da
zai ilmantar ko kuma shi kanshi wani fannin ilmi ne da za a yi amfani da shi,
musamman ta
fuskar bincike, kamar masu nazari a makarantu daban – daban.
Bayan haka kuma, gudanar da wannan bincike abu ne muhimmi domin zai kasance
abu mai fa’ida ga kowa musamman waɗan da ake sa ran za su duba shi domin amfani da shi ta fanni daban – daban.
Kuma zai zamo wani fanni na nazarin wasu al’adun al’umma a cikin al’ummar
Hausawa. Haka kuma wannan bincike zai kasance ma’adanin tarihin rayuwar waɗancan al’ummomi. Haka kuma zai ilmantar da ɗalibai musamman masu nazari a kan al’adun Hausawa.
1.2 DALILIN BINCIKE
Dalilin wannan bincike shi
ne domin gano yadda su Maguzawa ke gudanar da bukukuwansu da irin yadda suka
kasance suna gudanar da al’adunsu, da zamantakewarsu a wancan zamanin. Wannan
bincike da na yi zai taimaka wa ɗalibbai masu karatun harshen Hausa domin sanin al’adun Hausawa waɗanda suka gabata.
1.3 FARFAJIYAR
BINCIKE
Domin samun nasarar wanann bincike dole ne a keɓe shi zuwa ga wani muhalli, wato yankin Kwatarkwashi a
Jihar Zamfara. Duk da yake ana samun wasu Maguzawa a wasu wurare daban da na
Kwatarkwashi a kasar Hausa, wanda ni ban doshi can ba. Na taƙaita kan yankin
Kwatarkwashi kawai. A cikin kowane aikin bincike akan keɓe shi ga muhallin da ake son a yi nazari a kansa. A bisa waɗannan dalilai aka ga ya dace a keɓe wannan bincike a Ƙasar Kwatarkwashi kamar yadda aka gani a taken binciken.
Duk wani nazari da za a yi a wannan binciken, ya keɓanta ne kawai ga yadda ake gudanar da tsafe – tsafe a
bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi. Domin fito da wata al’ada da ta keɓanci wani yanki na al’ummar Hausawa domin ganin yadda
suka ɗauki wannan al’ada da matukar
muhimmanci har ya kai suna aiwatar da wasu tsafe – tsafe a lokacin da suka keɓe domin aiwatar da wannan al’ada.
1.4 DUBARUN BINCIKE
Kamar yadda muka sani, samun nasarar kammala wannan aiki zan bi hanyoyi
daban – daban wajen tattaro bayanai don samun nasarar kammala wannan bincike
nawa. Haka kuma zan bi wasu hanyoyi da suka dace wajen gudanar da wannan
binciken waɗan da suka haɗa da ziyarar wurare daban – daban da zan iya samun duk
wani bayani da zai taimakawa binciken. Misali
Zan ziyarci ɗakunan karatu don karanta
littattafai da wasu masana suka wallafa waɗan da za su taimaka mani ƙwarai da gaske, tare da nazarin waɗansu kundayen bincike na wasu dalibai da suka gabata masu
alaƙa da wannan aiki.
Kuma zan yi ƙoƙarin tattaunawa da wasu tsofaffi waɗan da suna daga cikin Maguzawan, tare da ziyarar inda suke gudanar da
rayuwarsu ta yau da kullum, da kuma irin al’adunsu na tsafe – tsafe.Domin ganar
wa ido yadda suke gudanar da wannan rayuwa ta al’adar tsafe – tsafe kamar:
- Gidan Zalla
- Kwatta (shi Sarki)
- Dashi
- Gulubba
- Madaci
Wannan shi zai ba ni damar gano haƙiƙanin gaskiyar yadda tsafe – tsafen ke gudana, kuma ya taimaka man wajen
samun bayanai kai tsaye. A cikin mutanen da zan tattauna da su akwai waɗanda suka gudanar da wannan rayuwa a wancan lokacin.
1.5 HUJJAR Cl GABA DA BlNCIKE
Dukkan wani aiki da aka gabatar ko kuma aka so a gabatar, akwai dalilai ko
hujjoji da suka jawo hankalin mai bincike ya kafa hujja da za ta ba shi dama ya
ci gaba da wannan bincike.
Don haka wannan aiki na bincike a kan Maguzawan Kwatarkwashi da na ke so na
gabatar ina da hujjojin da na dogara a kansu na yin wannan bincike.
A bisa dalilan da muka ambata a cikin ayukan da suka gabata na ga ya dace,
ka da a riƙa yin tuya ana mantawa da albasa, wato na ci gaba da rubuce – rubuce a kan
tsafe-tsafe a bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi. Koda yake wasu sun yi nazari a kan
wannan ɓangaren, amma ba su yi cikakken
bayani ba game da wasu al’adun Maguzawan Kwatarkwashi. Wannan ya ba ni hujjar
cewa in zurfafa bincike a kan fannin da ake magana a kan al’adun waɗannan mutane.
Ganin irin muhimmancin da ke cikin wannan bincike ya sa na yi ƙoƙarin gabatar da shi domin na bayanmu
da ke tafe waɗan da ba su da wata masaniya a kan
tsafe – tsafe a bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi su san wani abu a kan al’adun
Maguzawan Kwatarkwashi. Wato har su samu damar ƙara bincike daga in da na tsaya.
Domin wannan shi zai taimaka musu wajen neman wani ƙarin bayani dangane da tsafe – tsafe
a bukukuwan Maguzawan Kwatarkwashi, sannan su san wani abu dangane da tsafe –
tsafen Maguzawan.
1.6 BITAR AYUKKAN DA SUKA GABATA
A cikin wannan babi wato bitar ayukkan da suka gabata haƙiƙa na
ci karo da ra’ayoyi daban – daban na masana, da kuma manazarta har ma da malamai da kuma ɗalibai duk ba a bar su a baya ba. Domin sun yi ayukka masu dangantaka da wannan aiki, wato a
kan Maguzanci da Maguzawa da kuma tsafi. Wasu daga cikin ayukkan da suka gabata
da muka ci karo da su sun hada da:
Bunza A. M. (2006) a cikin littafinsa mai suna “Gadon feɗe al’ada,” a cikin babi na biyu, ya yi cikakken bayani a
kan abin da ake nufi da tsafi, sannan kuma ya kawo abubuwan da ake amfani da su
wajen tsafi, kuma ya bayyana rabe-raben tsafi da yadda ake tsafi, domin samun
waraka ko kuma buwaya.Sannan kuma a ƙarshen babin ya kawo tsafi a rayuwar Bahaushe ta yau.
Sarkin Sudan I. A. (2008) a cikin wata maƙala da ya gabatar mai taken
“Maguzawa” a sashen nazarin Harsunun Naijeriya, Jami’ar Usmanu Ɗanfodiyo Sakkwato, ya
kawo asalin kalmar Maguzawa da kuma ma’anar ita kanta kalmar Maguzanci. Duk dai
a cikin wannan maƙala, ya bayyana muhallin Maguzawa, wato wuraren da ake samun Maguzawa a ƙasar Hausa, da kuma
tarihinsu. Bugu da ƙari, ya bayyana rayuwar Maguzawa, ma’ana yadda mutane ke kallonsu. Sannan
ya bayyana suturar da Maguzawa kan yi amfani da ita. Daga ƙarshe ya kawo ire-ircn sana’oin da
Maguzawa kan yi, domin samun abin da za su biya ma kansu buƙatu na yau da kullum.
Sarkin Sudan I. A. (2008) a cikin wata maƙala da ya gabatar mai taken
“Tsafe-tsafen Maguzawa da suka shafi Aure da Haihuwa” a sashen nazarin harsunan
Nijeriya, Jami’ar Usman Danfodiyo sakkwato, ya kawo ma’anar kalmar tsafi da
kuma aure a cikin bayaninsa. Har wa yau ya kawo magungunan farin jini da na
neman aure, bai tsaya nan ba ya ƙara da cewa a al’adar Maguzawa tare da al’adun tsafi tafe
suke wuri ɗaya. Daga ƙarshe kuma ya yi bayani a kan
Maguzawan da suka yi fice wajen gudanar da al’adun tsafe – tsafe kamar irin su ɓacewar jinjiri, da tabbatar da iyaycn jinjiri da kuma
tsagar gado, domin gudanar da rayuwarsu ta yau da kullum.
Al – Hassan H. da wasu (1982) a cikin Littafinsu mai sunu “Zaman
Hausawa" Sun taɓo duniyar Hausawa tare da bayanai a kan aure da kuma haihuwa, da tarbiya,
da sana’o’in gargajiya, da sarauta, da kuma muƙamai waɗan da ke zagaye da masarauta. Illa dai suna magana game
da duniyar Hausawa amma ko kaɗan ba su tabo imanin Bahaushe ba wanda ya gada daga uwaye da kakanni kafin
addinin Musulunci ya kawo gare su. Mun sani cewa Hausawa suna da hanyoyin
gudanar da rayuwarsu ta yau da kullum a duniyarsu, idan ko za a yi maganar abin
da ya shafe su a gargajiyance, ya zama dole a taɓo hanyar ibadarsu, wato tsafi. Amma su babu inda suka taɓo ɓangaren sa.
Madawaki I. da wasu (I968) A littafinsu na “Hausa Customs”, Waɗan nan masana sun tsunduma ne cikin binciken al’adar
Bahaushe tun daga haihuwarsa zuwa mutuwa.Sun yi bayanai dangane da bukin suna,
da kuma bukin aure, da sakin mata (Rabuwar aure). Suma waɗannan marubuta sun ƙara bayani game da bukukuwan Hausawa. Misalin waɗannan bukukuwansu ne bukin mutuwa, da bukukuwan da ake yi
a cikin shekara kamar na sallah da na shara. Amma duk bayanan da suka yi sun yi
ƙoƙarin bayyana al’adar Hausawa, ba su yi wani bayani ba game da tsafi da
al’ummar Hausawa suka gudanar ba, balle ma su yi wanda Arawa suka aiwatar. Amma
sun yi magana a kan bori ne kawai.
Abubakar A. (1994) a kundinsa na digirin farko (BA Hausa), Jami’ar Usmanu
Danfodiyo Sakkwato ya yi bayanai game da cututuka da nau’oin magungunna ta
hanyar amfani da saƙe – saƙi da hakukuwa a gargajiyance wanda
idan ana magana a kan cuta da magani a wajen tsafi yake da faɗi da yalwasa. Amma shi ɗan abin da ya kalato bai kai ga kawo bayanan cutukan da
ake samu ta hanyar tsafi ba, balle ya yi maganar warkarsu ta hanyar.
Tadurga U. I. (1997) a kundinsa na (B.A Hausa), bai yi ƙasa a guiwa ba domin ya
yi bayanin ma’anar tsafi, da ire – iren tsafi, da kuma kayayyakin tsafi.Ya kuma
bayyana tsafe – tsafen dakarkari, da kuma tasirin Hausa a kan tsafin dakarkari.
Sarki H. A. (2000) a littafinsa mai taken “Tarihin zuwan Musulunci Afirika
da shigowarsa a kasar Hausa”.Ya yi bayanai ne tun daga inda al’ummar duniya
gaba ɗaya ta sami kanta a cikin duhun
Maguzanci, inda ya bayyana al’ummomi daban – daban da kuma abin da suke bauta
kafm zuwan Annabin rahama ciki har da Hausawa.Ya bayyana bautar da su Hausawa
suka yi a dutsin Dala da ke Kano. Ya taƙaitá bayani a kan Kanawa kawai, kuma mun sani akwai ƙabilu da yawa a kasar
Hausa ban da Kanawa.
Mashi B. U. (2001) a kundin digirinsa na farko (B.A Hausa), a Jami’ar Usman
Danfodiyo Sakkwato, mai taken “Maguzanci” nazarin a kan al’adun Maguzawan Bula
Gundumar Mashi. Ya yi magana a kan Maguzanci da Maguzawa, da bambancin Maguzawa
da waɗan da ba Maguzawa ba.Haka kuma da
bukukuwansu da wasanninsu kamar kokuwa, da sauransu.Abin da bai burge ba a nan
idan ana zance a kan Maguzawa ana sa ran tsafi ya mamaye bayanin, amma sai ba
muga hakan ƙarara ba.
Safana Y. B. (2001) a kundin digirin farko (B.A Hausa), a Jami’ar Usman
“Danfodiyo Sakkwato, mai taken “Maguzawa Lezumawan” (babban kada) ya yi bayanai
game da wuraren bautar Maguzawa da yanayin bautarsu da sauran al’amurran da
suka shafi Maguzawa, yadda suke gudanar da auratayya. Illar da take a nan ita
ce bai gayamana tsafe – tsafen da suke yi a wajen tafiyar da al’amurran su ba
sosai.
Junju (2001) a littafinsa mai taken “Musulunci a Afurika” ya dubi yanayin
Musulunci da Maguzanci da zamanin gabanin mulkin mallaka zuwa yau; Shaihin
Malamin ya yi waiwaye sosai dangane da abin da ya shafi rayuwar Musulunci a
Aflrika, da yaɗuwarsa. Amma bai ba mu haske sosai
ba game da yanayin al’adun Malam Bahaushe ta gargajiya ba, sai dai ya kalleta
ne kawai ta fuskar addini.
Gobir Y. A. (2002) a kundin digirin na biyu (M.A Hausa), Jami’ar Usmanu
Danfodiyo Sakkwato mai taken “Iskoki a idon ‘yan bori da masu Rukiyya” ya yi
bayani sosai dangane da iskoki a idon ‘yan bori da ma’anar iskoki da kuma rabe
– rabensu a wajen 'yan bori, da kuma sunayen iskoki masu kama da mutane kawai
bai feɗe biri har wutsiya ba.
Maikano M. M. (2002) a kundin digirinsa na (BA Hausa), Jami’ar Usman
Danfodiyo Sakkwato, mai taken “Maguzawan Yari – Bori”. Marubucin ya yi bayani a
kan tsafin Magiro da kuma hanyoyin bautar Maguzawan Yari – Bori da tasirin
addinin Musulunci akan sha’anin tsafinsu.
Waɗan nan suna daga cikin ayukan da aka
gabatar a kan Maguzawa da tsafe-tsafe da bukukuwan Hausawa. A wannan aikin zan
yi ƙoƙarin nazarin ko bincike a kan “Tsafe-tsafe a bukukuwan Magugawanw
Kwatarkwashi”.
No comments:
Post a Comment
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.